آیا این روایت صحیح است؟ «أَخْبَرَنَا زَکَرِیَّا بْنُ یَحْیَی قَالَ: حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ قَالَ: أَخْبَرَنَا وَکِیعٌ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْعُمَیْسِ، عَنِ ابْنِ أَبِی مُلَیْکَةَ، عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: «قُبِضَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَلَمْ یَسْتَخْلِفْ» قَالَتْ: وَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَوْ کُنْتُ مُسْتَخْلِفًا أَحَدًا لَاسْتَخْلَفْتُ أَبَا بَکْرٍ وَعُمَرَ».

آنچه در گستره‌ی وسیع روایات و گزارش‌های تاریخی مؤلفان اهل‌سنت مشاهده می‌شود، بیشتر ناظر به آن است که خلفای سه‌گانه، به طور مستقیم از سوی رسول خدا(ص) انتخاب نشدند، بلکه با روش‌های گوناگونی به این مقام رسیدند. با این وجود، اندک گزارش‌هایی حاکی از آن است که آنان از سوی پیامبر اکرم(ص) منصوب شده‌اند. در این‌جا به عنوان نمونه به یک گزارش اشاره می‌کنیم:عَنْ عائشه قَالَتْ: «قُبِضَ رَسُولُ اللهِ(ص) وَ لَمْ یسْتَخْلِفْ» قَالَتْ: وَ قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «لَوْ کنْتُ مُسْتَخْلِفًا أَحَدًا لَاسْتَخْلَفْتُ أَبَا بَکرٍ وَ عُمَرَ»؛[1]عائشه گفت: رسول خدا(ص) از دنیا رفت در حالی که کسی را به جانشینی خود معین نکرده بود. وی در ادامه گفت رسول خدا(ص) فرمود: البته اگر می‌خواستم کسی را جانشینی خود انتخاب کنم، ابوبکر و عمر را جانشین خود می‌کردم!این روایت - و هر روایتی ناظر به این مطلب- خلاف اعتقاد شیعیان بوده و مورد پذیرش آنان نیست؛ اما بر اساس مبانی اهل‌سنت نیز، اشکالاتی بر آن وارد است:در منابع دیگر، این روایت نظر خود عائشه مطرح شده است، بدون آن‌که به رسول خدا(ص) منتسب شود:«قُبِضَ النَّبِی(ص) وَ لَمْ یسْتَخْلِفْ أَحَدًا، وَ لَوْ کانَ مُسْتَخْلِفًا أَحَدًا لَاسْتَخْلَفَ أَبَابَکرِ أَوْ عُمَرَ».[2]بر اساس نقل دیگر، عائشه فقط ابوبکر را جانشین رسول خدا(ص) معرفی کرد و اشاره‌‌ای به عمر بن خطاب نکرده است: «قُبِضَ النَّبِی(ص) فَلَمْ یسْتَخْلِفْ وَ لَوْ کانَ مُسْتَخْلِفًا أَحَدًا لَاسْتَخْلَفَ أَبَابَکرٍ».[3]این روایت را فقط از ابوعمیس از ابن ابی‌ملیکه نقل کرده؛ لذا خبر واحد به شمار می‌آید.چنین گزارشی در موضوع جانشینی در منابع اهل‌سنت با کمی تغییر در مورد امام علی(ع) نیز وارد شده است:ابن عباس گفت: پیامبر(ص) به علی فرمود: اگر می‌خواستم کسی را به جانشینی برگزینم، هیچ‌کس سزاوارتر از تو نبود؛ زیرا تو در اسلام پیشینه‌‏ای نیکو داری و با رسول خدا خویشاوند نسبی و سببی هستی و سرور زنان مؤمنان حضرت فاطمه(س) همسر تو است و پیش از همه اینها ابوطالب زحماتی هنگام نزول قرآن (ابتدای اسلام) کشید و من مشتاق هستم که خدمت وی را پس از او درباره‌ی فرزندش جبران کنم.[4]در منابع اهل‌سنت روایات دیگری وجود دارد که نشان از عدم صلاحیت ابوبکر برای خلافت دارد.حذیفه از رسول خدا(ص) پرسید: آیا کسی را جانشین خود برای ما نمی‌فرمایید؟ آن‌حضرت(ص) فرمود: هرگاه کسی را خلیفه‌ی بر شما انتخاب کنم و شما از وی تخلف کنید بر شما نازل عذاب می‌شود. سپس فرمود: اگر ابوبکر را انتخاب کنید، وی در امر خدا قوی است؛ اما قدرت بدنی ندارد. اگر عمر را انتخاب کنید، وی در امر خدا و قدرت بدنی قوی است؛ اما اگر علی(ع) را ولی انتخاب کنید - که هرگز این کار را نمی‌کنید! - او را هدایت‏کننده و هدایت‌شده خواهید یافت و شما را به راه راست رهبری خواهد کرد».[5]از مجموعه این روایات می‌توان نتیجه گرفت که -بر خلاف شیعه که در مورد جانشینی امام علی(ع) توسط حضرت پیامبر(ص) اجماع و اتفاق نظر دارند-، اهل‌سنت در مورد این‌که پیامبر(ص) اشاره‌ای به جانشینی ابوبکر کرده باشد، نظر واحدی ندارند. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه