آیا عرفان امام خمینی(ره) برگرفته از عرفان ابن عربی است؟

بزرگانی هم چون امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی(ره) در سلوک عرفانی پیرو قرآن و سنت پیامبر و ائمه معصومین(ع) هستند و عرفان آنها برخاسته از متن دین ناب اسلام و آیات و روایات و سیره و سنت بندگان معصوم و پاک خداوند است. البته این منافاتی ندارد که آنها از آموزه ها و دستاوردهای بزرگانی مانند ابن عربی به ویژه در عرفان نظری و مبانی عرفانی بهره گرفته باشند ولی حق این است که قرآن و پیامبر و سنت، مهمترین منبع عرفان و معرفت نظری و مبانی عرفان و معرفت الهی است و هر عارف راستین و مستقیمی بر سر سفره قرآن و پیامبر و عترت پاکش نشسته و مستقیم و یا غیرمستقیم از آنها بهره برده است. محیی الدین عربی که او را پدر عرفان می شناسند و عرفای پس از او همگی به نحوی ترویج دهنده افکار و نظریات او هستند، جایگاه والایی در عرفان اسلامی به ویژه در تدوین عرفان نظری و مبانی عرفانی دارد. او اولین کسی است که عرفان نظری را به صورت علمی که موضوعش ذات حق تعالی است، او در عرفان نظری و عرفان عملی شیخ العرفا است و به حق او را شیخ اکبر لقب داده اند. عرفای پس از او مانند صدرالدین محمد قونوی و مولوی و شیخ محمود شبستری و حافظ و صدرالدین شیرازی، نوعا پیرو و ریزه خوار سفره او هستند پس بزرگانی مانند حضرت امام و علامه طباطبایی که برای مرحوم صدر المتألهین احترام زیادی قائل بوده اند و از او بهره فراوانی برده اند، به طور غیرمستقیم از ابن عربی استفاده کرده اند. کتاب های محیی الدین ابن عربی مثل نصوص و فتوحات مکیه مورد نظر و عنایت این بزرگان بوده است ولی البته این به معنای مقبولیت کامل و نداشتن انتقاد و اشکال برایشان نیست.لازم به یادآوری است که امام خمینی(ره) علیرغم بهره گیری از کتب عرفانی و صحف سلوکی ابن عربی و احترام ویژه برای شخصیت سترگ و والای او در کتاب تعلیقه بر نصوص الحکم در مواضع و موضوعات مختلف دیدگاه های ابن عربی را نقد علمی-عرفانی کرده اند چنانکه امثال علامه سید حیدر آملی دیدگاه های انتقادی داشته اند و امام خمینی(ره) در کتاب مصباح الهدایه الی خلافه و والولایه به نظر می رسد با رویکرد و روشن نوینی به تبیین اصول عرفان نظری و شرح و بسط مقام انسان کامل در نبوت و ولایت مطلقه پرداخته و از آیات و روایات با قرائت شیعی-ولایی استفاده نموده اند لذا به نظر می رسد که جواب سؤال نه بله کامل و نه خیر محض است که امام تابع و پیرو عرفان ابن عربی بوده اند، خیر؟ لذا می توان چنین جواب داد که اگر چه عرفان ابی عربی و حکمت متعالیه صدرایی تأثیر بسزایی در شاکله و شخصیت عرفانی حضرت امام(ره) داشته است اما امام را تابع محض عرفان شیخ اکبر نکرده است بلکه او با فهم و معرفت عمیق از عرفان ناب اسلامی در حوزه نظری و عملی و بهره گیری از نظرات استاد خویش آیت الله محمدعلی شاه آبادی توانست روال و منوال ویژه ای که بیشتر از مواد و مصالح اندیشه شیعی بهره گرفته است استفاده نماید لذا با رویکرد انتقادی به شرح عرفان محی الدین پرداخته است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه