چرا انقلاب اسلامی را معلول و محصول این سیکل تاریخی می دانند؟ ۱. نهضت تنباکو ۲ انقلاب مشروطیت ۳ جنبش ملی شدن صنعت نفت ۴. قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ۵. انقلاب اسلامی ایران؟ نقش و جایگاه روحانیت در این سیکل چه بود؟

انقلاب اسلامی و به طور کلی هر انقلابی یک پدیده تاریخی و زمان مند است و طی یک فرایند تاریخی و در پی یک سلسله زمینه ها و عوامل شکل می گیرد از این رو در بررسی هر انقلاب و از جمله بررسی انقلاب اسلامی لازم است به زمینه ها و بسترهای تاریخی شکل گیری آن توجه شود در غیر این صورت به تحلیل جامع و صحیحی دست نمی یابیم . در تحلیل روند شکل گیری انقلاب اسلامی وزمینه های تاثیر گذار در آن نقطه های عطف و کانونی وجود دارد که در مسیر حرکت انقلاب و پیدایش آن تاثیر گذار هستند که نهضت تنباکو و نهضت مشروطه , جنبش ملی صنعت نفت و قیام پانزده خرداد از این جمله هستند به عبارت دیگراین قیام ها و نهضت ها زمینه ها و بسترهای تاریخی انقلاب اسلامی هستند وانقلاب اسلامی آخرین حلقه از سلسله حرکت های بزرگی است که در تاریخ معاصر ایران روی داده است . با تامل در این حرکت ها می توان در ورای شباهت ها و تفاوت های ظاهری , نوعی ارتباط منطقی بین آن ها مشاهده کرد . تاثیری که هر یک در ذهن و خاطره مردم و نیروهای سیاسی در ایران بر جای گذاشت و در شکل دهی حرکت های بعدی موثر واقع شد و آن را در مسیری خاص هدایت کرد . در حقیقت نهضت تنباکو , انقلاب مشروطه , جنبش ملی شدن صنعت نفت , قیام پانزده خرداد و بالاخره انقلاب اسلامی , مجموعه پنچ حرکت بارز سیاسی - اجتماعی تاریخ معاصر ایران هستند که هر یک به نوبه خود تاثیرات مهمی در اندیشه و عمل جامعه سیاسی ایران نهاده اند . این حرکت ها و جنبش ها از یک سو بیانگر پیوستگی نیروهای اجتماعی و سیاسی کشور بودند و از سوی دیگرقدرت رهبری دینی را به نمایش گذاردند . ( انقلاب اسلامی ایران در سال 1979, حمید عنایت , فرهنگ توسعه , شماره 4, ص 4) این نهضت ها وقیام ها آغاز گر راهی بودند که در نهایت به انقلاب اسلامی در اوج و سرانجام خود منجر شد . نهضت تنباکو نمایش مبارزه مردم علیه استعمار و جنبشی علیه سلطه خارجی بود که با رهبری دینی و فتوای مرحوم میرزای شیرازی و همدلی مردم به پیروزی منجر شد هر چند در ممنوعیت واگذاری امتیاز به شرکت بریتانیایی , محدود شد . نهضت مشروطه نقطه عطف دیگری در تاریخ کشور است که تلاش ایرانیان در مبارزه با استبداد و ایجاد حکومتی مردمی و مشروطه و کاهش حوزه اقتدار شاهان مستبد را نمودار ساخت و بدین صورت گفتمان جدیدی در اندیشه سیاسی ایرانیان فراهم آورد در عین حال متعرض اصل سلطنت نگردید . جنبش ملی نفت نیز مبارزه مردم با استعمار در دفاع از منافع ملی و پایداری آنها در احقاق حقوق خود بود که منجر به کوتاه شدن دست بیگانگان از منابع نفت کشور شد و قدرت قیام مردی را در چشم همگان به نمایش گذارد و قیام پانزده خرداد 1342 حمایت و همدلی مردم با مرجعیت دینی و رهبری دینی را به اوج رساند و در نهایت انقلاب اسلامی اوج مبارزات مردمی وثمربخش مبارزات تاریخی مردم بود . از این رو همین طور که ملاحظه می شود در تحلیل انقلاب اسلامی که مبارزه با استعمارخارجی و سلطه بیگانگان بر کشور و استبداد داخلی و نادیده گرفتن حقوق مردم بود و به حاکمیت اسلام و ارزشهای دینی منجر شد باید به نقطه های عطف و آغازین این سیر حرکتی و مبارزاتی توجه شود و انقلاب اسلامی همچون آخرین حلقه از این سلسه حرکت های مردمی در تاریخ معاصر کشور محسوب می گردد که در بررسی آن باید به سایر حلقه ها نیز نظر داشت . با نگاهی به این نهضت ها و قیام ها به خوبی نقش و جایگاه روحانیت در آنها روشن می گردد و با وجود تفاوت های این نهضت ها و قیام ها نقطه تشابه آنان در نقش آفرینی مردم با محوریت مرجعیت دینی و روحانیت است .اگر به مناسبات روحانیت و حاکمیت سیاسی در روند تاریخی خود توجه کنیم ( رک : تاثیرات سیاسی روحانیت در تاریخ معاصر ایران , از بازیافت هویت تا ورود به دنیای سیاست , علی رضا هدایتی , در آمدی بر ریشه های انقلاب اسلامی , مجموعه مقالات , قم نشر معارف , 1376, ص 55تا 78) با دوره معارضه آنان با حاکمیت سیاسی روبرو می شویم که این دوره از قیام تنباکو آغاز می شود.معارضه روحانیت ابتدا به عنوان معارضه با منافع بیگانگان بود که با مداخله دولت , شکل مخالفت با دولت به خود گرفت و به تدریج مخالفت ها متوجه دربار و فساد آن و حکومت استبدادی کشور شد .در تمامی این قیام ها مردم با رهبری روحانیت و مرجعیت دینی به مبارزه برخواستند . هر چند در پیشاپیش این حرکت ها , افراد ملی و غیر روحانی نیز وجود داشتند لکن بدون ترغیب مراجع دینی , شرکت مردم و حمایت آنها از این حرکت ها غیر ممکن بود . ( انقلاب اسلامی ایران در سال 1979, حمید عنایت , فرهنگ توسعه , شماره 4, ص 4) و این بیانگر جایگاه مذهب و دین ونهاد مذهبی در میان مردم است که خود علت اصلی تحولات مختلف سیاسی خصوصاً در قرن اخیر می باشد و آنها را به یکدیگر مرتبط می سازد . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه