اولین انجمن اسلامی دانشجویان ایران در دانشکده فنی دانشگاه تهران توسط مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی و مرحوم مهدی بازرگان در حدود ۵۱ سال پیش تأسیس شد و کم و بیش انجمن اسلامی دانشجویان به صورت مخفی یا آشکار در بسیاری از دانشگاه های کشور در قبل از انقلاب اسلامی فعالیت می کرد. پس از پیروزی انقلاب درسال ۱۳۵۷ در اوایل سال ۱۳۵۸ گروهی از دانشجویان مسلمان با رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی دیدار کردند که در این دیدار امام به دانشجویان توصیه کردند که: «بروید تحکیم وحدت کنید».

اولین انجمن اسلامی دانشجویان ایران در دانشکده فنی دانشگاه تهران توسط مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی و مرحوم مهدی بازرگان در حدود 51 سال پیش تأسیس شد و کم و بیش انجمن اسلامی دانشجویان به صورت مخفی یا آشکار در بسیاری از دانشگاه های کشور در قبل از انقلاب اسلامی فعالیت می کرد. پس از پیروزی انقلاب درسال 1357 در اوایل سال 1358 گروهی از دانشجویان مسلمان با رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی دیدار کردند که در این دیدار امام به دانشجویان توصیه کردند که: «بروید تحکیم وحدت کنید». از آن پس به منظور اجرای منویات رهبر کبیر انقلاب اسلامی برخی از این دانشجویان که سابقه فعالیت های سیاسی در قبل از انقلاب نیز داشتند، تشکلی به نام اتحادیه انجمن های اسلامی و سازمان های دانشجویی سراسر کشور (دفتر تحکیم وحدت) را تشکیل دادند. دو ماه بعد در تاریخ 13 آبان 1358 دانشجویان مسلمان در سالگرد تبعید امام و روز دانش آموز، طی تظاهراتی به سفارت آمریکا - که به کانون توطئه و جاسوسی بر علیه نظام اسلامی تبدیل شده بود - حمله کردند. این واقعه به تعبیر امام انقلاب دوم لقب گرفت که با استقبال بسیاری در داخل کشور مواجه شد. پس از تشکیل دفتر تحکیم وحدت، اعضای برجسته این تشکل خدمت امام رسیدند و اساسنامه و مرامنامه آن را خدمت ایشان ارائه دادند و از امام درخواست نماینده ای نمودند که ایشان حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی و رهبر معظم انقلاب، آیت الله خامنه ای را معرفی نمودند. پس از رهنمودهای آیت الله خامنه ای که در آن زمان نماینده امام در شورای عالی دفاع بودند، قرار بر این شد که شورایی تشکیل شود و بر دفتر تحکیم وحدت نظارت کند. اعضای این شورا عبارت بودند از سید محمود موسوی خوئینی ها، ابوالحسن بنی صدر، حسن حبیبی، محمد مجتهد شبستری. پس از آن انجمن اسلامی طرحی در زمینه انقلاب فرهنگی و سالم سازی دانشگاه ها تهیه کرد. پس از آن همزمان با بازگشایی دانشگاه ها و شروع جنگ، تشکیل بسیج دانشجویی و اعزام دانشجویان به جبهه های جنگ اعم از فعالیت های انجمن اسلامی دانشجویان بود. اولین حضور سیاسی دانشجویان در عرصه سیاسی انتخابات در سال 1362 بود. در دوره سوم مجلس تعدادی از اعضای این تشکل به مجلس راه یافتند. پس از سال 1368 و پایان جنگ، فعالیت سیاسی دانشجویان رو به کاهش نهاد، اما دید انتقادی انجمن اسلامی نسبت به دوران سازندگی و سیاست تعدیل و سیاست های اقتصادی دولت همچنان ادامه داشت. هر چند برخی از انجمن های اسلامی دانشگاه ها در نقاط مختلف کشور سیاست های دولت در این زمینه ها، حمایت می کردند. در هر حال جریان غالب، دیدگاه انتقادی و بدون جنجال توسط این تشکل ادامه یافت تا سال 1375. به طور کلی فعالیت دفتر تحکیم را می توان به ادوار ذیل تقسیم کرد : - دوره اول: (سالهای اول انقلاب تا سال 62 ) که در این سالها می توان از فعالیتهایی همچون شرکت در تأسیس نهادها، انقلاب فرهنگی، تسخیر لانه جاسوسی نام برد. - دوره دوم: (سال 62 تا 68 ) وارد شدن در جناح بندی سیاسی با معرفی کاندیدا در انتخابات مجلس از سال 62 تا دوران ارتحال امام (ره). - دوره سوم: سالهای( 68 تا 72) دوران پس از ارتحال امام (ره) و کمرنگ شدن فعالیت دفتر تحکیم و انتخاب شعار عدالت اجتماعی. - دوره چهارم: (سالهای 72 و 75) دوران رکود شدید فعالیت دفتر تحکیم. -دوره پنجم: سالهای (75 تا 79) فروغ مجدد فعالیتهای تحکیم و تغییر شعار عدالت اجتماعی به آزادیهای سیاسی و شرکت فعال در انتخابات ریاست جمهوری. ب - مرامنامه: در این زمینه به کتاب اطلاعاتی درباره احزاب و جناح های سیاسی ایران امروز، مهندس عباس شاملو، صص 331 - 338 مراجعه نمایید. لیکن باید توجه داشت که مرامنامه نشانگر هویت قطعی دفتر تحکیم به حساب نمی آید و عمدتا برای تشخیص هویت پیشین آن مناسب است. ج - بررسی تشکیلات و وضعیت کنونی: به دلیل ماهیت دانشجویی دفتر تحکیم وحدت، تشکیلات آن مستقل تشکیل شده است از انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاه های سراسر کشور که در هر یک از دانشگاه ها به صورت مستقل عمل می کنند. ولی دبیران انجمن اسلامی دانشگاه های مختلف ماهانه تشکیل جلسه می دهند و به تبیین مواضع و استراتژی خود مطابق مسائل سیاسی روز می پردازند. از طرفی اردوهای سالانه یا اردوهای متفاوتی که هر سال توسط این گروه تشکیل می شود، محل بحث آزاد پیرامون شرایط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جامعه می باشد. دفتر تحکیم وحدت از نظر دیدگاه های سیاسی و اقتصادی در گذشته یک تشکل با گرایش چپ اصول گرا و ارزشی بوده است. پس از دوم خرداد تغییرات زیادی در دیدگاه های این تشکل نسبت به اوایل انقلاب و هنگامی که نیروهای دانشجویی سفارت آمریکا را اشغال کردند، به وجود آمد. توضیح آن که: با پیروزی جناب آقای خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری ششم دفتر تحکیم که خود را در این پیروزی ذی حق می دانست سعی داشت بیش از پیش خود را به جبهه اصلاحات نزدیک کند. در این میان گروههای شبه ملی از یک طرف و گروههای منتسب به جبهه دوم خرداد، از سویی دیگر سعی در جذب و جلب گروههای تأثیر گذار جامعه به ویژه انجمنهای اسلامی دانشجویان داشتند تا از آنان به عنوان پله ای برای ترقی خویش استفاده نمایند و به جنبش دانشجویی کارکرد حزبی بدهند، نگاهی به انتخابات شوراها و مجلس ششم مبین همین نکته است افرادی که کوچکترین قرابتی با جنبش دانشجویی و آرمان های آن نداشتند با انگشت گذاشتن بر نقاط افتراق و محل اختلاف انجمنهای اسلامی تلاش کردند تا این مجموعه را جهت رسیدن به قدرت همراه خود سازند. نفوذ فوق العاده گروههای شبه ملی که کوچکترین علقه ملی و مذهبی نداشته و ندارند در بعضی دانشگاهها و هدایت افراد متمایل به تفکرات آنها به سمت رادیکالیزه کردن فضای دانشگاهها حرکت نمودند. تلاشهای بازیگران عرصه سیاست (موافق، مخالف و بیطرف نظام)، تغییر بافت اجتماعی و فرهنگی جامعه باعث بوجود آمدن فراکسیون های مدرن (به رهبری انجمن اسلامی امیرکبیر) و ارزشی (با محوریت دانشگاهای تبریز و تهران) گردید. رفته رفته با نفوذ بیش از پیش روشنفکری و سیاست آن هم از نوع شبه ملی در بین فراکسیون مدرن موجب تحولات جدی در افکار و عقاید این طیف و رویگردانی از مرامنامه و اساسنامه دفتر تحکیم وحدت شده و در چرخش آشکار، میزان پایبندی کاندیداهای شورای مرکزی به ولایت فقیه و اسلام چندان مورد توجه جدی قرار نگرفته و خواستار بازنگری در مرامنامه و اساسنامه شدند. در مقابل طیف ارزشی پایبندی به ولایت فقیه و اسلام و حرکت در چارچوب مرامنامه و اساسنامه دفتر تحکیم را عامل بقای اتحادیه قلمداد نمودند. بروز درگیری در انتخابات انجمن اسلامی دانشگاههای امیرکبیر، علم و صنعت، شهید چمران اهواز، الزهراء و ... بر تشدید این اختلافها افزود. اوج این درگیری ها در نشست سالانه در دانشگاه اصفهان خود را نمایان ساخت که با رد صلاحیت کانیداهای طیف ارزشی و ابستراکسیون این طیف کل انتخابات دفتر تحکیم به تعویق افتاد در جریان حضور اعضای تحکیم حاضر در اردوی هشتم در حرم مطهر حضرت امام (ره) جهت بیعت کردن با ارمانهای امام و شهداء، طیف مدرن با حضور نیافتن در این مراسم ، به دیدار خانواده های زندانیان سیاسی می رود و اینگونه راه خویش را جدا می نماید از آن تاریخ به صورت رسمی دو طیف مدرن و ارزشی از هم جدا می شوند، طیف ارزشی با محوریت دانشگاههای تبریز، گیلان، مشهد و شیراز در دانشگاه شیراز نشست سالانه برگزار و انتخابات شورای مرکزی انجام می شود. طیف مدرن نیز با تلاش بسیار و محوریت دانشگاههای امیرکبیر، تربیت معلم تهران و خواجه نصیر و ... در دانشگاه علامه طباطبایی نشست سالانه و انتخابات شورای مرکزی برگزار می کند این طیف به ملی-مشارکتی نیز مشهور است. مهمترین مواضع طیف علامه عبارتند از اعتقاد به حرکتهای تند در پیشبرد اصلاحات همچون خروج از حاکمیت، به کنار گذاشتن سنتها و ارزشها، تمایل به ایجاد رابطه با امریکا، ارتباط با نهضت آزادی،حمله صریح به نهادهای حکومتی و منتسب به رهبری از جمله شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام. لازم به ذکر است بدنه اصلی طیف علامه بعضاً مخالف این مواضع هستند اما تعداد معدودی هدایت این جریان را بر عهده گرفتند. در مقابل طیف ارزشی خود را ملزم به رعایت خطوط قرمز می داند و در چارچوب اساسنامه و مرامنامه فعالیت می کند و معتقد به پیشبرد گام به گام اصلاحات است. نا گفته نماند که طیف علامه نیز در درون خود به دو گروه معتدل و افراطی تقسیم شده اند که طیف معتدل پایبندی به اساسنامه و قانون را تأکید می کنند( دانشگاههای تهران، تربیت مدرس و شهید بهشتی). هیئتهای مرکزی نظارت نیز در این راستا بر ضرورت ادامه فعالیت در چارچوب مقررات و اساسنامه دفتر تحکیم، حل و فصل مسایل و اختلافات دانشجویان در دانشگاهها و منع دخالت عوامل خارج از دانشگاه ، اهمیت اصل تکثر و تنوع فعالیتها وتشکلهای دانشجویی در چارچوب ضوابط قانونی، اهمیت نقادی و پرسشگری تشکلهای دانشجویی تأکید کرده اند و ادامه فعالیت هر دو طیف علامه و شیراز را به دلیل ابهام قانونی در اطلاق نام دفتر تحکیم وحدت تا زمان برگزاری انتخابات جدید بر پایه اساسنامه موافقت می نماید.سه اصل و محور عدالت خواهی، ولایت مداری و انتقاد و نقادی مهمترین پارادایم انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه های کشور است. اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه های با طرح چالشها و گفتمان ها و گفت و گوها به نقد پیرامون رخدادهای داخلی وبین- المللی می پردازد. در یک جمع بندی ؛ در دوره های مختلف تاریخی دانشجویان به ویژه دانشجویان انجمن اسلامی بارویکردارزشگرایانه و مذهبی همواره به نقادی درچارچوب قانون پرداخته است. رویکرد و منش انجمنهای اسلامی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای مبارزه با استبداد و استکبار ستیزی بود. مرامنامه ابتدایی انجمن های اسلامی با اقامه نماز در دانشگاه تهران شکل گرفت و پس از آن برنامه های انجمن اسلامی دانشگاه به عنوان کانون تفسیر و نشست های قرآنی ادامه حیات داد. انجمن اسلامی در دوره ای از تاریخ معاصر به دلیل جوان بودن، سیال بودن و نزدیک شدن به گروههای سیاسی و احزاب دچار انحراف و ریزش نیرو شد و در برخی ازانتخابات نیز با شکست احزاب و گروههای سیاسی ، شکست اصلی را جنبش دانشجویی خورد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 14/100112983) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه