باید گفت دیدگاه اسلام نسبت به پاداش اخروی و ورود به بهشت بر دو محور تمرکز یافته است: ایمان (حسن فاعلی) و عمل شایسته (حسن فعلی)؛ چنان که فرمود: «والعصر * إِنَّ الانسان لَفی خُسْر * إِلَّا الَذینَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصالِحات...» V}عصر/۱ ـ ۳ {V[سوگند به عصر، همانا انسان در زیان کاری است، جز آنان که ایمان آورده و کردار شایسته انجام می‎دهند.] همچنین می‎فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحا مِنْ ذَکَرِ أَو أُنْثی وَهُوَ مُؤمِن» V}نحل/۹۷ {V؛ [هر کس ـ از مرد یا زن ـ کار شایسته کند و مؤمن باشد.] کردار هر کسی نیز باید بر پایه نیت خالص وی باشد و گرنه در آخرت پاداشی نخواهد داشت یا پاداش کامل دریافت نخواهد کرد

باید گفت دیدگاه اسلام نسبت به پاداش اخروی و ورود به بهشت بر دو محور تمرکز یافته است: ایمان (حسن فاعلی) و عمل شایسته (حسن فعلی)؛ چنان که فرمود: «والعصر * إِنَّ الانسان لَفی خُسْر * إِلَّا الَذینَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصالِحات...» عصر/1 ـ 3 [سوگند به عصر، همانا انسان در زیان کاری است، جز آنان که ایمان آورده و کردار شایسته انجام می‎دهند.] همچنین می‎فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحا مِنْ ذَکَرِ أَو أُنْثی وَهُوَ مُؤمِن» نحل/97 ؛ [هر کس ـ از مرد یا زن ـ کار شایسته کند و مؤمن باشد.] کردار هر کسی نیز باید بر پایه نیت خالص وی باشد و گرنه در آخرت پاداشی نخواهد داشت یا پاداش کامل دریافت نخواهد کرد: «فَاعْبُد اللهَ مُخْلِصا لَه الدّین ِ الا لِلّه الدّینُ الخالِص» زمر/2 ـ 3 [خدا را پرستش و دین خود را برای او خالص کن. آگاه باشید که دین خالص از آن خداست.] گستردگی معنای دین هم شامل اعتقادات می‎گردد و هم عبادات و سایر کردارهای آدمی را در بر می‎گیرد. مردی به رسول خدا(ع) عرض کرد: مااموال خود را به دیگران می بخشیم تا اسم و رسم ما د رمیان مردم باشد و آیا پاداشی داریم؟ پیامبر(ص) فرمود: نه، باز گفت: گاهی برای اجر الهی و زمانی برای به دست آوردن نام و نشان می‎بخشیم. آیا پاداشی داریم؟ فرمود: خداوند چیزی را نمی پذیرد، مگر این که خالص برای او باشد. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «أَلا لِلّهِ الدِینُ الخالِص» (روح المعانی 13/345 ـ 346) بنابراین، آسایش انسان به آرامش درونی، طمأنینه نیت و کردار صالح است، نه به زیبایی، آرایش، نام و آوازه بیرونی و بریده از معنویات و اندیشه های نا خالص. از این رو می‎توان نتیجه بحث را د رامور زیر بررسی کرد: 1 ـ اگر کافر در اکتشافات خود قصد تخریب دنیا و جامعه انسانی را داشته باشد نه تنها پاداش اخروی ندارد، بلکه به عذاب نیز گرفتار خواهد گشت. 2 ـ اگر هدف از خدمت اجتماعی نام و آوازه باشد تا به دنیای مطلوب خود برسد، باید گفت محتمل است به هدف دنیوی خویش نایل گشته لیکن چنین مقصدی براساس اختیال ترسیم می‎شود نه تعقل و انسان مختال به دنبال چنین هوسی حرکت می کند، نه عاقل و اگر هدف فقط خدمت به جامعه بشری است حتما به هدف خیر می رسد و در هر دو صورت برای آخرت او پاداشی نیست؛ زیرا کسی که به آخرت معتقد نیست و هدایت وحی الهی را افسانه می پندارد چنین کسی بهره اخروی نخواهد داشت: «مَنْ کانَ یُرِید الْحَیوةَ الدُّنیا وَ زینَتها نوف إِلیهم أَعْمالَهم فیها وَ هُمْ فیها لا یُبْخَسون» هود/15 [کسانی که زندگی دنیا و زیور آن را بخواهند: {جزای} کارهایشان را در آن جا به طور کامل می‎دهیم، و به آنان درآنجا کم داده نخواهد شد.] اینان بدون کم و کاست، به پاداش دنیوی کردار خود خواهند رسید. این آیه وعده رسیدن به هدف معقول دنیوی را در بر دارد، اما نفی بهره اخروی را می‎توان از آیه «فَمِنَ النّاسِ مَنْ یَقُول رَبَّنا اتِنا فِی الدّنیا وَ مالَهُ فِی الاخِرة مِنْ خَلاق» بقره/200 استفاده کرد. آری ممکن است مقداری از بهره های آخرت نصیب چنین شخصی شود. 3 ـ اگر کسی به مبدأ و معاد معتقد بود و مقداری از خدمات علمی، اقتصادی، سیاسی...خود را برای خدا و تأمین رفاه خلق خدا در نظر گرفته باشد؛ البته به همان اندازه مأجور بوده و پاداش خواهد برد؛ زیرا «فَإِنَّ الله لا یُضیع أَجر المُحسِنین» یوسف/90 «فَمَن یَعمل مِثقال ذَرة خَیرا یَره» زلزال/7 . البته این در صورتی است که کار او رنگ الهی به خود گرفته باشد و اگر کسی به آخرت معتقد نبود و کار خوبی برای تأمین رفاه جامعه بشری انجام داد و نسبت به وحی آسمانی عنود نبود ممکن است در آخرت پاداش مناسب ببیند و آن پاداش، همانا کاهش عذاب باشد؛ چنان که برخی از روایات براین مطلب دلالت دارد. قرآن نیز می فرماید: «مَن کان یُرید العاجِلة عَجُلنا لَه فیها ما نَشآء لِمَن نُرید ثُمَّ جَعَلنا لَه جَهنم یَصلیها مَذموما مَدحورا ومَن أَراد الاخِرة وَسَعی لَها سَعْیَها و هُو مُؤمِن فَأُولئِک کان سَعیُهم مَشکورا کَلا نُمِد هؤُلاء وهؤلاء مِن عَطاء رَبِک وماکانَ عَطاء رَبک مَحْظورا» إسرا ء/18 – 20 . [هرکس خواهان دنیای زود گذر است، به زودی هر که را خواهیم نصیبی از آن می دهیم. آن گاه جهنم را که در آن خوار و رانده داخل خواهد شد برای او مقرر می داریم و هر کس خواهان آخرت است و نهایت کوشش را برای آن بکند و مؤمن باشد، آنان که تلاش آن ها مورد حق شناسی واقع خواهد شد. هردو {دسته} اینان و آنان را از عطای پروردگارت مدد می بخشیم و عطای پروردگارت {از کسی} منع نشده است.] همه امکانات در اختیار آدمی قرار می گیرد و حتی وسایل کفر کافران هم فراهم می شود تا گاه آزمون و پاداش، حجت و برهانی نداشته باشند. هم ابزار معصیت فراهم است هم ابزار طاعت و خداوند همه را مدد خواهد کرد و منعی در کار نیست. البته در قیامت همه کردارهای کوچک و بزرگ و همه تلاش و کوشش‎ها به حساب خواهد آمد «وَإِن کانَ مِثقال حَبَّة مِنْ خَردَل أَ‌تیْنا بِها و کَفی بِنا حاسِبین» انبیاء/47 . [و اگر {عمل} هم وزن دانه خردلی باشد آن را می آوریم و کافی است که ما حساب رس باشیم.] بنابراین، تنها کسی در قیامت بهره مند خواهد شد که اولا دارای حسن فاعلی، یعنی ایمان به آخرت باشد و ثانیا حسن فعلی، یعنی سعی برای آخرت داشته باشد. آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 5 (معاد در قرآن) . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه