تفريحات در اسلام چيستند؟ بهترين تفريح كه در ديدارهاي دسته‌جمعي براي جوانان، نوجوانان و بزرگسالان مفيد است، از نظر اسلام چيستند؟

مقدمه: قبل از بحث لازم مي‌بينم به معني تفريح در لغت و اصطلاح و فرهنگ اسلامي اشاره كنم و بعد به ويژگي‌هاي تفريح اسلامي بپردازم و سپس وارد بحث يعني تفريحات در اسلام مي‌شويم و در انتها به بهترين تفريح در ديدارهاي دسته‌جمعي اشاره مي‌كنيم و از بحث خود نتيجه‌گيري خواهيم نمود.تفريح در لغت: به معني شادماني كردن، شادماني و خوشي است.[1] و با واژه‌هاي نزهت، تفرّج، فرح، راحتي و ‌آسايش هم خانواده است.تفريح در فرهنگ اسلامي: در فرهنگ غني اسلام تفريح از مراحل و اجزاء سير تكاملي و رشد شخصيت فردي و اجتماعي انسان به حساب مي‌آيد. به گونه‌اي كه هر كسي از اين بخش(تفريح) استفاده نكند، در بعدي از ابعاد تكاملي شخصيت خود كوتاهي كرده و اين قصور باعث كند شدن سير رشد و تكامل ابعاد ديگر شخصيت او مي‌گردد. تفريح نشاطي است كه انسان پس از تلاش و فعاليت‌هاي سنگين جسمي و روحي بر مي‌گزيند تا رنج و اندوه و همّ و غم را از خود دور كند.[2] از آنجايي كه انسان داراي دو بعد جسماني و روحاني است و اين دو بعد بر يکديگر اثر مي‌گذارند (مثبت و منفي) نياز است که علاوه بر بعد روحاني به بعد جسماني نيز توجه لازم را داشت. بايد بدانيد كه تفريح براي بازپروري و نشاط در كار، رغبت و رشد در تمام جهات زندگي يك ضرورت است كه مورد تأكيد و تأييد ائمه ـ عليهم السّلام ـ بوده است،ويژگي‌هاي تفريح اسلامي: 1. در راستاي تكامل و رشد شخصيت انساني است. 2. باعث نشاط‌ و شادايست. 3. در چهارچوب قوانين شرع (واجب، حرام، مباح، مكروه و مستحب)[3] صورت مي‌گيرد. 4. اعتدال در آن رعايت مي‌گردد. 5. فوايد عقلي، جسمي و روحي دارد؛[4] 6. بعد اجتماعي در آن لحاظ شده است. مثل ادخال سرور در قلب مؤمنين؛[5] 7. فقط وقت پركني و تضييع وقت نيست بلکه يادگيري نيز در آن لحاظ شده است.[6] 8. هر تفريحي كه انسان را يك پله از رشد الهي پايين آورد مذموم (حرام يا مكروه) است؛ 9. فعال و پرتحرك بودن همچون اسب سواري، تير اندازي و شنا و...؛ 10. هر تفريحي كه باعث خفت و سبكي عقل شود، حرام است، مثل شرب خمر، موسيقي مبتذل، مواد مخدر، قمار و ... 11. برد و باخت در بازي حرام است. (غير از تيراندازي و اسب سواري)؛ 12. آزار و اذيت ديگران در بازي حرام است (تحقير، مسخره كردن، همسايه و مردم آزاري و...)؛ 13. نبايد باعث ضرر به خود فرد يا ديگران گردد. 14. لذت آن پايدار باشد (كمك كند به شادي در آخرت)؛[7] 15. تقويت كنندة بعد جسماني و روحاني (شجاعت و...) باشد.نكته: با توجه به ويژگي‌هاي تفريح اسلامي بايد متذكر شويم كه اسلام ما را در تفريحات محدود نمي‌كند، امّا بايد در هر تفريحي اول دقت كنيم و ببينم كه آيا با معيار اسلامي سازگار است، يعني آيا كمال‌آور، لذت‌آور و آخرت‌آور هست يا خير، هر آنچه به عنوان تفريح، انسان را از مسير بندگي و كمال دور سازد به تعبير امام علي ـ عليه السّلام ـ آخرش به هلاكت ختم خواهد شد.تفريحات اسلام: همانطور كه ذكر شد اسلام براي هر كاري ملاك معرفي كرده است، ‌اسلام در تفريح، ما را محدود نكرده است، امّا چيزي كه مهم است بايد خارج از مسير بندگي نباشد و ويژگي‌هاي تفريح اسلامي مذكور در آن رعايت گردد، اينك به برخي از تفريحات مورد توجه اسلام اشاره مي‌كنيم. لازم به ذكر است كه با توجه به تعريف لغوي تفريح بايد گفت كه دايرة تفريح خيلي وسيع‌تر از آن است كه غالباً تصور مي‌شود زيرا تفريح به معني شادي و شادمانيست و هر چه كه باعث زايل شدن همّ، غم، خستگي و رنج شود به نوعي تفريح محسوب مي‌شود.1. كار و تلاش:[8] حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: كار بزرگ‌ترين تفريح است. كار باعث شكوفا شدن استعداد و خلاقيت انسان مي‌گردد و انسان را از همّ و غصه نجات مي‌دهد، بسياري از اضطراب‌ها و نگراني‌هاي جهان امروزي به خاطر بي‌حركتي و عدم فعاليت‌هاي جسماني است، امروزه كار درماني براي زدودن يأس، نگراني و اضطراب براي بيماران رواني هم تجويز شده است.برنارد شاو نويسندة معروف انگليسي مي‌گويد: راز بدبختي و بينوايي ما داشتن اوقات فراغتي است كه صرف فكر كردن دربارة خوشبختي و بدبختي مي‌شود.[9]2. تيراندازي.[10]3. اسب‌سواري.[11]4. كشتي،[12] در متون ديني داريم كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از امام حسن و امام حسين ـ عليهم السّلام ـ خواستند كه با هم كشتي بگيرند و يا اينكه ايشان خودشان با شتر خودشان با ديگران مسابقه مي‌دادند.5. شنا:[13] پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ والدين را توصيه نموده‌اند كه به فرزندان خود شنا ياد دهند و زمينه يادگيري شنا را برايشان فراهم كنيد.6. صله رحم و معاشرت با نزديكان: اين امر بسيار مورد توجه اسلام بوده است. ديدار نزديکان باعث سرور و شادي مي‌شود و دوري از آنها غم و غصه به بار مي‌آورد، افرادي كه براي تحصيل از محيط خود فاصله مي‌گيرند اين امر را به خوبي تجربه كرده‌اند.7. خوشرويي و خوش‌گويي.8. نظافت (بدن، لباس، موي سر و صورت و زدودن موهاي زائد بدن، آرايش مرد براي همسر و زن براي همسر، غسل‌هاي مستحبي) نظافت احساس خوشايندي را در فرد نسبت به خودش بوجود آورده و باعث نشاط در او مي‌شود.9. ياد خدا (دعا، نيايش، تلاوت قرآن) باعث آرامش دل مي‌گردد. زيرا با ياد خدا فرد خود را در حريم امن الهي ديده و باعث احساس امنيت و شادماني در او مي‌گردد. 10. توجه به اعياد مذهبي (جمعه‌ها، عيد فطر، عيد غدير و قربان)11. انگشتر فيروزه: انگشتر فيروزه باعث زدودن غم و پيروزي و شادابي است.12. شاد كردن مؤمنين: كمك به ديگران، احسان رضايت خاطر براي انسان به بار مي‌آورند و اين عامل شادماني مي‌شود.13. عطر: بوي خوش باعث شادابي روح و در نتيجة آن خرمي جسم مي‌شود. همچنين انسان را محبوب ديگران مي‌كند. در سيره رسول خدا(ص) نيز استفاده از عطر بسيار مورد تاکيد ايشان مي‌باشد. امام خميني (ره) که زندگي ساده‌اي داشتند تنها در انتخاب عطر بود که به دنبال مرغوبترين مي‌گشتند.14. هديه دادن و هديه گرفتن.15. داشتن دوست صالح: تحقيقات نشان مي‌دهد، افرادي كه مشكلات و حتي شادي‌هاي خود را به شكل كلامي و غيركلامي با دوستان و آشنايان خود در ميان مي‌گذارند و در دل خود ذخيره و انبار نمي‌كنند از نشاط و خرمي بيشتري برخوردارند، و لازمه اين امر داشتن دوستان صالح است.16. لطائف و حكمت آموختن:[14] حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايند: قلب‌ها مثل بدن‌ها خسته و ملول مي‌شوند، پس با (شنيدن، خواندن) حكمت‌هاي دقيق و لطيف آنها را شاداب كنيد.17. سفر و رفتن به مناطق سرسبز، ديدن جريان آب: يکي از تفريحات سالم رفتن به سفر است. سفر روح انسان را جلا داده و باعث شادي و شادابي مي‌گردد. علاوه بر آن سفر موجب سلامتي جسم نيز هست. (سافروا تصحّوا؛ مسافرت كنيد تا سالم و شاداب شويد.) سفر و اردوهاي دسته‌جمعي براي جوانان لذت بسياري بيشتري دارد چرا كه با همسالان خود هستند. در سفر دوستيابي، ايثار، گذشت، تعاون .... را ياد مي‌گيرند. در روايات مي‌خوانيد كه در سفر مزاح را كمي بيشتر كنيد ولي افراط نشود.نكته: بايد توجه داشت که تفريح افراد در سنين مختلف فرق مي‌کند. تفريح يک کودک هفت ساله با نوجوان هجده ساله و يا يک فرد ميانسال يا کهنسال فرق مي‌کند. يك جوان از آنجايي كه ابعاد روحي او رشد كرده نياز به احترام، شخصيت، عزت نفس‌ و... دارد، لذا هرگاه اين نيازها برطرف شود، احساس شادابي و خرمي بيشتري مي‌كند و هر گاه اين نيازها از طرف ديگران در خطر باشد، احساس افسردگي، خمودي و غم مي‌كند.بهترين تفريح در ديدارهاي دسته‌جمعيدر ديدارهاي دسته‌جمعي برخي تفريحات هستند كه جنبة گروهي و عمومي پيدا مي‌كنند و برخي ديگر جنبة خصوصي‌تر. البته بستگي دارد اين گروه در چه جايي باشند (منزل، مدرسه، تأتر و مسجد، اردو، خارج ازمنزل). به هر حال بهترين تفريح، تفريحي است که همه افراد در آن شريک بوده و از آن لذت ببرند. البته گاهي هم ايجاب مي‌كند كه هر دسته‌اي جداگانه با هم باشند، مثل زماني كه بزرگترها مشغول بحث‌هاي جدي و مهم خود هستند. در ذيل برخي از تفريحات دسته‌جمعي ذكر مي‌شود:1. اجراي مسابقه و تهيه جايزه از طرف بزرگترها، مشاعره، كشتي، مسابقة معلومات عمومي، لطيفه‌گويي؛2. معاشرت‌هاي سازنده و صله رحم؛3. مسافرت‌هاي كوتاه و بلندمدت، رفتن به پارك و مناطق سرسبز، ديدن جريان آب رودخانه، دريا و...؛4. آزاد كردن ذهن از مسائل كاري و مشكلات زندگي: امام محمد غزالي مي‌گويد بهتر است شاگردان پس از مدتي تعليم رها گردند تا بازي و تفريح كنند، چون تعليم و درگيري جدي ذهن با مسائل علمي آنها را از درس دلزده و فراري مي‌كند، امّا در تفريح نبايد افراط گردد[15].با توجه به مطالب گذشته بايد بگوييم بهترين تفريح از نظر اسلام اين است كه سنين مختلف در آن رعايت شود. كودك با يك شكلات دل خوش است، ولي جوان نيازها و خواسته‌هايش بيشتر است. ديگر آنکه شادي و تفريح نبايد به اصل حركت در مسير رشد و بالندگي انساني فرد ضرر برساند و در آن افراط شود. (در اسلام محدوديت در تفريح نيست مگر اينكه امر خلاف شرع و اخلاق در آن رخ دهد).نكته پاياني: در اين بحث بيان داشتيم كه اسلام هر تفريحي را نمي‌پسندد تفريحي مناسب است كه با اصول تربيت وتعليم اسلامي و رشد استعدادهاي رواني و شخصيتي مغايرت نداشته باشد، باعث آزار و اذيت ديگران نشود. به ديگران و خود زيان مالي، آبرويي، جاني نرساند، جزء تفريحاتي نباشد كه انسان را از دايرة بندگي خدا بيرون مي‌كند (قمار، شراب‌خواري، مجالس لهو و رقص، مواد مخدر، موسيقي‌هاي لهوي و ترانه‌هاي مبتذل و...) البته دامنه تفريحات به موارد ياد شده خلاصه نمي‌شود، بلکه هر امري كه در آن گناه صورت نگيرد و اعتدال نيز رعايت شود را شامل گردد (رعايت ويژگي‌هاي تفريح اسلامي). همچون؛ فوتبال، كشتي، شمشيربازي، دو، اسب سواري،كوهنوردي، شنا، گردش در دشت و صحرا، رفتن به پارك‌ها، شنيدن موسيقي‌هاي غير حرام، ديدن فيلم‌هاي سينمايي مفيد (مستند، كمدي، رزمي و...)، خواندن مطالب طنز، شعر، حل جدول، مشاعره، لطيفه‌گويي، مسابقة علمي، مهماني رفتن، پذيرفتن مهمان، لباس نو خريدن، عطر زدن و... لازم به ذكر است كه در تفريح بايد به معني لغوي آن و اصطلاحي توجه داشت يعني دايره تفريح و شادماني خيلي وسيع است تا آنجايي كه خلاف رشد وكمال و مسائل شرعي نباشد.معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:امام علي و تفريحات سالم، محمد دشتي، سازمان تحقيقات سازمان نيروي مقاومت بسيج. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه