کدام سوره قرآن فلسفه جهاد و دفاع مقدس را بیان می کند؟

فرمان جهاد در مدینه نازل شد،زیرا در مکه مسلمانها عده لازم را نداشتند.وقاتلوا فی سبیل الله الذین یقاتلونکم ..سوره بقره آیه190،ولی نخستین فرمان جهاد ودفاع از خود ،در آیه سوره حج آمده است.بعضی از مفسران معتقدند آیه 39 سوره حج نخستین دستور جهاد است.ولی برخی دیگر آیه سوره بقره را فرمان جهاد میدانند.فلسفه جهاددفاع مظلوم در برابر ظالم،حق طبیعی وفطری وعقلی است،واین یکی از فلسفه های جهاد است که مظلوم زیر بار ظلم نرود وشمشیر بکشد واز خود دفاع کند.جهاد برای خاموش کردن فتنه ها ورفع موانع پیشرفت اسلام.یه 39 سوره حج در مورد فلسفه جهاد است در این آیه مورد ستم واقع شدن مومنان فلسفه جهاد ودفاع در برابر دشمن متجاوز در ادامه آیه نیز به این اشاره شده که اگر دفع خداوند برخی از انسانها را به برخی دیگر نباشد اماکن مذهبی توسط منکران توحید از بین میرود . همچنین در ایات 39 انفال و192 سوره بقره به بر چیده شدن فتنه به عنوان هدف وفلسفه جهاد اشاره شده آیه 75سوره نساء نیز تحت ستم واقع شدن انسانهای مظلوم به عنوان عامل تحریک کننده بر جهاد آمده است .[انتخابی از کد35478]در قرآن کریم براى جهاد، بیشتر از واژه «قتال» استفاده شده است. این مبارزه داراى ابعاد مختلف عقیدتى، نظامى، اقتصادى، سیاسى و... است. قرآن کریم تنها جهاد فى سبیل الله و یا قتال فى سبیل الله را جنگ مشروع مى داند «وقاتلوا فى سبیل الله الذین یقاتلونکم ولا تعتدوا»، (بقره، آیه 190) . امام على(ع) مى فرماید: «ان افضل ما توسل به المتوسلون الى الله - سبحانه و تعالى - الایمان به و برسوله و الجهاد فى سبیله فانه ذروةُ الاسلام و کلمة الاخلاص فانها الفطرة»، (نهج البلاغه، خطبه 109) . گفتنى است که جهاد یا قتال فى سبیل الله، داراى شرایط و مقررات ویژه اى است که در آیات و روایات فراوان به آن ها اشاره شده است: الف) فلسفه و هدف جهاد در اسلام: جهاد در اسلام جنبه تدافعى دارد و خشونت مطلقى که به اسلام نسبت مى دهند واقعیت ندارد. خداوند دستور مى دهد که با حکمت و موعظه حسنه مردم را به حق فرا خوانید: «ادع الى سبیل ربک بالحکمة والموعظة الحسنه وجادلهم بالتى هى احسن»، (نحل، آیه 125) چرا که اصولاً اعتقاد اکراه بردار نیست: «لا اکراه فى الدین قد تبین الرشد من الغى»، (بقره، آیه 256) . از آن جا که اسلام دین و آیین اجتماعى و عقیدتى است؛ باید پیام هاى آسمانى خود را به گوش همه جهانیان برساند خداوند از پیامبر اکرم(ص) خواسته است که: «و ما ارسلناک الاکافة للناس بشیرا و نذیر؛ تو را به عنوان پیامبر مژده بخش و هشداردهنده تمام بشریت رسالت دادیم»، (سباء، آیه 28) . اهداف نهایى اسلام در سطح جهانى عبارت است از: 1- تبلیغ جهان بینى توحید براساس آخرین وحى الهى و آسمانى به پیامبر گرامى اسلام. 2- اعتقاد به کرامت انسان و جانشینى او از خداوند در روى زمین. 3- انهدام و تخریب مبانى تفکر نژادپرستى و نژادگرایى و از بین بردن تبعیضات قومى و نژادى. 4- نابودى هرگونه ظلم و ستم و برقرارى نظام عدل و قسط و برادرى و اخوت. 5- تأسیس حکومت واحد جهانى بر مبناى شریعت و قوانین اجتماعى اسلام. بنابراین از آن جا که دین اسلام دین اجتماعى و سیاسى است و قصد دفاع از حقوق انسان ها را دارد، نمى تواند در مقابل ظلم و تعدى ساکت بنشینید. قرآن کریم مى فرماید: «اُذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله على نصرهم لقدیر * الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربنا الله ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا و لینصرن الله من ینصره ان الله لقوى عزیز. الذین ان مکناهم فى الارض اقاموا الصلوة و آتوا الزکوة و امروا بالمعروف و نهو عن المنکر و لله عاقبة الامور»، (حج، آیات 41 - 38) . بنابراین اگر دین تمام عیار و کامل باشد و بخواهد اهداف فرهنگى خود را محقق سازد، چاره اى جز پرداختن به دیگر شؤون اجتماعى (از قبیل شؤون سیاسى، نظامى، اجتماعى و اقتصادى) ندارد. بنابراین اسلام هیچ گاه افراد را مورد تهاجم قرار نمى دهد تا خود را به اجبار بر آنان تحمیل کند. بلکه تنها نظام هاى کفر و شرک را که نگهبانان ضوابط طبقاتى، عامل اصلى نابسامانى هاى اقتصادى و اجتماعى و مانع آگاهى انسان ها مى باشند مورد تهاجم قرار مى دهد تا همه مردم را از تأثیرات گمراه کننده اى که فطرت آنان را فاسد ساخته و آزادى را از آنان مى گیرد برکنار سازد»، (سید قطب، سیماى جهاد اسلامى، فلسفه جهاد در اسلام، ص 111) . ب ) بررسى شرایط و مقررات جهاد در اسلام: جهاد و جنگ در اسلام، شرایط و مقررات ویژه اى دارد که مجاهدان اسلام باید آنها را فرا گرفته و مراعات کنند، از جمله: 1- مبادرت به جنگ ابتدایى مستلزم وجود امام یا نایب خاص او است. 2- ممنوعیت جنگ ابتدایى در ماه ها و مکان هاى حرام. اسلام جنگیدن در ماه هاى حرام یا ماه هاى مقدس (رجب، ذیقعده،ذیحجه و محرم) و نیز جنگیدن در مسجد الحرام را منع کرده و مسلمانان را از مبادرت به جنگ در آنها برحذر داشته است، (توبه، آیه 5 وآیات 191 و 194 بقره) . 3- دعوت به اسلام قبل از جنگ ابتدایى. حضرت رسول اکرم(ص) در هر یک از لشکرکشى هاى خود، به جنگجویان توصیه مى فرمود که پیش از آن که دشمن را به دین اسلام دعوت نکرده اند از هرگونه حمله اى خوددارى کنند و همیشه از صلح و آشتى درآیند. حضرت على(ع) در این باره مى فرماید: «پیامبر مرا روانه یمن کرد و فرمود: اى على! تا کسى را دعوت به اسلام نکرده اى با او نجنگ؛ به خدا قسم اگر خدا یک تن را به دست تو هدایت کند، بهتر از چیزهایى است که خورشید بر آن طلوع و غروب مى کند و وظیفه تو اى على دوست داشتن و سرپرستى اوست»، (اصول کافى، ج 1، ص 335) . 4- شخص مجاهد قبل از پرداختن به جهاد با دشمن، باید با نفس خود جهاد کند؛ یعنى، خودسازى نماید و خود را از هرگونه هواهاى نفسانى و انگیزه هاى شخصى و... تزکیه کند. اهمیت این مطلب تا حدى است که در کتاب هاى فقهى و حدیثى مباحث جهاد نفس بیشتر از جهاد با دشمن مى باشد. 5- مجاهدان باید از امام معصوم و یا نایب او فقیه جامع الشرایط اطاعت کنند و رهنمود بگیرند. 6- آموزش نظامى و جنگى. مجاهدان باید آموزش دیده باشند. 7- مجاهدان باید به قصد تقرب پیدا کردن به خدا و جلب رضایت الهى، جهاد کنند و مبارزه با هر قصد و نیت دیگرى باطل است و اگر کشته شود شهید نیست. 8- اعطاى تأمین؛ یعنى، اگر فردى از کافران به مسلمین پناهنده شود، همه مى توانند به او پناهندگى بدهند. 9- اگر یکى از کافران، به خیال این که به او امان داده اند، وارد حدود مسلمین شود، او را نباید کشت و باید به محل اولش مراجعت داد. 10- کشتن زنان، اطفال، معلولان و نابینایان حرام است. 11- کشتار حیوانات اهلى دشمن مجاز نیست؛ مگر گاو، گوسفند و شتر (به اندازه رفع گرسنگى). 12- مثله کردن جنازه هاى دشمن. یعنى بریدن بینى، لب، چشم و گوش آنان حرام است. 13- غدر کردن حرام است؛ یعنى کشتن کافران بعد از آن که آنها را مطمئن سازى که در امان هستند. 14- تخریب و انهدام هدفهاى غیراستراتژیکى و غیرنظامى دشمن جایز نیست. 15- زهر و سم در آب آشامیدنى ریختن حرام است. و بسیارى از شرایط دیگر که تفصیل آنها در کتب روایى و فقهى موجود مى باشد. براى آگاهى بیشتر ر.ک: 1- مرتضى مطهرى، جهاد 2- ابوافضل شکورى، فقه سیاسى اسلام، ص 430 3- دکتر محمد رضا ضیائى بیگدلى، اسلام و حقوق بین الملل، ص 117 4- سید صادق حقیقت، مسؤولیت هاى فرا ملى در سیاست خارجى دولت اسلامى، 295 5- جعفر سبحانى، پیامبر در میدان نبرد، مجله درسهایى از مکتب اسلام، شماره 10، سال ششم 6- مجید خدورى، جنگ و صلح در قانون اسلام، ص 196 7- جلال الدین فارسى، حقوق بین الملل اسلامى 8- محمد دشتى، امام على(ع) و امور نظامى[پایان کد انتخابی][کامل از کد28675]در آیة 39 سورة حج که به عقیدة بعضی نخستین آیة جهاد است می خوانیم «اُذُنَ لِلَّذینَ یُقاتِلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَاِنَّ اللهَ عَلَی نَصْرِهِم لَقَدیر؛ به آنها که مورد تهاجم دشمن و جنگ قرار گرفته اند اجازة جهاد داده شده است و خداوند، قادر بر یاری آنهاست». سپس به دنبال این آیه در توضیح مطلب می افزاید: «اَلَّذینَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرَ حَقٍّ اِلّا اَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللهُ؛ همان کسانی که به ناحق از خانه و کاشانة خود بدون هیچ دلیلی اخراج شدند جز اینکه می گفتند پروردگار ما الله (و خداوند یکتا) است». تعبیر آیه که با «اذن» شروع شده، تناسب زیادی با گفتة کسانی دارد که آن را نخستین آیات جهاد می دانند و نشان می دهد که قبلاً چنین اذنی وجود نداشت. و به هر حال به خوبی نشان می دهد که آغاز تشریع جهاد، جهاد دفاعی در برابر دشمن بوده، همان دشمنانی که مسلمانان را مجبور به هجرت و ترک خانه و لانة خود کرده بودند، بی آنکه گناهی داشته باشند، آری اگر گناهی داشتند گناهشان اعتقاد به توحید و یگانگی خدا بود. بعضی دیگر، نخستین آیة جهاد را آیة 190 سورة بقره می دانند که می گوید: «وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ... ؛با آنها که به نبرد با شما برخاسته اند در راه خدا پیکار کنید... ». اگر این نظر را بپذیریم، باز پایة جهاد بر اساس در هم شکستن تهاجم دشمن گذارده شده است و هر انسان عاقلی می داند سکوت در برابر تهاجم دشمن خونخوار با هیچ منطقی نمی سازد. پیام قرآن ج 10، حضرت آیت الله مکارم شیرازی و سایر همکاران به نقل از سایت تبیان[پایان کد انتخابی]بحث جهاد ،موضوع دامنه داری است،برای آگاهی بیشتر ،ر.ک.به: تفسیر نمونه ،ج2ص16تا34وج14ص112تا 122وتفسیر سوره محمد(ص) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه