فلسفه مهر گذاشتن در نماز چیست؟ آیا در زمان پیامبر اکرم(ص) هم مهر استفاده می کردند؟

مهر همان خاک است که به صورت تراکم درآمده است. سجده بر خاک امری معمول از زمان پیامبر(ص) بوده است و سجده بر خاک مخصوص یعنی بر تربت سیدالشهدا(ع) مورد عمل و تأکید امامان معصوم چون حضرت صادق(ع) بوده است. امام صادق فرمود: «حضرت زهرا(س ) از تربت سیدالشهدا حمزه تسبیحی درست کرد و با آن ذکر می گفت و مردم نیز بر او تأسی کردند وقتی امام حسین (ع) سیدالشهدا شهید شد آن فضیلت بر تربیت امام حسین(ع) نیز داده شد». (مستدرک الوسائل , النوری , مؤسسه آل البیت , ج 4, ص 12, باب استحباب السجود علی تربه الحسین (ع ) او لوح منها و اتخاذ السبحه منها). این روایت گرچه درباره تسبیح است نه لوحی که بر آن سجده می کنند اما می تواند شبهه شرک را پاسخ بگوید. . دیلمی در ارشاد می گوید: «کان الصادق لایسجد الا علی تربه الحسین (ع ) تذللا لله و استکانه الیه »؛ «حضرت صادق(ع) به خاطر خشوع و خاکساری برای خدا تنها بر تربت حسین(ع) سجده می کرد» (الوضوء والسجود فی الکتاب والسنه , عرفانیان الیزدی الخراسانی , میرزا غلامرضا, ص 64, چاپخانه علمیه قم , 1414 ه.ق ) عن معاویه بن عمار قال : «کان لابی عبدالله (ع ) خریطه دیباج صفراء فیها تربه ابی عبدالله (ع ) فکان اذا حضرته الصلاه صبه علی سجادته و سجد علیه ثم قال (ع ) «ان السجود علی تربه ابی عبدالله (ع ) یخرق الحجب السبع»؛ «حضرت صادق(ع) دستمال و بقچه ای ابریشمی و زردرنگ داشت که در آن تربت امام حسین(ع) بود. هنگام نماز حضرت آن بقچه را پهن می کرد و بر آن سجده می کرد و می فرمود: سجده بر تربت امام حسین(ع) حجاب های هفتگانه را پاره می کند» بنابراین، سجده برمهر در نماز، عمل به سنت و روش پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) است. و اگر روایت خاصی در این ترجیح وارد نشده بود شیعه هرگز فتوا به استحباب آن نمی داد پس علت استفاده از مهر این است که :اولا: بنا بر روایات بسیاری - که شیعه و سنی نقل نموده اند - پیامبر(ص ) بر خاک سجده می کردند و در تابستان که بر اثر هوای عربستان خاک و ماسه های کف مسجد النبی (ص ) بسیار گرم و سوزان می شد, بر حصیر سجده می کردند. هشام از حضرت امام صادق(ع) پرسید: مرا آگاه ساز بر چه سجده رواست و بر چه ناروا. فرمودند: سجده تنها بر زمین و آنچه مى روید جایز است، جز آنچه که پوشیدنى و خوردنى است. باز پرسید: فدایت شوم! فلسفه آن چیست؟ فرمودند: زیرا سجده خضوع در پیشگاه خداوند - عز و جل - است، پس نشاید که بر پوشیدنى و خوردنى انجام گیرد؛ زیرا دنیا گرایان بنده خوردنى ها و پوشیدنى هایند، و سجده گر در سجده اش خداى را پرستشگر است. لاجرم نشاید که پیشانى خود برمعبود دنیا گرایان - که فریفته فریبایى آنند - بسایند». (وسائل الشیعه، ج 3 ، باب 1 ، من ابواب مایسجد علیه، ح 1) از این روایات دو مطلب استفاده می شود: اول این که : سجده پیامبر بر غیرزمین , بر گیاه غیرمأکول و ملبوس بوده به ویژه این که در نهایه گفته است که نخ های خمره پوشیده و مستور است . یعنی فقط گیاه آن نمایان است . دوم این که : پیامبر اکرم(ص) برای سجده خود یک شی ئ خاص داشت . از روایت میمونه همسر آن حضرت نیز استفاده می شود که هرگاه پیامبر در خانه نماز می خواند بر خمره سجده می کرد (زمین مسجد ماسه نرم بود ولی زمین خانه پیامبر فرش بود). از آنچه گذشت، روشن مى شود که بودن مهر مهم نیست و مى توان بر زمین و هر چه از آن مى روید غیر از خوردنى ها و پوشیدنى ها سجده کرد (مانند چوب درختان). ثانیا: عبادت توقیفی است و در اجزا و شرایط آن باید براساس قول و فعل شارع عمل کرد; چنان که خود پیامبر(ص) نیز فرموده اند: «صلوا کما رأیتمونی اصلی; آن سان که می بینید من نماز می خوانم , شما نیز نماز بخوانید». بنابراین از نظر فقهی بر غیر آنچه که پیامبر(ص ) بر آن سجده کرده اند, سجده جایز نیست.ثالثا: اساس سجده بریدن از دنیا و متعلقات آن و خضوع و خشوع کامل در پیشگاه خدا است و در روایت است که انسان به خوردنی ها و پوشیدنی های خود تعلق بسیار دارد. پس بر این گونه امور سجده روا نیست و جبهه برخاک ساییدن بیشترین کرنش و تواضع و دوری جستن از تعینات و تعلقات را در پی دارد. رابعا: مهر نزد شیعه موضوعیت ندارد; بلکه ملاک همان سجده بر خاک است و مهر وسیله ای است که سجده بر خاک را در هر جا و هر مکان سهل و آسان می سازد. خامسا: عالمان برجسته و عارفان اهل سنت نیز سجده بر خاک را تأکید کرده اند; هم چنان که امام محمد غزالی در کتاب «احیاء العلوم» بر این مسأله انگشت نهاده است . بنابراین مخالفت برخی از اهل سنت با این مسأله , از روی ناآگاهی و تعصبات جاهلانه است و از نظر منابع فقهی و عالمان برجسته اهل سنت نیز سجده بر خاک افضل است و اگر اشکالی هست در این است که چرا برخلاف سنت پیامبر(ص) اهل سنت بر هر چیزی حتی فرش و... سجده می کنند. سادسا: شرک آن است که سجده برای غیر خدا باشد ولی شیعیان بر خاک سجده می کنند, نه برای خاک . به عبارت دیگر شرک آن است که غیرخدا «مسجود» واقع شود نه مسجد (محل سجده) و مهر و خاک مسجد است , نه مسجود. برخلاف حرکت بت پرستان که بت ها را مسجود قرار داده و در پیشگاه آنها کرنش و تواضع می نمودند. توضیح : این که سجده از جمله کارهایی است که بالاترین حد خضوع و فروتنی انسان در مقابل کس یا چیزی را نشان می دهد. استدلال بت پرستان برای توجیه سجده شان در مقابل بتها این بود که چون خدای خالق جهان دیده نمی شود نمی توان او را عبادت نمود, پس باید بتهایی را که دیدنی و محسوس هستند پرستش کرد و به همین جهت در مقابل بتها کرنش و سجده می کردند و به آنها که ساخته دست خودشان بودند احترام می گذارند. ولی تفکر شیعه آن است که تنها وجود شایسته عبادت خداوند یکتا است , او اگر چه دیده نمی شود و کنه ذات او در محدوده فهم و درک محدود انسان نمی گنجد, ولی عبادت او امری ممکن است و خودش کیفیت این عبادت را آموخته و باید او را به همان نحوی که فرموده است عبادت کرد. سجده بر خاک و ساییدن پیشانی بر آن که نشانی از پایین ترین چیزهاست علامت نهایت ذلت و کوچکی انسان و اعتراف به عظمت خالق است (سبحان ربی الاعلی و بحمده) و تفاوت این عمل و فکر بت پرستان از زمین تا آسمان است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه