هدف از زندگی

هدف از زندگي چيست و از كجا بفهميم كه هدف را درست تشخيص داده ايم؟  آيا تا به حال با اين پرسش رو به رو شده ايد؟ براي رسيدن به پاسخ اين سؤال به نکات زير توجه کنيد:   معناي هدف هدف، يعني «براي هر كار و فرمان و هر راهي، نقطه اي است كه به آن ختم مي شود». ژرف نگري در اين نكته، ما را از خطاهاي بسياري ايمني مي سازد. در طول تاريخ بشر، خطاكنندگان به معناي صحيح «هدف»، نينديشيده و يا آن را درنيافته اند. از اين رو، به غلط آن چه را كه لازمه زندگي و يا از اجزاي حيات دنيايي بشر بوده و در مواردي ايده آل براي بخشي از زندگي به حساب آمده است، هدف براي تمام حيات، تلقي كرده و بر اين اساس، دچار زيان در زندگي يا شكست هاي روحي شده اند. در اين باره مي توان به كساني اشاره كرد كه بهره مندي از لذّت ها و شهوت ها را هدف دانسته اند! به هر حال، اين تصوّر نادرست است؛ زيرا آن چه جزء زندگي است، نمي تواند هدف آن باشد. براي چنين افرادي، پس از پايان زندگي (حيات دنيوي)، رسيدن به هدف، هيچ تصويري ندارد؛ به طور مثال، كساني كه رسيدن به مدارج عالي علمي را هدف زندگي خود دانسته اند، علاوه بر آن كه ممكن است در رسيدن به اين مطلوب، ناكام شوند و به دليل احساس شكست، ديد منفي و مأيوسانه اي نسبت به زندگي بيابند، در صورت موفقيت نيز پس از پايان زندگي دنيوي، نيل به هدف براي آنان معنا نخواهد داشت. بنابراين، بايد «زندگي» و «هدف از آن»، از يكديگر متمايز شوند و آن چه داخل در محدوده زندگي است، هدف زندگي تلقي نشود. به هر صورت، هنگام پرداختن به پرسش از هدف زندگي، بايد مافوق حيات طبيعي قرار گيريم؛ تا سراغ آن را در حيات طبيعي و شئون آن نگيريم. (1)   درستي هدف روشن است كه عالمان و انديشمندان، هدف هاي متفاوتي براي زندگي ترسيم و ارائه كرده اند؛ امّا اين بدان معنا نيست كه همه اين نظرها و هدف ها صحيح بوده و به ديگران درست شناسانده شده است. ضديّت و يا تناقض بسياري از اين هدف ها، نشان‌گر صحت اين مدعاست؛ به عنوان مثال، بيماري نياز فوري به دارويي خاص دارد و شما مي دانيد كه اين دارو، تنها در يك داروخانه عرضه مي شود؛ ولي آن جا را نمي شناسيد. اكنون در مي يابيد كه دانستن نام و يافتن نشاني آن جا، تا چه حد ضروري و جدي است؛ يعني، همان قدر كه دانستن اين مشخصات مهم است، يافتن خيابان و نحوه رفتن به آنجا نيز اهميت دارد. بدون شك اگر نام و نشاني و چگونگي رفتن به داروخانه به صورت اشتباه در اختيار شما قرار گيرد، لطمه اي جانسوز و جبران ناپذير براي بيمار در پي خواهد داشت. در اولين قدم كاوش براي يافتن هدف زندگي و راه رسيدن به آن، پاي ما به زنگ خطري برخورد مي كند كه براي هوشياري و دقت بيشتر، سودمند خواهد بود. اين زنگ، به ما چنين مي گويد: «تنها يك بار اين راه را خواهي رفت و يك بار زندگي را تجربه خواهي كرد»! اين اخطار و هشدار مهم و جدّي، ما را بر آن مي دارد كه با دقّتي متناسب با اهميت موضوع و موشكافي بسيار، به كاوش بپردازيم و ضريب اطمينان بالايي براي يافته خود، دست و پا كنيم. بنابراين، شناخت هدف زندگي، كار آساني نيست؛ تا در توان ما يا امثال ما - كه خود براي اولين و آخرين بار از اين راه مي گذريم - بگنجد. گويي بايد دستي از آستين غيب برآيد و با انگشت اشاره اي، هدف و سمت و سوي آن را به ما بنماياند. خوشبختانه بايد بگوييم كه اين دست، برآمده و در تعيين هدف و چگونگي رسيدن به آن، كاري كارستان كرده است. خداوند بلندمرتبه، در حالي كه به همه جهان هستي احاطه دارد، رمز و راز آن را از آغاز تا انجام مي داند و هدف زندگي و راه رسيدن به آن را به خوبي و پله پله به ما مي آموزد. او در آيات قرآن، اين حقيقت را بازگفته كه همه جهان هستي و به ويژه انسان، به عالم بالا باز خواهند گشت و فرجام تمامي امور و پايان زندگي، به سوي خداوند و از آنِ اوست: «وَ إِلَي اللَّهِ عاقِبَه الْأُمُور؛ و فرجام كارها به سوي او است»(2) و «إِلَي اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُور؛ همه كارها به سوي خدا بازگردانده مي شود.»(3) بر اين اساس، هدف، فرجام و آرماني كه اسلام براي بشر تصوير كرده، فقط «خدا»ست و اين هدفي است كه وراي آن، هدف برتري تصورپذير نيست. آدمي، به سوي خداوند در حركت است و در واقع تمامي، جهان به سوي آن، در سيلان و جريانند و ما چه بخواهيم و چه نخواهيم و چه بدانيم و چه ندانيم، رو به سوي آن هدف در حركت هستيم. اين هدف، ماوراي زندگي و عالم مادي، بلكه محيط بر عوالم بالاتر و برتر است. بنابراين، هدف از زيستن آدمي در اين دنيا، حركت، صعود و بازگشت به سوي خداوند است. خداوند، چگونگي رسيدن به اين هدف و كيفيت اين بازگشت را روشن ساخته و رسالت تبيين آن را بر دوش پيامبران نهاده است. در واقع، در پرتو پيروي از ايشان و عمل به هدايت ها و تعاليم آنان، آدمي مي تواند به حقيقت انسانيت و قرب حضرت حق دست يازد؛ «پس اي خردمنداني كه ايمان آورده ايد! از خدا بترسيد؛ به راستي كه خدا به سوي شما، تذكاري فرو فرستاده است؛ پيامبري كه آيات روشن‌گر خدا را بر شما تلاوت مي كند؛ تا كساني را كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده اند، از تاريكي ها به سوي روشنايي بيرون برد».(4) «اي پيامبر! ما تو را (به سِمت) گواه و بشارت‌گر و هشداردهنده، فرستاديم و دعوت كننده به سوي خدا به فرمان او و چراغي تابناك».(5) اين عبارات، بيان‌گر اين حقيقت است كه بعثت پيامبران، براي دعوت به سوي حضرت حق است و آنان همچون چراغي تابناك، روشن‌گر راه آدمي در رسيدن به مقصود و هدف زندگي اند. قرآن كريم، ايمان و عمل صالح را دو ركن اساسي و دو ره‌توشه مهم، براي رسيدن به هدف حقيقي و اصلي انسان در زندگي مي داند؛ «به  راستي انسان را در نيكوترين اعتدال آفريديم؛ سپس او را به پست ترين (مراتب) پستي بازگردانيديم؛ مگر كساني را كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده اند كه پاداشي بي منّت خواهند داشت.»(6) «در حقيقت، انسان، دستخوش زيان است؛ مگر كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده اند». بنابراين، بر اساس آيات قرآن، امور زير روشن مي شوند: الف) هدف برين زندگي، خارج از چند روزه زندگي اين دنيا قرار دارد و در سرانجام آن است؛ نه در متن آن. ب) هدف زندگي، رسيدن و بازگشت به حقيقت اصلي، يعني خداوند متعال است. ج) خداوند، چگونگي و كيفيت رسيدن به اين هدف را به وسيله پيامبران الهي، براي ما روشن ساخته است. او در كنار عقل - كه حجت دروني است و در راه رسيدن به هدف زندگي، ما را به كلياتي رهنمون مي كند - انبيا و كتاب هاي آسماني را به منظور راهنمايي و معرفي جزئيات اين راه، فرستاده است. د) ايمان و عمل صالح، دو ركن اصلي و مهم، براي نيل به هدف حقيقي زندگي مي‌باشند. از همه اين مطالب روشن مي شود كه هدف زندگي براي دانشجو، كارگر، كارمند، پزشك، عارف، هنرمند، معلم، زن، مرد و در يك كلمه «انسان»، يكسان است و البته هر كس به اندازه ايمان و عمل صالح خود، مي تواند به هدف حقيقي زندگي دست يابد. با اين نگاه به هدف زندگي، تلاش در جهت ايمان و عمل صالح، هر چند سخت، ولي بسيار لذت‌بخش است. رو به سوي خدا آوردن، بسيار آرام بخش و آميخته با انس و لطف است و نرسيدن به اين وصال، بسيار جانسوز است؛ چنان كه مولوي در اين باره چنين سوده است:   بشنو از ني چون حكايت مي كند و زجدايي ها شكايت مي كند كز نيستان تا مرا ببريده اند در نفيرم مرد و زن ناليده اند   اميد آن كه خداوند همه انسان هاي حقيقت جو را در شناخت هدف زندگي و رسيدن به آن، ياري دهد و ما را از اهل معرفت و نوشندگان شراب وصل گرداند. براي آشنايي با اين مباحث كتاب‌هاي زير مفيد مي‌باشند: 1. انسان از آغاز تا انجام، علامه طباطبايي، ترجمه صادق لاريجاني، انتشارات الزهراء، تهران. 2. مقالات، محمد، شجاعي، انتشارات سروش، تهران، ج 1. 3. فلسفه و هدف زندگي، محمد تقي جعفري. 4. زندگي ايده آل و ايده آل زندگي، محمد تقي جعفري. 5. انسان از ديدگاه اسلام، عبداللّه نصري. 6. فلسفه و هدف زندگي، زين العابدين قرباني. 7. هدف زندگي، مرتضي مطهري.   پي‌نوشت‌ها: 1. عبداللّه نصري، تكاپوگر انديشه ها (زندگي، آثار و انديشه هاي استاد محمدتقي جعفري)، ص 220. 2. لقمان، آيه 22. 3. آل عمران، آيه 109. 4. طلاق، آيه 10 – 11. 5. احزاب، آيه 45. 6. تين، آيه 4 – 6. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه