آیا ام کلثوم دختر حضرت فاطمه(س) بوده است؟ چرا حرفی از او نیست؟

سخنان مورخان دیگر به جز شیخ مفید،اقتضا دارد که زینب و ام کلثوم چهار تن بوده اند.دو تن صغرا و دو تن کبرا.مسعودى به این نکته صریحا اشاره کرده و ام کلثوم کبرا و زینب کبرا را در شمار فرزندان آن حضرت (ع) از فاطمه دانسته و ام کلثوم صغرا را از مادر دیگرى ذکر کرده است. اما چنان که ملاحظه شد،شیخ مفید،از فرزندى به نام ام کلثوم صغرا یادى به میان نیاورده است و زینب کبرا و زینب صغرا مکنى به ام کلثوم را از اولاد فاطمه بر شمرده و زینب صغرا را زاده مادرى غیر از فاطمه زهرا مى داند و بر او کنیه ام کلثوم اطلاق نکرده است و حال آنکه در پیش گفته شد که مادر زینب صغرا ام ولد (کنیز) بوده است. شک نیست که على (ع) دو دختر داشته است که هر دو را ما به نام ام کلثوم مى شناسیم.یکى از آنان همسر عمر بوده که در مدینه از دنیا رفته و دیگرى همان کسى است که در واقعه طف حضور داشته.نام این دو تن را مورخان ذکر کرده اند.اولین آن دو پیش از ماجراى طف مرده است.در این صورت چندان دور نیست که ام کلثومى که در واقعه طف حضور داشته و آن کسى که در کوفه سخنرانى کرده همان زینب صغرایى باشد که شیخ مفید از او یاد کرده است.زینب صغرا و زینب کبرا هر دو از خواهران امام حسین (ع) بوده اند.و هرگز نه آن دو از حسین (ع) جدا شدند و نه حسین آنها را ترک کرد.بنابراین اگر زینب کبرا،همان کسى است که همسر عبد الله بن جعفر بوده و امام (ع) را ترک نگفته و همسرش نیز در قید حیات بوده است،پس درست تر و اولى تر آن است که بگوییم زینب صغرا نیز امام را ترک نکرده است.این زینب از نظر فضل و دانش در چنان جایگاهى قرار دارد که نامش پس از نام زینب کبرا ذکر مى شود.اما قبرى که در دهستان راویة در نزدیک دمشق وجود دارد،منسوب به زینب صغرا مکنى به ام کلثوم است .چنان که من خود نیز آن را بر سنگى که بر قبر این زن بود مشاهده کردم و نیز ابن جبیر بدان اشارت کرده است.اگر چنین باشد این زینب خواهر امام حسین (ع) است.اما چگونه او به شام رفته و در آنجا وفات یافته و دفن شده،خداوند بر صحت این قول داناتر است!در تاریخ و آثار باقى مانده در نزد ما،هیچ گونه اشاره اى بر این واقعه دیده نمى شود. ابن عساکر در تاریخ دمشق مى نویسد:قبرى که در دهستان راویه وجود دارد،از آن زنى است به نام ام کلثوم و این زن را نباید با دختر پیغمبر (ص) اشتباه گرفت.چرا که وى در مدینه از دنیا رفته است.همچنین نمى توان این قبر را از آن ام کلثوم،دختر على و فاطمه (س) و همسر عمر دانست.زیرا وى در مدینه وفات یافته و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده است .این قبر در واقع از آن زنى از اهل بیت است که وى را بدین نام مى خوانده اند و در حفظ نسب وى تلاشى صورت نگرفته است. ظاهر عبارت ابن عساکر نشان مى دهد که وى تنها یکى از اولاد على (ع) را به نام ام کلثوم شناخته است و این نظریه با آنچه از جانب مورخان و نسب شناسان اظهار شده سازگار نیست .و مخالف دلیلى است که گفته شده ام کلثومى که در واقعه طف حضور داشته،همسر عمر نبوده است.چرا که دانسته شد وى قبل از واقعه طف از دنیا رحلت کرده است. یاقوت در معجم البلدان به ذکر این نکته بسنده کرده است که در«راویه قبر ام کلثوم است .»و بر این قول،چیز دیگرى نیفزوده است.نهایتا آنکه وجود قبرى براى زینب کبرا در منطقه راویه،از جمله نکاتى است که دلیل قطعى بر عدم آن وجود دارد.ما این مطلب را در این کتاب در شرح زندگى زینب،بیان کرده ایم.(به نقل از سیره معصومان، سید محسن امین ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه