آیا برپایی مجالس اهل بیت به ویژه حضرت سیدالشهدا (ع) جزو شعائر الهی هستند؟

« ذَلِکَ وَ مَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوب » 1 « این است « مناسک حج » ! و هرکس شعائر الهى را بزرگ دارد ، این کار نشانه تقواى دل هاست » . {J مقدمه J} یکى دیگر از برکات برپایى مجالس امام حسین علیه السلام این است که برگزارى این مجالس مصداق کامل تعظیم شعائر الهى است . منظور از شعائر الهى در این آیه شریفه انجام مناسک حج و انجام قربانى در حج است . حال اگر ما نام و یاد کسى را بزرگ بداریم که خودش و فرزندان و خاندانش را به قربانگاه برده است به یقین تعظیم شعائر مهم تر و بزرگ ترى از انجام قربانى حج ، انجام گرفته است و اگر بزرگداشت قربانى حج نشانه تقواى قلب است ، بزرگداشت قربانیان صحراى کربلا بالاترین نشانه تقوا و ایمان است . نعمت تقواى دل اختصاص به مؤمنان وارسته دارد که باید شکر آن را به جا آورند . اینک جهت شناخت بیشتر نسبت به موضوع آیه شریفه و چگونگى تعظیم شعائر الهى به شرح مختصر در این باره مى پردازیم . {J شعائر در لغت J} در قاموس آمده : شعائر « جمع شعیره » ، به معنى علامت و نشانه است . در تفسیر مجمع البیان فرموده : « شعائر اللّه » محل هاى معلوم و نشان دارى است که خدا آنها را محل عبادت قرار داده و هر محل معین براى عبادت ، مَشعر آن عبادت است . در مفردات آمده : و هى کل ما کان من موقف أَو مسعى أَو ذبح شعائر هر چیز نشان دارى که محل وقوف یا جاى سعى و یا قربانى را شامل مى شود البته به گونه اى که مقامات خداوند متعال و کبریا و عظمت پروردگار در آنجا درک شود . {J کاربرد این واژه در قرآن J} « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَ لاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَ لاَ الْهَدْىَ وَ لاَ الْقَلائِدَ وَ لاَ آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْواناً . . . » 2 « اى کسانى که ایمان آورده اید ، حرمت شعایر خدا ، و ماه حرام ، و قربانى بى نشان ، و قربانى هاى گردن بنددار ، و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودى پروردگار خود را مى طلبند ، نگه دارید . . . » . « إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاکِرٌ عَلیمٌ » 3 « در حقیقت ، « صفا » و « مروه » از شعایر خداست ( - ( که یادآور اوست ) - ) پس هر که خانه ( - ( خدا ) - ) را حج کند ، یا عمره گزارد ، بر او گناهى نیست که میان آن دو سعى به جاى آورد . و هر که افزون بر فریضه ، کار نیکى کند ، خدا حق شناس و داناست » . {J روایات تفسیرى J} H عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِى قَوْلِهِ تَعَالَى ( - ( ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ ) - ) قَالَ تَعْظِیمُ الْبُدْنِ جَوْدَتُهَا E 4 . امام صادق علیه السلام درباره آیه شریفه « هر کس شعائر الهى را بزرگ بدارد » فرموده است : « بزرگداشت قربانى و نحر شتر ، انتخاب شتر فربه و خوب است » . {J تفسیر آیه J} ترجمه المیزان : « ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » کلمه « ذلک » خبر است براى مبتدایى که حذف شده ، و تقدیر آن « الامر ذلک - قضیه از این قرار است » بوده و کلمه « شعائر » جمع « شعیره » است ، و شعیره به معناى علامت است ، و شعائر خدا ، علامت هایى است که خداوند آنها را براى اطاعتش نصب فرموده ، هم چنان که خودش فرمود : « إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ » . و نیز فرموده : « وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَکُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ . . . » . ائمه اهل بیت علیهم السلام آیه را چنین تفسیر کرده اند که مراد از آن ، شترى است که براى قربانى سوق داده مى شود ، و با شکافتن کوهانش از طرف راست آن را علامت گذارى مى کنند تا معلوم شود که این شتر قربانى است . « فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » یعنى تعظیم شعائر الهى از تقوى است ، بنابراین ضمیر در « فانها » به تعظیم شعائرى برمى گردد که از کلام مفهوم مى شود و اضافه تقوى به قلوب اشاره است به اینکه حقیقت تقوى و احتراز و اجتناب از غضب خداى تعالى و خویشتن دارى از محارم او ، امرى است معنوى که قائم است به دل ها ، پس براساس تقواى قلبى و خویشتن دارى درونى است که اعمال زیبا و زشت انسان شکل مى گیرد . در تفسیر روح المعانى آمده است : « من » در عبارت « من تقوى القلوب . . . » یا براى تعلیل است و یا براى ابتدا غایت . حال اگر به معنى تعلیل باشد معنى آن این که « همانا تعظیم شعائر به خاطر تقوى القلوب مى باشد » . و اما اگر « من » براى ابتدا غایت باشد معنى این است که « تعظیم شعائر ناشى از تقوى القلوب است » . اضافه تقوى به قلب ( تقوى القلوب ) اشاره به این است که تقوى دو قسم است : . 1 تقواى حقیقى و صادق . . 2 تقواى کاذب و ظاهرى که به صورت ادعاست و آبشخور آن نفاق است . صاحب تفسیر کشاف مى گوید : دلیل این که در آیه از قلب یاد شده ، چون قلب کانون و مرکز گرایش هاست ، ابتدا در قلب نیت و تصمیم و شوق صورت مى یابد و بعد اثرش در سایر اعضاء ظاهر مى گردد . صاحب تفسیر کبیر مى گوید : برخى صاحبان تفسیر « شعائر » را به کل عبادت اطلاق مى کنند و برخى دیگر شعائر را عبارت از مناسک حج مى دانند و برخى نیز هدى را جزء شعائر مى دانند و مراد از هدى ، شترى باشد که براى قربانى به حج مى فرستند و داراى علامت خاصى است . و بعد جناب فخر رازى اصل در شعائر را اعلام و آگاهى به چیزى مى داند که به واسطه آن ، شى شناخته مى شود . و تعظیم شعائر به این معناست که در انجام آن کوتاهى نشود بلکه بدون چانه زنى و با سرعت ، دعوت الهى اجابت گردد . {J پیام ها J} . 1 حفظ شعائر اسلامى مورد توصیه قرآن است . . 2 تقواى درونى باید آثار بیرونى هم داشته باشد ، هرکس به شعائر بى اعتنا باشد ، در حقیقت تقواى قلبى او کم است « مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » 5 . . 3 قربانى از قداست خاصى برخوردار است « یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ » . . 4 بزرگداشت ها باید بر اساس تقوا باشد ، نه رقابت « مَنْ یُعَظِّمْ . . . تَقْوَى الْقُلُوبِ » . . 5 تقواى در قلب مورد عنایت ویژه خداى متعال است « . . . فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » . {J محرّم یکى از مصادیق حفظ شعائر الهى J} همانطور که در لغت مشاهده کردیم شعائر دایره گسترده اى دارد و مى تواند مصادیق دیگرى غیر از حج و ذبح را نیز در بر بگیرد ، چنانچه تفسیر نمونه در این باب مى فرماید : گرچه بدون شک « مناسک حج » از جمله شعائرى است که در این آیه مقصود بوده است ، ولى روشن است که عمومیت مفهوم آیه نسبت به تمام شعائر اسلامى به قوّت خود باقى است و هیچ گونه دلیلى بر تخصیص آن به خصوص قربانى یا همه مناسک حج وجود ندارد ، به خصوص اینکه قرآن در مورد قربانى حج با ذکر کلمه « من » که براى « تبعیض » است این حقیقت را گوشزد کرده که قربانى یکى از آن شعائر است ، همانگونه که در مورد « صفا و مروه » نیز در آیه 158 سوره بقره مى خوانیم که از شعائر الهى است « إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللَّه » . در تفسیر روح المعانى از مالک و ابن زید نقل شده که شعائر شامل منى ، عرفه ، مزدلفه ، صفا و مروه و کعبه و دیگر مواقف حج مى شود . کوتاه سخن اینکه تمام آنچه در برنامه هاى دینى وارد شده و انسان را به یاد خدا و عظمت آئین او مى اندازد شعائر الهى است و بزرگداشت آن نشانه تقواى دلها است 6 . تأیید این برداشت روایت امام رضاعلیه السلام مى باشد که آن حضرت ، آیه شریفه مورد بحث را بر موضوع فضیلت نماز اول وقت تطبیق دادند و به آن استشهاد فرمودند . از این روى مى توان گفت اگر نماز از شعائر الهى است ، عاشورا که حیات مجدّد کلّ اسلام بود و موجب دوام این دین مبین گشت . از مهمترین شعائر خواهد بود ، چرا که در زیارت حضرت سیدالشهداءعلیه السلام مى خوانیم : H . . . أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاَهَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاهَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اتَّبَعْتَ الرَّسُولَ وَ تَلَوْتَ الْکِتَابَ حَقَّ تِلاَوَتِهِ وَ دَعَوْتَ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ . . . E 7 . و از این بالاتر خود آن حضرت تصریح فرمودند : H . . . وَ عَلَى الْإِسْلاَمِ السَّلاَمُ إِذْ قَدْ بُلِیَتِ الْأُمَّهُ بِرَاعٍ مِثْلِ یَزِید . . . E 8 « باید با اسلام خداحافظى کرد آن گاه که امت به سرپرستى همچون یزید گرفتار شود » . و این تعبیر به خوبى حساس بودن موقعیت تاریخى آن دوره را نشان مى دهد که اصل اسلام در معرض نابودى قرار داشته است . با برپایى مجالس امام حسین علیه السلام روحیه عبادت ، ایثار ، اقدام براى امر به معروف و نهى از منکر بیش از پیش در میان دوست داران و عزاداران امام حسین علیه السلام افزایش مى یابد . و هم چنین با برپایى مجالس امام حسین علیه السلام شکوه و عظمت تجمع شیعیان در برابر دشمنان به نمایش گذاشته مى شود و ظلم ستیزى و استکبارستیزى به نقطه اوج خود مى رسد . به همین جهت در روایات جهت برپایى مجالس امام حسین علیه السلام بسیار سفارش شده و ثواب فراوانى بر آن آمده است زیرا بیشترین تأثیر را در هدایت فرد و اصلاح جامعه دارد . بین مفسرین در اینکه ذبح در مناسک حج به حسب آیه مورد نظر از شعائر الهى است ، اختلافى نمى باشد ، حال باید پرسید آیا قهرمانانى که در کربلا جان خود را به قربانگاه حضرت حق جل و اعلى بردند و براى اعتلاى کلمه توحید قیام به حق کردند از شعائر الهى نمى باشند ؟ و حال آنکه در زیارت اربعین مى خوانیم : H . . . وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَهِ وَ حَیْرَهِ الضَّلاَلَه . . . E 9 « و خون قلب خود را در راه خدا ارزانى داشت تا بندگانت را از نادانى و سرگردانى گمراهى نجات دهد » . از این روى با اطمینان مى توان گفت که محرم و جریان کربلا از اعظم شعائرالهى است و مى بایست مورد تعظیم قرار گیرد و تعظیم آن ممکن از بارزترین نشانه هاى مگر با تقواى قلب است . 10 {J برترى سرزمین کربلا J} اگر تعظیم صفا و مروه به این است که آنجا طواف شود و پا به پاى کوه صفا و مروه زده شود ، تعظیم کربلا به این است که خاک آنجا تربت سجّاده ما شود و پیشانى خضوع بر آن بساییم . در فضیلت این سرزمین از امام صادق علیه السلام روایت شده است : H ان ارض الکعبه قالت : من مثلى . . . و قَدْ بنى بیت الله على ظهرى یأتینى الناس من کل فج عمیق ؟ و جعلت حرم الله و أمنه ؟ فأوحى الله کفى و قرى ، ما فضل ما فضلت به فیما أعطیت ارض کربلاء E 11 « زمین کعبه گفت : چه چیزى مانند من است ! ؟ همانا خانه خدا بر پشت من ساخته شده و مردم از هر راه دورى به سوى من مى آیند و من حریم امن خدا هستم خداوند وحى فرستاد به سوى کعبه که بسنده کن و آرام بگیر ! فضلیت پیدا نکردى به آنچه سرزمین کربلا فضلیت پیدا کرده است » . صفوان جمال گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم : H ان الله فضل الارضین و المیاه بعضها على بعض ان کربلاء و ماء الفرات ، اول ارض و اول ماء قدس الله و بارک علیه فقال لها : تکلمنى بما فضلک الله فقالت : انا ارض الله المقدسه المبارکه الشفاء فى تربتى و مائى و لافخر ، بل خاضعه ذلیله لمن فعل بى . . . فاکرمها و زادها بتواضعها و شکرها لله ، بالحسین و اصحابه ثم قال ابوعبدالله علیه السلام من تواضع لله رفعه الله . . . E 12 « همانا خداوند برخى سرزمین ها و آب ها را بر برخى دیگر برترى داده است . همانا سرزمین کربلا و آب فرات اولین سرزمین و اولین آبى است که خداوند آن را پاک گردانید و برکت را در آن قرار داد پس به آن سرزمین گفت : بگو درباره آنچه خداوند به تو فضلیت داده است . پس گفت : من سرزمین مقدس و با برکت خداوند هستم ، شفا ، در تربت من و آب سرزمین من است . البته افتخارى نیست بلکه فروتن هستم . به جهت لطف خدا ، پس خداوند آن را گرامى داشت و برکت آن فزونى بخشید به جهت تواضع و سپاسگزارى آن براى خدا ، با ورود امام حسین علیه السلام و یاران ایشان به آن سرزمین » . سپس امام صادق فرمود : « هر کس براى خدا تواضع کند خدا او را بالا مى برد » . حال اگر سرزمین کربلا به جهت تواضع براى امام حسین علیه السلام و یاران ایشان به این مقام و فضلیت رسیده است . شخصیتى مانند مسلم بن عقیل که پیش قراول و سفیر امام حسین علیه السلام بوده تا زمینه حضور امام حسین علیه السلام را فراهم کند چه مقامى خواهد داشت . {J ذکر مصیبت حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام J} مسعودى و ابوالفرج گفته اند : « چون مسلم از خانه بیرون شد و آن هنگامه و اجتماع کوفیان را دید و نظاره کرد که مردم از بالاى بام ها سنگ بر او مى زنند و دسته هاى نى را آتش زده بر بدن او فرو مى ریزند فرمود : H اکلما ارى من الاجلاب لقتل ابن عقیل یا نفس اخرجى الى الموت الذى لیس منه محیص E . یعنى آیا این هنگامه و اجتماع لشکر براى ریختن خون فرزند عقیل شده ؟ اى نفس بیرون شو به سوى مرگى که از او چاره و گریزى نیست ، پس با شمشیر کشیده در میان کوچه شد و بر کوفیان حمله کرد و به کارزار مشغول شد و رجز خواند . {S اَقسمتُ لااُقتَل اِلاَّ حُراً # وَ اِنْ رَأیتُ الموتَ شیئاً نُکرا S} « سوگند یاد کردم که کشته نشوم مگر با آزادگى ، اگر چه مرگ را به بدترین شکل ببینم » {S به عالم هر کسى را پر شود پیمانه مى میرد # یکى در کوه و صحرا وآن دگر در خانه مى میرد S} {S یکى در ناز نعمت مرگ مى گیرد گریبانش # یکى دور از وطن در گوشه اى بیگانه مى میرد S} {S یکى چون مسلم و هانى شهید راه حق گردد # یکى بدنام هم چون زاده مرجانه مى میرد S} {S یکى گردد شهید جاودان چون زاده زهرا # یکى همچون یزید ظالم دیوانه مى میرد S} {S خوشا آن کس که تسلیم ستمکاران نمى گردد # شرافتمند و عالى رتبه و مردانه مى میرد S} ( 1 ) حج ( 22 ) ، آیه . 32 ( 2 ) مائده ( 5 ) ، آیه . 2 ( 3 ) بقره ( 2 ) ، آیه . 158 ( 4 ) مستدرک الوسائل ، 29 ، 103 ، باب : أن الهدى إذا نتج وجب ذبحهما . ( 5 ) حج ( 22 ) ، آیه . 32 ( 6 ) تفسیر نمونه ، ج 14 ، ص . 97 ( 7 ) الکافى ، ج 4 ، ص 574 ، باب : زیاره قبر أبى عبد الله الحسین . ( 8 ) بحارالأنوار ، ج 44 ، ص 326 ، باب : ما جرى علیه بعد بیعه الناس . ( 9 ) تهذیب الأحکام ، ج 6 ، ص 113 زیاره الأربعین ، ص . 113 ( 10 ) جهت آگاهى بیشتر . ک : فرهنگ موضوعى تفاسیر ، ج 2 ، واژه شعائر . ( 11 ) وسائل الشیعه ، ج 1 ، ص . 403 ( 12 ) وسائل الشیعه ، ج 1 ، ص . 404 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه