آثار اخلاقی نماز

آثار اخلاقی و تربیتی نماز 1- نماز و نظم و انضباط کسانی که برنامه منظمی برای خود دارند و اوقات و امور خود را بر اساس آن تنظیم می کنند ، علاوه بر مقاصد روزانه به اهداف عالی خود نیز دست می یابند و همیشه موفق و کامروا هستند : مثلاً کسی که خواب و خوراکش محدود و کارش طبق برنامه معینی باشد از آنجا که هر کارش را در زمان مخصوص خود اجرا می کند ، هیچ یک از کارهایش مزاحم کار دیگر نیست ، به تمام کارهای خود می رسد و با کمبود وقت مواجه نمی گردد . نماز عبادتی است که ارتباط بنده را با خدا به طور پیوسته برقرار می کند و او را در این پیوند مستمر به رعایت نظم وا می دارد . بنده ای که نظم را در پیوند با خدا ، یاد می گیرد و برآن ممارست دارد ، به خوبی می داند که در پیوند با خود و مردم ، چگونه جانب نظم و انضباط را نگه دارد .[1] 2- نماز برطرف کننده کبر برای درمان بیماری خود بزرگ بینی ، دو راه وجود دارد . یکی علمی و دیگری عملی . درمان علمی کبر ، آن است که شخص نسبت به ضعف و ناتوانی خود و قدرت و توانمندی خدای خود ، علم پیدا کند ، هر گاه خودش را چنان که هست بشناسد ، درک معانی این سخن خداوند برای او ممکن است که فرمود :{ کشته باد انسان ! چه چیزی او را کافر کیش و نا سپاس کرد . مگر خدا او را از چه آفرید ؟ او را از یک نطفه آفرید و اندازه های او را معین کرد ، آن گاه راه تکاملش را آسان نمود ، پس از آن او را می راند و به گور در آوردش . بعد از آن هرگاه که بخواهد او را برآورد و باز گرداند هرگز، آن چه را که خدا به او فرمان داده اجرا نکرده است [2].} خدای تعالی ، در این آیات به آغاز آفرینش انسان و پایان کار او اشاره فرموده است موجودی است که آغازش نطفه ای گندیده بوده و مراحلی را طی کرده است . بنابر این سرمستی ، بزرگنمایی و خود پسندی او چیست ؟درمان عملی، خواندن نماز است, انسانی که حقیقتاً نماز می خواند و رکوع وسجود آن را با علم انجام می دهد کسی است که خود و خدای خود را شناخته است و از این روست که کبر نمی ورزد و خاضعانه به درگاه حق جبین بر زمین می ساید [3]. 3- نماز و وقت شناسی وقت شناسی و زمان سنجی از مهمترین عوامل پیشرفت جوامع بشری است ، برنامه ریزی های شخصی و اجتماعی بدون سنجیدن زمان و شناسایی اوقات مناسب هر کار ممکن نیست . در تعلیم و تربیت نیز چنین است هر آموزشی باید درست در زمان مخصوص آن داده شود و هر تربیتی باید در وقت ویژه ای عملی شود . زودتر و دیر تر از زمان مخصوص آن باشد ، یا نتیجه معکوس می دهد یا زیان بار است ، یا کم اثر و بی اثر است . پیامبر اکرم (ص) فرمودند :« اَلاُمُورُ مَرهُونَةٌ بِاُوقاتِها»[4] کارها در گرو زمان ویژه آن هاست . نماز اول وقت انسان را وقت شناس و موقع شناس تربیت می کند و چنان که گفته شد آن که به هنگام عمل کند ، پیروز و کارش قرین توفیق است . بر عکس کسانی که کارها را از وقت خاص آن به تأخیر می اندازند همیشه و در تمامی کار ها و روزمره زندگی عقب می مانند و پیشرفتی نمی کنند . با چنین سرعتی که عمر می گذرد ، وقت شناسی از هر کاری ضروری تر است . اگر هر عملی در زمان مخصوص خود اجرا نشود ، قهراً مزاحم وقت کار دیگر خواهد شد و آن عمل نیز در صورت تأخیر ، به عمل دیگر مزاحمت خواهد داشت و در نتیجه رشته نظم و ترتیب زندگانی از هم گسسته خواهد شد. اسلام برای رسیدن انسان ها به رشد تعالی و برخوردار شدن آنان از پیشرفت همیشگی مادی و معنوی اهمیت زیادی برای مسأله وقت در عبادات قائل شده است تا با رعایت آن ، تمرین وقت شناسی کنند و در کارهای دیگر زندگی نیز ، اولویت ها و نظم زمانی را مراعات کنند ، مثلاً صحت روزه را در گرو رعایت دقیق وقت آن قرار داده است به نحوی که باید روی ثانیه ها نیز حساب کند [5] . قرآن در مورد نماز می گوید[6] : «اِنَّ الصَلوةَ کانَت عَلَی المُؤمِنینَ کِتاباً مَوقُوتاً» { همانا نماز ، برای مومنان ، فرضی است محدود به وقت . } 4- نماز و تمرکز حواس و حضور ذهن ذهن متمرکز ، قوی ونیرومند است و ذهن پراکنده ناتوان و ضعیف ، ذهن همانند چراغ اشعه ای دارد . اشعه چراغ در شعله آن تمرکز قوی دارد و سوزاننده اند و در نزدیکی شعله تمرکز کمتری دارند اما باز هم گرمایشان محسوس است . ما برای فهم ، درک و تشخیص قوی و باریک شدن در بسیاری از امور . نیاز به ذهنی متمرکز داریم و اگر بتوانیم ذهن را از محسوسات جدا کنیم به تمرکز رسیده ایم . دقت و تمرکز ، بیش از هر عامل دیگری در تحولات فکری بشر و رساندن او به حقایق ماورایی و علمی موثر بوده است . کلیه اکتشافات و اختراعات و پیشرفت های گوناگون علمی و صنعتی و هنری که بشریت امروز از آن سود می برد ، مرهون انسان های والایی است که قادر به دقت در پدیده های هستی و متمرکز کردن قوای دفاعی خود بر روی آن ها بوده اند و از استعدادهای خداداد خود بهره برداری درست و نیکو کرده اند . مخصوصاً نماز ما هنگامی که با حضور قلب و توجه کامل برگزار شود تمرکز ذهنی و فکری نیرومندی به دنبال خواهد داشت . حالت خشوع ، حضور قلب و توجه در نماز ، وسیله ای برای پرورش ذهن و تمرکز آن است . نماز حقیقی ، بهترین وسیله ای برای پرورش توجه و تمرکز در انسان است زیرا نمازگزاری که پیوسته و با تمام قدرت می کوشد تا ذهن خود را از تمامی آن چه غیر خداست ، منصرف و فقط و به خدا متوجه کند و تمام نیروی فکری خود را در یک جا جمع کند تا نمازش با خشوع و حضور قلب خوانده شود ، این برای او عادت می شود و در هر موردی می تواند قوای ذهنی خود را متمرکز سازد . 5- نماز و خود سازی یک باب بسیار وسیعی در تعلیم و تربیت و معارف اسلامی است وآن این که ، انسان ساخته عمل خودش است یا به تعبیر دیگر انسان ساخته خود انسان است ، یعنی انسان با عمل خودش ساخته می شود ، هر جور عمل کند همان گونه ساخته می شود . انسان هم سازنده عمل خودش و هم ساخته شده عمل خودش است ، نماز انسان را می سازد ، چرا قرآن می فرماید « یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اِستَعینُوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلوةِ اِنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرینَ [7]» { ای کسانی که ایمان آوردید از صبر و نماز استمداد و کمک و نیرو بگیرید همانا خداوند با صابرین است.} همین آداب ظاهر نماز را بگیرید ، بعد بروید به آداب باطن ، یعنی شرایط صحت و قبول نماز را وقتی به انسان می گویند ، اگر نماز می خوانی روی زمین غصبی نباید بخوانی والا نماز باطل است خانه ات اگر غصبی باشد نمازت باطل است و هم چنین جامه ای که با آن نماز می خوانی . حتی اگر مدیون مردم باشی و وقت ادای دین رسیده باشد و او مهلت ندهد و عجله داشته باشد و نگذارد نماز بخوانی ، هر یک از این ها عاملی است برای ساخته شدن انسان . اما آیا اگر همه این ها باشد نماز انسان مقبول است ؟ می گویند : نه صحت نماز درست است . ولی مقبول بودن آن بستگی به شرایط دیگری دارد و آن این است که باید از گناهان دوری کرده باشی تا نمازت قبول شود . حال و توجه ات به خدا باشد تا نماز تو را بالا ببرد باید حضور قلب داشته باشی و با توجه بخوانی یعنی وقتی می گویی ، « ایّاکَ نَعبُدُ وَ اِیّاکَ نَستَعین[8]» واقعاً درحال نیایش باشی تا نمازت مقبول باشد ونمازگزار با احساس حضور خدا در نماز از تعلقات خود را رهانیده و همه توجه خود را معطوف به خدا می کند و این در صورت پی بردن به عظمت خداوند میسر است. [9]. 6- نماز و زدودن گناهان از نظر تعلیمات اسلامی هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و خدائی کاهش می گیرد و رغبت به گناهان دیگر افزایش می یابد . متقابلاً عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد وگناه می کاهد ، یعنی تیرگی های ناشی ازگناهان را زایل می گرداند ومیل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد در نهج البلاغه خطبه ای هست که دربارة نماز ، زکوه و اداء امانت بحث کرده است پس از توصیه و تأکید هایی درباره ی نماز امام علی ( ع ) می فرماید: نماز گناهان را مانند برگ درخت می ریزد و گردن ها را از ریسمان گناه آزاد می سازد. پیامبر خدا ( ص ) نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانة شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن شست و شو دهد . تشبیه فرمود : آیا با چنین شست و شو ها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند. [10] وقتی بنده در هر شبانه روز پنج بار نماز می خواند و به فرمان خدا « وَ اعبُد رَبَّکَ حَتّی یَاتیکَ الیَقین »[11] { پروردگارت راپرستش کن تا به یقین برسی} و سفارش « وَاُوصانی بِالصَّلوةِ وَ زَکوةِ مادُمتُ حَیّاً » [12]{و به نماز و زکاه مادامی که زنده هستم سفارش نموده است} تا لحظه فرا رسیدن مرگ به این برنامه عبادی عمل کند پیوسته از گناه مصون می ماند . نماز صفتی در روح انسان ایجاد می کند که به مشابه یک پلیس درونی است و صاحبش را از منکرات منع می کند و در نتیجه روحش را از ناپاکی گناهان و آلودگی های ناشی از آن ها دور نگه می دارد . در جایی دیگر می فرماید: « اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَرِ»[13] { نماز انسان را از فساد و فحشا و منکرات باز می دارد } البته باید توجه داشت نمازی که با حضور قلب و توجه کامل ادا شود چنین تاثیری دارد نه هر نمازی. 7- نماز و اهتزاز اندیشه اگر نماز چنان چه حق نماز است خوانده شود ، به نماز گزار رشد و تعالی اندیشه می بخشد و اثری که رشد فکری به عنوان یک امر روحانی در گسترش روح انسان دارد ، غیر قابل انکار است ، انسان هر قدر که اندیشه اش والاتر و روحش بزرگتر باشد . به خدا نزدیک تر و در کسب معرفت تواناتر است . و هر اندازه در شناخت خدا ومعرفت او تکامل یابد بهتر می تواند حق نماز را به جای آورد . به عبارت دیگر نماز که ذکر خداست در اوج گیری اندیشه موثر است و بلندی اندیشه در یاد خدا اثر دارد و می توان چنین نتیجه گرفت که اگر ذکر خدا به رشد اندیشه نینجامد و اندیشه به معرفت و یاد خدا منتهی نشود ، نه آن ذکر ، ذکر حقیقی و نه آن اندیشه ، اندیشه واقعی است . اندیشه های منظمی که منتجِّ نتیجه ای باشند و ما را به حقیقتی منتقل سازند ، اندیشه واقعی هستند ، اندیشه حقیقی آن است که ما را به درک حقایق هستی توانا سازد و کدام حقیقتی از حقیقت وجود خدا روشن تر است : امام علی بن موسی الرضا ( ع ) فرمودند : پرستش خدا به بسیاری روزه و نماز نیست ، تنها به اندیشه کردن بسیار در کار خداست . یعنی نماز و روزه حقیقی آن است که همراه با اندیشه در کار خدا باشد و چنین پرستشی است که نزد او بها دارد. 8- نماز و آثار بهداشتی و درمانی می دانیم که صحت نماز ، مشروط به پاک نگه داشتن بدن ، لباس ، جای نماز و پرهیز از نجاست هااست که موجب زدودن میکروب ها و آلودگی ها از محیط زندگی و حفظ بهداشت جسمانی است . غسل ، شست و شوی عمومی بدن و یک تنظیف کامل است اما تنها یک تطهیر جسمانی نیست بلکه چون به عنوان یک تکلیف مذهبی و برای نزدیکی به خدا صورت می گیرد آثار روحی و معنوی بسیاری بر‌آن مرتبط است . آماده شدن برای اقامه نماز ، با وضو آغاز می شود . اما قبل از آن که اعمال وضو با نظم خاص خود اجرا شود ، پاک کردن اعضا و حذف موانع از آن ها لازم است ، به این ترتیب ، اعمال وضو بر اندام های عاری از آلودگی انجام خواهد شد آب غسل و وضو باید ، زلال ، پاک و پاکیزه باشد . و این بدان معنی است که اسلام ، آب مضاف یعنی آبی را که بو ، رنگ و طعم آن تغییر کرده است و بهداشتی نیست و یا آمیخته با چیز دیگری است ، پاک کننده نمی داند . چون اسلام ، شخص مسلمان را موظف می کند که روزی پنج نوبت نماز بخواند و با هر نماز طهارت های سه گانه قبلی را طبق دستور رعایت کند ، در حقیقت ، رعایت همیشگی بهداشت را واجب شمرده و نماز گزار را به رعایت کامل آن موظف کرده است و به این ترتیب طهارت جسم و روح را به هم پیوند داده است زیرا که عقل و روح سالم در جسم سالم است ، و صحت عبادت را از کسی که جسم و روح سالم دارد می توان توقع داشت. پیامبر اکرم ( ص ) فرموده اند : با آبی که توسط نور خورشید گرم شده است ، وضو و غسل نکنید . برخی از ائمه ما با آب سرد وضو می گرفتند و آن را به دیگران توصیه می کردند . از دیر باز نقش نماز در آرام سازی انسان مکرراً امتحان و بررسی و ثابت شده است و در بسیاری از تألیفات علمی ، اعم از نوشته های مسلمین و غیر مسلمین به این حقیقت اذعان شده است ، شاید بتوان بررسی ها و پژوهش های ده ساله « الن برگین » استاد روانپزشک را یکی از جامع ترین و عالمانه ترین و در عین حال تازه ترین کارهای انجام یافته در مورد نقش ارزش ها و اعمال دینی از جمله نماز دانست او با مطرح کردن دو عنوان ، نقش مثبت ارزشه ای دینی را در روان درمانی ، ارتباط دین را با بهداشت روانی و ضرورت بکارگیری موضوعات ارزشی و دینی را در آموزش ها و درمان های بالینی بیماران ، به طور مشخص مورد تأیید قرار داده است . « آرام سازی » یکی از وسایل مورد استفاده برخی از روان درمانگران جدید در درمان بیماری های روانی است و انسان می تواند آن را از طریق تمرین بیاموزد . خواندن نماز ، آن هم حداقل پنج بار در روز ، می تواند بهترین برنامه تمرین آرام سازی و فراگیری آن باشد ، معمولاً وقتی آدم کیفیت طمأنینه را یاد بگیرد ، قادر می شود که خود را از تشنجات عصبی ناشی از فشار ها و گرفتاری های زندگی نجات دهد . حالت تمدد اعصاب و آرامش روانی حاصل از نماز ، انسان را از اضطرابی که بیماران روانی ، همواره از آن رنج می برند ، می رهاند چون این حالت ها معمولاً تا مدتی پس از نماز نیز در انسان باقی می ماند و ادامه می یابد . با توجه به احساس امنیتی که از ارتباط با منبع و سرچشمه مطلق قدرت برای موجود ضعیفی ، همانند انسان پدید می آید ، نقش درمانی ، روانی نماز در کاستن از اضطراب ها و پیامد های استرس ها که معمولاً به صورت درد های جسمانی بروز می کند ، قابل لمس و توضیح و توجیه است . رسول خدا در مورد نقش نماز در روح و روان انسان فرموده اند : نماز شب بخوانید که آن دافع بیماری از بدن است . 9- نماز ، توانبخش روح و روان تحمل سختی ها و تلخی ها برای آدمیان دشوار است . هرگاه ، امر ناگواری بر ایشان پیش آید بی تابی می کنند و سرو صدا به راه می اندازند و چون خیری به آنان برسد و لذتی ببرند حاضر نیستند که دیگران را در سرور و شادی خود سهیم کنند ، بخل و تنگ نظری می ورزند و مانع خیر می گردند . این حالت ها حکایت از نا توانی روح وروان و پستی طبعشان دارد . کسانی که پیوسته با حضور قلب نماز می خوانند و در نمازهای خود به منبع قدرت و منشأ رحمت توجه دارند و روح خود را به او مرتبط می سازند قدرت روح و روح توکل خود را بالا می برند در برابر سختی ها و ناملایمات صبور و مقاوم و به هنگام برخورداری از خیرات ، دست و دل باز و بخشنده می باشند . 10- نماز و قدر شناسی عقل و وجدان انسان را به سپاسگزاری از نیکان و نیکوکاران و تشکر از محبت ها و خوبی های دیگران فرمان می دهد . بدون شک بالاترین و بهترین نعمت ها را خداوند در اختیار ما گذاشته است به ما عقل و جان و اراده و فکر و استعداد بخشیده و در راه زندگی ما را هدایت کرده ، ما عاقلیم و با وجدان ، حق شناسیم و سپاسگزار ، بنده ایم و نیازمند و اگر در پیشگاه آفریدگارمان سر بر خاک می نهیم و عبادت می کنیم و نماز می خوانیم و نیاز می طلبیم و راز می گوییم برای این است که خدایی او و بندگی خود را آشکار و ابراز کنیم [14]. حمد و ستایش پروردگار سبب می شود که حق شناس بار آییم و هنگامی که از بندگان او هم احسان و رحمت دیدیم از آنان تشکر و قدردانی کنیم . حمد خداوند به ما می آموزد که نباید غیر خدا را به استقلال بستاییم و سپاس بگذاریم . «ما اَصابَکَ مِن حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ »[15]{هر خیر و نیکویی که تو را رسد از جانب خداوند است} حمد و ستایش خداوند به ما می آموزد که بندگان خدا را در حد ضرورت و استحقاق بستاییم و از ستایش بی جا و چاپلوسی بپرهیزیم البته سپاسگزاری از بندگان که برای ما خدمتی کردند عین سپاسگزاری خداست به شرطی که آن ها را وسیله بدانیم ونعمت را از خدا بدانیم.[16] نماز بهترین نوع شکر گزاری است که شیوه آن را خداوند منان فرموده و تمام انبیاء و اولیاء هم آن شیوه را به کار بسته اند . نماز تشکری است هم عملی و هم زبانی و هم قلبی و هم دائمی و سازنده .[17] 11- نماز زنده کننده خصلت های عالی انسانی[18] 1 ـ مسأله نیت در نماز ، انسان را به گونه ای تربیت می کند که در هر کاری هدفی عالی و خدایی داشته باشد و کاری را با توجه به هدف و مقصدی پاک عملی کند و پر واضح است که هدفداری عامل مهم موفقیت و پیروزی است . 2 ـ اخلاص در نیت و عمل ، نمازگزار را به گونه ای تربیت می کند که کسی جز راستی و درستی صداقت و امانت از وی نمی بیند چگونه ممکن است بنده ای که به مبداء و معاد معرفت دارد حداقل روزی پنج نوبت راستی و صداقت ورزی با خدا را تمرین کند و این خصیصه در دیگر کارها و شئوون زندگی او اثر نگذارد . 3 ـ گفتن تکبیر ، باعث می شود که انسان خدارا بزرگ وغیر او را کوچک شمارد از این رو از تکبر دوری می کند . 4 ـ نماز روح تشکر و سپاس را که از خصلت های عالی انسان است در نماز گزار ایجاد و تقویت می کند . نماز تشکر از نعمت های بیکران خداست . 5 ـ تخصیص ستایش به پروردگار هرگونه تملق و چاپلوسی را نفی می کند . 6 ـ از آن جا که نماز پس از اعتقاد به مبدأ و معاد مهم ترین عامل تأدیب و تربیت در اسلام است تذکری بر اهمیت تعلیم و تربیت نیز بشمار می آید و یاد آور آن است که مسلمانان باید تعلیم و تربیت را جدی تلقی کنند . 7 ـ کسی که نماز می خواند از خدا می ترسد وکسی که از خدا می ترسد از غیر او هراس ندارد و چنین انسانی شجاع و آزاده بار می آید . 8 ـ نماز پیوستن به خدا و بریدن از غیر اوست ، یعنی توکل کردن به خدا و طمع نداشتن از اغیار درحقیقت کسی که نماز می خواند چشم طمع به دست این و آن نمی دوزد همیشه عزیز می ماند. 9 ـ نماز حالت تسلیم و رضا به قضای پروردگار است و تکرار نماز که تمرین حالت تسلیم است هم باعث می شود که نماز گزار در پیش آمدهای زندگی صبور و قانع باشد و غم کمتر خورد و احساس خشنودی کند و از حیات خویش لذت ببرد . 10 ـ نماز اطاعت ازخدا و پرهیز ازعصیان است و آن که در برابر خدا سرکشی نکند در راه راست حرکت خواهد کرد . 11 ـ رقت قلب ، انسان را به نیکوکاری می کشاند و قساوت قلب به تبهکاری و نماز قلب را رقیق نگه می دارد و از قساوت آن پیشگیری می کند . 12 ـ نماز گزار خدا را حاضر و ناظر بر اعمال خویش و عالم را محضر کردگار می داند از این رو درخلوت و آشکار معصیت و بی ادبی را در محضرش روا نمی داند . 13 ـ تشهد نماز به ما می آموزد که حق پذیر باشیم و اقعیت ها و حقایق هستی را قبول کنیم و دست از لجاجت برداریم. 14 ـ حضور قلب در نماز ، تمرین تمرکز حواس است و تمرکز حواس و دقت اندیشه عامل مهم پیشرفتهای فکری فلسفی ، علمی و صنعتی است . 15 ـ نماز انسان را از آن که خود را صاحب مال ، قدرت و قوت بداند و خود پسند و به خود مغرور شود باز می دارد و او را از خود بینی و عصبیت دور می کند . 16 ـ نماز انسان را در صراط مستقیم نگاه می دارد و از بیراهه رفتن باز می دارد . 17 ـ نماز خوان از بیراهه و بیزار است و در راه کسانی که مورد خشم خدا قرار گرفته اند و سرگذشت عبرت آموزشان در قرآن و گفتار پیشوایان دین مذکور است و در تواریخ گزارش شده است گام بر نمی دارد . 18 ـ نماز حقیقی اظهار پشیمانی در پیشگاه پروردگار است و توبه حقیقی مرض های روحی و اخلاقی را به گونه ای معالجه می کند که دیگران امکان بازگشت بیماری نیست . 19 ـ مردمی که حقیقتاً برای خدا نماز می خوانند صفات خدایی کسب می کنند و در میان آنان حسن نیت ، حسن خلق ، دوستی ، صله رحم و رعایت حقوق دیگران.... وجود دارد و حرف بد به دیگران نمی گویند . خدای تعالی فرمود : «وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسناً وَاَقیمُوا الصَّلوةَ »[19] {با مردم سخن نیک بگویید و نماز را بپا دارید . } اگر مردم به گونه ای که حق نماز است نماز بگزارند مطمئناً نماز ‌آنان را از رذایل پاک می سازد و خصلت های عالی انسانی را در آنان زنده می کند [20] منابع 1ـ راشدی حسن ، نماز شناسی ج 2 ، ناشر ستاد اقامه نماز ، چاپ دوم 1380 2- اسرار مصطفی ، فرهنگ نماز ، ناشر محیا ـ چاپ دوم 1376 ص 23 تا 26 3- مطهری مرتضی ، طهارت روح ، ناشر ستاد اقامه نماز ، چاپ پنجم 1376 ص234 و235 4- مطهری مرتضی ، سیری در نهج البلاغه ، ناشر صدرا ، چاپ سال 1365 ص96 5ـ قرائتی محسن ، آشنایی با نماز ، ناشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چاپ اول 1368 ص 7و8 6ـ قرائتی محسن ، یکصد و چهارده نکته درباره نماز ، ناشر طرح اقامه نماز ، چاپ اول ص 37 7ـ مجله پیوند ، آذر 1371 8ـ سبحانی جعفر ، نهج البلاغه خطبه 119 و نامه 27 ناشر 9ـ قرائتی محسن ، پرتوی از اسرار نماز ، ناشر ستاد اقامه نماز چاپ پانزدهم 1374 ص 69 تا 81 [1] نماز شناسی ج 2 حسین راشدی ص 125 الی 129 [2] سوره عبس آیه 17 الی 20 [3] نماز شناسی ج 2 حسن راشدی ص 147 الی 149 [4] - اصول کافی [5] نماز شناسی ج 2 حسن راشدی ص 118 الی 122 [6] سوره نساء آیه 103 [7]- سوره بقره آیه 153 [8]- سوره حمد آیه 4 [9] طهارت روح استاد مطهری ص 235 الی 234 [10] خطبه 199 ـ سیری در نهج البلاغه استاد مطهری ص 96 [11] سوره حجر آیه 99 [12] سوره مریم آیه 31 [13] - عنکبوت آیه 45 [14] آشنایی با نماز محسن قرائتی ، ص 8 ـ 7 [15] سوره نساء آیه 79 [16] نماز شناسی ج 2 حسن راشدی ص 327 ـ 326 [17] یکصدو چهارده نکته محسن قرائتی ص 37 [18] نماز شناسی ج 2 حسن راشدی ص 155 الی 157 [19] سوره بقره آیه 84 [20] نماز شناسی ج 2 حسن راشدی ص 169 الی 173; .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه