حقیقت اراده چیست؟ و در خداوند به چه معنا می باشد؟

مساله "اراده" یکی از مشکل ترین مسائل فلسفه است و اختلافات زیادی را در بین فلاسفه و نحله های کلامی بر انگیخته است. واژه اراده به سه معنی استعمال شده است: 1- معنی عام که به معنی دوست داشتن و پسندیدن است که دارای دو مصداق است یا به عبادت دیگر اراده به معنی دوست داشتن و پسندیدن خود بر دو قسم است:  الف- اراده تکوینی یعنی دوست داشتن فاعل، افعال اختیاری خود را.  ب- اراده تشریعی که به معنی اراده ای است که به فعل اختیاری فاعل دیگری تعلق می گیرد، دستورات و احکام الهی  از این قبیل است. 2- معنی دوم اراده تصمیم گرفتن بر انجام کاری است که متوقف است بر تصور کار و تصدیق نوعی فایده برای آن (هر چند آن فایده، لذت بردن از آن کار باشد). این معنی دوم هم شامل اراده موجودات عاقل می شود و هم شامل حیوانات که از داشتن عقل محروم هستند. 3- معنی سوم اراده اختصاص به موجودات عاقل دارد و آن تصمیمی است که ناشی از ترجیح عقلایی باشد که شامل حیوانات نمی شود. طبق این معنی فعل ارادی در مقابل فعل غریزی و التذاذی خالص قرار می گیرد. [i] اما اینکه حقیقت اراده چیست؟ اختلاف نظر های فراوان در این زمینه بین فلاسفه و حکما وجود دارد که برای روشن شدن بحث باید اراده مخلوقات را جدای از اراده خداوند مورد بحث قرار داد. مرحوم صدر المتالهین می فرماید: اراده در حیوان از کیفیات نفسانیه است و از اموری است که حقیقت و واقعیت آن برای عقل روشن و واضح است و عقل در آن اشتباهی نمی کند. اما تعبیر از آن مشکل است. ایشان می فرماید اراده با شهوت مغایرت دارد همانگونه که کراهت با نفرت مغایرت دارد. ولی ایشان اراده و کراهت را در مقابل هم می داند. [ii] متکلمین گفته اند اراده صفتی است که یکی از طرفین مقدور را تخصیص می زند و باعث انتخاب آن می شود. [iii] بعضی دیگر گفته اند اراده همان شوق موکد به سوی حصول مراد است. [iv] گروه دیگری گفته اند:  اراده با شوق موکد مغایر است. زیرا اراده عبارتست از تصمیم و عزم بر انجام عملی  زیرا گاهی انسان میل و شوق به کاری دارد ولی آنرا اراده نمی کند و گاهی چیزی را که شوق ندارد اراده می کند. [v] اما اراده خداوند: حکماء اراده خداوند را همان علم خداوند به نظام می دانند که این علم اکمل و اتم است و همین علم اتم و اکمل برای ایجاد و وجود نظام اکمل کافی است و مرجح طرف وجود است. [vi] بعضی دیگر آنرا از عوارض ذات پنداشته اند، همانند اراده انسانی که در نفس او پدید می آید، این اراده نیز در ذات خداوند پدید می آید. [vii] برخی اراده خداوند را نخستین مخلوق الهی دانسته اند که دیگر مخلوقات بواسطه آن پدید می آید. [viii] گروهی نیز آنرا از صفات فعلیه دانسته اند که از مقام فعل انتزاع می شود. [ix] .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه