وقتی انسان در شب بمیرد در برزخ هم برای او شب است؟

اینکه آیا برزخ نیز شب وروز دارد سوالی است که با توجه به آیات قرآنی وروایات پاسخ آن را عرض می کنیم در سوره غافر آیه: 46: «النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ » مى فرماید:« مجازات دردناک آنها همان آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه مى شوند و روزى که قیامت برپا مى گردد دستور مى دهد آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنید » این که اولا: تعبیر به آل فرعون مى کند ،اشاره به خاندان و اطرافیان و اصحاب گمراه او است، جایى که آنها گرفتار چنین سرنوشتى شوند تکلیف خود فرعون روشن است. ثانیا: مى گوید آنها صبح و شام بر آتش عرضه مى شوند اما در قیامت آنها را وارد اشد عذاب مى کند، این به خوبى دلالت دارد که عذاب اول عذاب برزخى است که بعد از این دنیا و قبل از قیام قیامت است و کیفیت آن عرضه و نزدیکى به آتش دوزخ است، عرضه اى که هم روح و جان را به لرزه در مى آورد و هم جسم را تحت تاثیر قرار مى دهد. ثالثا: تعبیر به غدو و عشى (صبح و شام) یا اشاره به دوام این عذاب است چنان که مى گوئیم فلان کس صبح و شام مزاحم ما است، یعنى همواره و همیشه، و یا اشاره به انقطاع عذاب برزخى است که تنها در مواقع صبح و شام که مواقع قدرت نمایى فراعنه و عیش و نوش آنها بوده به آن گرفتار مى شوند. از تعبیر غدو و عشى (صبح و شام) نیز نباید تعجب کرد که مگر در عالم برزخ چنین امورى هست؟ زیرا از آیات قرآن استفاده مى شود که حتى در قیامت صبح و شام نیز وجود دارد، چنان که در آیه 62 سوره مریم مى خوانیم: وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَةً وَ عَشِیًّا: براى آنها (بهشتیان) صبح و شام روزهاى مخصوصى است. این منافات با دائمى بودن نعمتهاى بهشتى ندارد، چنان که در آیه 35 سوره رعد آمده است أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها، زیرا ممکن است در عین دوام نعمت روزیها و الطاف مخصوصى در این دو وقت نصیب بهشتیان گردد. اما توضیح مختصری راجع به عالم برزخ: برزخ چنان که از نامش پیدا است عالمى است واسطه در میان این جهان و جهان دیگر، در قرآن مجید به همان اندازه که در باره عالم قیامت فراوان صحبت شده در باره برزخ بحث کمى دیده مى شود، به همین دلیل هاله اى از ابهام آن را فرا گرفته، و خصوصیات و جزئیات آن چندان روشن نیست. حقیقت این است که آگاهى بر خصوصیات برزخ تاثیر زیادى بر مسائل اعتقادى نمى گذارد و شاید به همین جهت کمتر در باره آن در کتاب اللَّه بحث شده است، ولى این نکته را نباید فراموش کرد که قرآن اصل وجود عالم برزخ را با صراحت بیان داشته است. از جمله آیاتى که به وضوح از وجود چنین عالمى خبر مى دهد آیات مورد بحث است آنجا که مى گوید: آل فرعون قبل از قیام قیامت هر صبح و شام از طریق عرضه شدن بر آتش مجازات مى شوند این چیزى جز عذاب برزخى نیست. از سوى دیگر آیاتى که در باره حیات جاویدان شهیدان بعد از مرگ سخن مى گوید، و از پاداشهاى فوق العاده آنها بحث مى کند گواه بر وجود نعمتهاى برزخى است. قابل توجه اینکه در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام ص مى خوانیم که فرمود: ان احدکم اذا مات عرض علیه مقعده بالغداة و العشى، ان کان من اهل الجنة فمن الجنة، و ان کان من اهل النار فمن النار، یقال هذا مقعدک حیث یبعثک اللَّه یوم القیامة!: هنگامى که یکى از شما از دنیا مى رود جایگاه او را هر صبح و شام به او نشان مى دهند، اگر بهشتى باشد جایگاهش را در بهشت، و اگر دوزخى باشد جایگاهش را در آتش، و به او مى گویند: این جایگاه تو در روز قیامت است«1». (و همین امر باعث شادى یا عذاب روح او مى شود) امام صادق ع مى فرماید: ذلک فى الدنیا قبل یوم القیامة لان فى نار القیامه لا یکون غدو و عشى، ثم قال ان کانوا یعذبون فى النار غدوا و عشیا ففیها بین ذلک هم من السعداء، لا و لکن هذا فى البرزخ قبل یوم القیامة ا لم تسمع قوله عز و جل: وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ : این در دنیا قبل از روز قیامت است، زیرا آتش قیامت صبح و شام ندارد سپس فرمود: اگر آنها در قیامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در میان این دو باید سعادتمند باشند، چنین نیست، این مربوط به برزخ است پیش از روزقیامت، آیا سخن خدا را (بعد از این جمله) نشنیده اى که مى فرماید: هنگامى که قیامت برپا مى گردد فرمان داده مى شود آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنید امام نمى فرماید: در قیامت صبح و شام نیست، بلکه مى فرماید آتش دوزخ جاودانه است و صبح و شام ندارد، آنچه مجازاتش صبح و شام دارد عالم برزخ است، سپس به جمله بعد که سخن از قیامت مى گوید به عنوان قرینه اى بر اینکه جمله قبل مربوط به برزخ است استدلال مى فرماید. اما پاسخ سوال شما شاید چنین باشد : طبق آیه وحدیث مذکور معلوم شد که در برزخ نیز صبح وشب وجود دارد ، اما اینکه آیا مطابقت با صبح وشب دنیا، داشته باشد بحث دیگری است .(1) این روایت را بخارى و مسلم در صحیح خود نقل کرده اند (طبق نقل طبرّّسى و در المنثور و قرطبى ذیل آیات مورد بحث) در صحیح مسلم بابى براى این موضوع منعقد شده و در آن روایات متعددى آمده است به جلد چهار صحیح مسلم صفحه 2199 مراجعه شود .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه