معنای «دیدن خدا» در آیات قرآن چیست؟

دوران امام رضا(ع) اوج تقابل فکری مذاهب و فِرق مختلف اسلامی با یکدیگر بود. یکی از موضوعات و شبهات مهمی که در آن زمان مطرح بود، مسأله رؤیت خدا بود. منشأ این امر در بین مسلمانان را می توان برخی از آیات قرآن و روایات، اعم از ضعیف و صحیح و نیز اختلاط مسلمانان با یهودیان دانست. در موارد متعددی از آیات قرآن، سخن از ثبوت رؤیت نسبت به خداوند به میان رفته است. همانند «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت ها در آن شاد هستند و به سونی پروردگار نظاره می کنند.» (قیامت: 23-22). از طرفی، آیات دیگری نظیر «قالَ لَنْ تَرانِی؛ هرگز مرا نخواهی دید» (اعراف: 143) و «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصار؛ بصرها او را درک نمی کنند در حالی که او چشم ها را درک می کند )انعام: 103) و...دلیل بر عدم امکان رؤیت خداوند هستند. از این منظر دو فرقه اشاعره و معتزله به موضوع رؤیت و یا عدم امکان رؤیت خداوند پرداختند. مهم ترین دلیل نقلی که اشاعره بر وقوع رؤیت خدا و در نتیجه بر امکان ان استدلال کرده اند، آیه ای است که قبلاً مطرح شد: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت ها در آن شاد هستند و به سونی پروردگار نظاره می کنند.» معتزله نیز رؤیت بصری خدا را مطلقاً چه در این دنیا و چه در آخرت محال می دانند، زیرا که رؤیت بصری بدون مکان، جهت و مقابله ممکن نیست. حال آنکه خداوند نه جسم است و نه در جهت قرار دارد. معتزله اگر چه در انکار جواز رؤیت هم عقیده هستند، اما در اینکه خداوند به وسیله قلوب دیده می شود یا نه، اختلاف نظر دارند. در هر صورت این امر به یکی از مناقشات مهم در عصر امام کاظم و امام رضا(ع) تبدیل شد که هر کدام از این بزرگواران به بهانه های مختلف به این شبهات پاسخ می دادند. به عنوان نمونه عبد السلام بن صالح هروی می گوید «به امام رضا(ع) گفتم یا ابن رسول الله درباره اینکه اهل حدیث می گویند مؤمنان پروردگار خود را در منازل بهشتی خودشان زیارت کنند چیست؟ فرمود ای ابا صلت به راستی خدای تبارک و تعالی پیغمبر خود را بر همه خلقش از انبیاء و ملائکه برتری داد و طاعتش را طاعت خود مقرر کرد و متابعتش را متابعت خود و زیارتش را زیارت خود در دنیا و آخرت فرمود: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ؛ هر که رسول را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است» و فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ؛ به راستی کسانی که با تو بیعت کنند همانا با خدا بیعت کرده اند، دست خدا بالای دست آنها است» (فتح10) پیغمبر هم فرمود هر که مرا در زندگی یا پس از مرگ زیارت کند، خدای جل جلاله را زیارت کرده است. درجه پیغمبر در بهشت بالاترین درجه است، هر که او را در درجه بهشتی زیارت کند، خدا را زیارت کرده است.» (الأمالی، للصدوق)، النص، ص: 461) با توجه به این استدلال امام رضا(ع) می توان نتیجه گرفت اینکه خداوند می فرماید «در آن روز به پروردگار خود نگاه می کنند»، منظور همان زیارت پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه(ع) به عنوان مربیان و خلفای الهی هستند. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه