واقعیت آن است که ظرفیت موجودات و انسان ها، همانند ظرف هایی نیست که برای برخی نصف و برای برخی تمام آن پر شده باشد؛ بلکه هر موجودی متناسب با وضعیت و موقعیت خود، ظرف و ظرفیتش شکل خواهد گرفت. همه ظرف ها متناسب با ظرفیت خود، پر است و به هر مقدار که قابلیت ها و استعدادها بیشتر شود و فعلیت پیدا کند، به همان مقدار ظرف ها نیز بزرگ تر خواهد شد. به طور مثال هر مقدار معلومات و درجات علمی انسان افزایش یابد، ظرف قلب و سینه او گشادتر خواهد شد.

واقعیت آن است که ظرفیت موجودات و انسان ها، همانند ظرف هایی نیست که برای برخی نصف و برای برخی تمام آن پر شده باشد؛ بلکه هر موجودی متناسب با وضعیت و موقعیت خود، ظرف و ظرفیتش شکل خواهد گرفت. همه ظرف ها متناسب با ظرفیت خود، پر است و به هر مقدار که قابلیت ها و استعدادها بیشتر شود و فعلیت پیدا کند، به همان مقدار ظرف ها نیز بزرگ تر خواهد شد. به طور مثال هر مقدار معلومات و درجات علمی انسان افزایش یابد، ظرف قلب و سینه او گشادتر خواهد شد. همچنین هر کدام از جمادات، گیاهان و حیوانات، عرصه خاصی برای ظهور ظرفیت خود دارند. به طور مثال دانه گندم در مدت چند ماه و با رعایت اصول کاشت و داشت و برداشت، می تواند تبدیل به خوشه ای هفتاد دانه ای شود. البته هر مقدار عوامل تأثیرگذار کم شود، دانه های کمتری به بار خواهد نشست و هرگاه عوامل اصلاح، ارتقا یابد، دانه های بیشتری به ثمر خواهد رسید. نسبت به دیگر انواع گیاهان و حیوانات نیز این چنین است. در انسانها عرصه فعالیت و ظهور ظرفیت بسیار گسترده می باشد و خداوند متعال برای هیچ انسانی محدودیت نگذاشته است. از نظر عقلی هم حتی تقدم بر الگوهای برتر برای دیگر انسانها مانعی ندارد. چنان که در روایت پیامبر(ص) آمده است: «علماء امتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل» (بحارالانوار، ج 35، ص 304). البته اگر کسی در مقام برترین الگو قرار گرفت به طوری که همه کمالات ممکنه انسانی را در حد اعلای امکان برخوردار شد، فراتر از آن دیگر کمالی متصور نیست تا کسی از آن فراتر رود و از همین رو برتر شدن از پیامبر خاتم(ص) که اشرف کائنات است تناقض آمیز می باشد. اما رسیدن به این مقام بدون تلاش اختیاری نبوده و راه آن نیز بر کسی مسدود نیست. اما اینکه چرا خداوند به پیامبران وامامان(ع) از ابتدا لطف بیشتری کرده و به سایر انسانها چنین لطفی نکرده است؟ به دلیل علم پیشین و ظهور واقعیت های پسین است. به طوری که دیگر انسانها حتی در نگهداری همین مقدار عقل و فطرت خود تمام سعی و تلاش خود را به کار نگرفتند در حالی که پیامبر(ص) و امامان حتی بیش از وظایف خود، خویشتن را به سختی و عبادت به کار می گرفتند تا آنجا که از سوی خداوند متعال خطاب آمد: «طه ما انزلنا علیک القرآن لتشقی» (طه، آیات 1 و 2). و در پاسخ یکی از همسران که از زیادی عبادت و تکرار بیداری در شب پیامبر(ص) شگفت زده شده بود. حضرت فرمودند: «الا اکون عبدا شکورا» (کافی، ج 2، ص 95). همچنین بود تلاش علمی و مجاهدت های امامان(ع) که گوی سبقت را با اختیار و اراده خود از همه ربوده بودند و در جهت اطاعت الهی پیشقدم بودند. در پایان باز بر این نکته تأکید می کنیم که زندگی انسان یک زندگی متحول و متکامل است و آدمی این توان و استعداد را دارد تا نحوه و چگونگی حیات خود را با عمل مختارانه، خود ترسیم نماید. از این رو، یک وضعیت یا طبقه یا جایگاه اجتماعی و شغلی و یا معرفتی خاص، هویت بخش انسان نیست به طوری که نتواند از آن مقام و وضعیت جدا شده و وضعیت دیگری را رقم زند. بلکه ما خود مسؤول چگونه زیستن و تحقق استعدادهای نهفته خود هستیم. اما چرا خداوند نظام جهان را به گونه ای قرار نداده که همه یکسان باشند؟ باید گفت اقتضای نظام دنیا این گونه است که دارای هندسه ویژه ای باشد و ابتدا و فرجام خاص داشته باشد و زیبایی آن به همین است. در غیر این صورت نظام دیگری خواهد بود و فرجامی مانند بهشت و جهنم نخواهد داشت. و اختلاف ظرفیت ها با توجه علم ازلی خداوند بر اساس اعمال و رفتار و نیت های انسان ورق می خورد نه گزاف و دل بخواهی. یعنی خداوند با علم ازلی خویش همه موجودات را می بیند، و می بیند که فلان شخص با تلاش های آینده خویش لیاقت داشتن فلان مقام را پیدا می کند لذا به او آن مقام داده می شود یعنی خداوند با توجه به اول و آخر هستی بهترین ها را انتخاب نموده است. این که گفته شده است انسان از الگوی خود ممکن است جلو بزند، اتفاقا خداوند بر همین اساس پیامبر(ص) را بهترین معرفی نموده با این که قبل از او 124هزار پیامبر آمده بودند و حضرت ابراهیم و امثال او الگویی برای آن حضرت بودند: «فبهدهم اقتده» (انعام، آیه 90). با این حال با اختیار و کردار خویش که زمنیه لطف الهی را فراهم می کند از همه الگوهای خویش جلو زد، اگر در بین من و شما چنین کسی وجود داشت قطعا خداوند انتخاب می نمود، و در بین پیروان پیامبر(ص) نیز امام علی(ع) از همه مردم به او نزدیکتر بود و شد لذا لیاقت جانشینی را پیدا کرد، و همین طور امامان بعدی. امام صادق(ع) درباره موهبت ویژه پیامبران می فرماید: از آن جا که خداوند به هنگام آفرینش پیامبران، می دانست که آنان از او فرمان برداری می کنند و تنها او را عبادت نموده هیچ گونه شرکی روا نمی دارند( از موهبت های ویژه خویش، برخوردارشان ساخت) پس اینان به واسطه فرمان برداری از خداوند به این کرامت و منزلت والا رسیده اند.(محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج17، ص94، مضقات الشیخ المفید، ج5، ص128) این نشان می دهد که خداوند از بین همه موجودات با توجه به زمینه خانوادگی و شرایط محیطی و از همه مهمتر اختیار، بندگی و عبودیت آنها خوبان را بدون هیچ گونه بی عدالتی گلچین نموده است. آری خداوند پیامبری را برگزید که هرگز نان گندم نخورد با این که می توانست، هرگز سیر نخوابید با این که می توانست سیر باشد، هر شب را برای عبادت(نصف شب یا یک سوم را) بیدار بود، بیشترین ایثار و از خودگذشتگی و تحمل سختی ها را از خود نشان داد. باید به این واقعیت اعتراف کنیم، «حرف زدن آسان است ولی عمل خیلی مشکل است»، خیلی از ما ها از حرام نمی توانیم دوری کنیم، برای نماز صبح سر وقت بیدار نمی شویم ... آن گاه چگونه می توانیم ادعا کنیم از پیامبر جلو بزنیم. کسانی مانند حضرت زینب(س) با آن همه ایثارها، اقرار به عظمت پیامبران و امامان می کنند، واقعیت آن است که راه برای همگان باز است و باید همت کرد. در روایت آمده است: «چهل روز اخلاص بورزید، آن گاه دریچه علم و حکمت بر روی شما باز می شود.» منابع جهت مطالعه بیشتر: 1- عدل الهی، مرتضی مطهری، قم، انتشارات اسلامی 2- الهیات و معارف اسلامی (تبیین عقاید اسلامی)، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع) 3- درس هایی از علم کلام، حبیب الله طاهری، دفتر انتشارات اسلامی قم 4- آموزش عقاید، محمد تقی مصباح یزدی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی 5. تجلیات ولایت، ج1و2، علی اکبر بابازاده .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه