سلام. لطفا نظر مکاتب اخلاقی مختلف در مورد اینکه تمسخر همیشه بد است یا نه، را بیان بفرمایید.

پایبندی به اصول اخلاقی، سعادت و کمال بشر را به همراه دارد و رعایت هر آنچه که سعادت را به ارمغان می آورد برای انسان لازم و ضروری است. با این تقریر در نگاه اول پایبندی به اصول اخلاقی لازم و ضروری بوده و سرپیچی از آن جایز نمی باشد. اما این حکم از جانب شارع استثنائاتی دارد که به انسان اجازه می دهد در موارد و با وجود شرایطی خاص موقتا این احکام را به حالت تعطیل درآورد. علت عمده این استثناء و اجازه ترک اصول، وجود مصلحت اهمّ می باشد. برای مثال؛ دروغ به لحاظ اخلاقی از بزرگترین گناهان است و به لحاظ شرعی از محرمات مسلم شریعت است، زیرا کلید تمامی بدی ها و سرمنشأ همه شرها است. امام حسن عسکری در این زمینه در طی روایت فرموده است: تمام خباثت ها در خانه ای قرار دارد و کلید آن خانه، دروغ است. (جامع السعادات، ج 2، ص 323).دروغ آدمی را از جرگه اهل ایمان خارج و در زمره اهل کفر و نفاق وارد می نماید و بازتاب سوء فراوان بر نفس، روح و شخصیت انسان دارد. امام صادق(ع) فرمودند: دروغ همانا باعث خرابی ایمان می شود و قرآن کریم فرموده است: تنها کسانی دروغ می گویند که ایمان ندارند (نحل، آیه 105).و نیز در آیه دیگری فرموده است: دل های ایشان دچار بیماری نفاق می شود تا روزی که او را ملاقات نمایند، به خاطر خلف وعده با خداوند و به خاطر دروغ گویی (توبه، آیه 78).اما همین دروغ از گناهانی نیست که هیچ گونه مورد استثنایی نداشته باشد و تمام مصادیق آن، همچون مصادیق «ظلم» قبیح و حرام باشد. گاهی برخی از مصادیق دروغ در شرایط خاصی جایز و بلکه واجب می شود، مانند نجات جان مسلمان از کشته شدن و یا اسیر گشتن، حفظ مال و آبروی مؤمن، اصلاح نمودن میان مردم و ایجاد صلح و دوستی، فریب دشمن و غلبه بر او در جنگ ها و کسب رضایت و خشنودی و ابراز محبت به همسر.فلسفه و حکمتی که باعث می شود برخی از اقسام دروغ جایز شمرده شود، وجود مصلحت برتری، همچون حفظ منافع معنوی مؤمنین، سلامت و امنیت جامعه ایمانی و خانواده است که در آن موارد بر مفسده دروغ گویی ترجیح می یابد. در این صورت اگر دروغ گفتن باعث حفظ یک مصلحت مهمتری در بین می شود مثل آنکه اگر دروغ گفته شود با عث می شود با افشاء نکردن راز یک مومن جان یا مال و یا آبروی او حفظ گردد در این صورت دروغ گفتن اشکال ندارد جهت مطالعه بیشتر ر.ک: - ترجمه جامع السعادات، مرحوم نراقی، ج 2، بحث دروغ - اصول کافی، ج 2، باب الکذب - میزان الحکمه، ج 11، ص 5119 با ترجمه فارسی، عنوان 457. در سایر امور اخلاقی نیز همین قاعده و استثناء جاری می شود، مثلا غیبت یکی از رذائل اخلاقی است که دستور به ترک آن فراوان دیده می شود، اما اگر مصلحت اهمی در میان باشد، ترک غیبت نکردن (غیبت کردن) جایز می شود. مانند پرس و جو و تحقیقاتی که در رابطه با خواستگاری و دیگر موارد صورت می گیرد، که البته هر کدام نیازمند به رعایت شرایط و ویژگیهای خاص خود است. در رابطه با تمسخر نیز همین قاعده پا برجاست. تمسخر دیگران در هیچ زمانی جایز و پسندیده نیست و همیشه نیز حرام می باشد، اما چنانچه حفظ مصلحت اهمی در میان باشد، با وجود بد بودن این کار ارتکابش بلامانع است. مثل اینکه به وسیله تمسخر ضرر قابل ملاحظه مادی یا معنوی ای را از خود یا دیگری رفع نماید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه