فرق بین خوف و خشیت چیست؟

خوف وخشیت تقریبا به یک معنا است ، وبه جای یکدیگرنیز به کار می رود.ولی اگر شما اهلش باشید وخسته نشوید بعضی از اهل لغت بین این دوکلمه تفاوتهایی را نقل کرده اند ؛ ما ابتدا کلامی را که در کتاب لغت قاموس ، در فرق این دو واژه نقل کرده( با کمی دخل برای سهولت مطلب ) می آوریم ، ودر ضمن بررسیهای نیز انجام می شود : 1- خشیة : ترس شدید. درکتاب لغت اقرب الموارد (از کلیّات ابو البقاء ) نقل شده: خشیت از خوف شدیدتر است چون این کلمه مأخوذ است از «شجرة خاشیة» و آن درختى را گویند که بالکلیّه بخشکد. و خوف بمعنى نقصان و از «ناقة خوفاء» (شتر مریض) اخذ شده که مریض است ولى از بین نرفته. و خشیت در صورتى گفته میشود که شى ء مخوف داراى عظمت باشد ولى خوف از ضعف خائف است. - سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشى . وَ یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى. یعنى آنکه روح خشیت دارد متذکّر میشود و آنکه اشقى است از تذکّر سر مى پیچدبررسی : اینکه می گوید: خوف از ضعف نفس خائف است، مورد تصدیق قرآن نیست بلکه آن جبن است و خوف در بسیارى از موارد قرآن مجید ، ممدوح آمده است مثل:- وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ«و براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتى است» رحمن: 46- إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِینَ مائده: 28. «من از خداوند، پروردگار جهانیان مى ترسم.»2- درکتاب لغت مفردات می گوید: خشیة «ترسى است آمیخته با تعظیم.» و اکثرا با علم بچیزیکه از آن میترسند توأم است، و لذا علماء بآن مخصوص شده در آیه فاطر: 28- إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ «از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مى ترسند ...»- «...وَ هُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ..» و آنها جز براى کسى که خدا راضى (به شفاعت براى او) است شفاعت نمى کنند و از ترس او بیمناکند. انبیاء: 28. - «إِنَّ الَّذِینَ هُمْ مِنْ خَشْیَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ»..مسلّماً کسانى که از خوف پروردگارشان بیمناکند... مؤمنون/57 درتفسیر نمونه، ج 14، ص: 264چنین بیان شده :قابل توجه اینکه خشیت به معنى هر گونه ترس نیست، بلکه ترسى است که توام با تعظیم و احترام باشد، همچنین مشفق که از ماده اشفاق و از ریشه شفق به معنى روشنایى آمیخته با تاریکى گرفته شده به معنى خوف و ترسى است که آمیخته با محبت و احترام است.و از آنجا که خشیت بیشتر جنبه قلبى دارد و اشفاق جنبه عملى را شامل مى شود، ذکر این دو به صورت علت و معلول در آیه روشن مى گردد، در حقیقت مى فرماید: آنها کسانى هستند که ترس آمیخته با عظمت خدا در دلهایشان جاى کرده است و آثار آن در عملشان و مراقبتهایشان نسبت به دستورات الهى نمایان است، و به تعبیر دیگر اشفاق مرحله تکامل خشیت است که در عمل اثر مى گذارد و به پرهیز از گناه و انجام مسئولیتها وا مى دارد- خشیة در دو آیه فوق بمعنى عظمت و مهابت بکار رفته یعنى: آنها از عظمت و مهابت پروردگار خویش خائف اند و بآن اعتنا دارند چنانکه مرحوم فیض در صافى و بیضاوى در تفسیر خود آنرا مهابت و عظمت گفته اند- إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ ... انفال: 2.ظاهرا این خوف مثل خشیت در اثر تعظیم خداست راغب وجل را احساس خوف گفته و آن در این آیه بهتر تطبیق میشود. یعنى: اهل ایمان آنهایند که چون خدا یاد شود دلهاى آنان احساس خوف کندبررسی :قول راغب در مفردات خوب است ولی کلیّت ندارد ودر بعضی از آیات قرآن مثلا در جاهائى از قبیل : ... وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها ...« ...و تجارتى که از کساد شدنش مى ترسید...» توبه: 24 و..و إِذاً لَأَمْسَکْتُمْ خَشْیَةَ الْإِنْفاقِ ..« ...در آن صورت، (بخاطر تنگ نظرى) امساک مى کردید...»اسراء: 100 تعظیم معنائى ندارد.و در بعضى جاها نیز که تعظیم استفاده میشود ؛ مربوط بمضاف الیه آن است مثل خشیة الربّ، خشیة القیامة، خشیة العذاب. نه خود خشیت.3- «خشینا» بمعنى کراهت:- وَ أَمَّا الْغُلامُ فَکانَ أَبَواهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینا أَنْ یُرْهِقَهُما طُغْیاناً وَ کُفْراً ...« و اما آن نوجوان، پدر و مادرش با ایمان بودند و بیم داشتیم که آنان را به طغیان و کفر وادارد!» کهف: 80 جوهرى از اخفش نقل کرده که «خشینا» بمعنى کراهت است مجمع البیان نیز آنرا از بعضى نقل کرده است. ولى اگر آن، در قرآن سخن خدا باشد مطابق گفتگوهاى بشر آمده یعنى: پسر، والدینش مؤمن بودند بیم آن داشتیم که پدر و مادرش را بطغیان و کفر در کشد و اگر از کلام خضر باشد مطلب سهل و عادى است.4- خشیت از «مقدمات قبول» باشد- فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى طه: 44 تذکّر قبول تذکیر و ایمان بآن است و خشیت از مقدمات قبول میباشد یعنى: بزبان خوش با او سخن گوئید شاید ایمان بیاورد و یا لا اقلّ بترسد و نزدیک بایمان شود و بعض آنچه را که میگوئید بپذیرد.5- خشیت از غیب- إِنَّ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ امّا کسانى که از پروردگارشان در نهان مى ترسند، مسلّماً آمرزش و پاداش بزرگى دارند ملک: 12تعبیر به غیب در اینجا ممکن است اشاره به معرفت خداى نادیده، و یا معاد نادیده، و یا همه اینها بوده باشد.این احتمال نیز در تفسیر آیه داده شده است که اشاره به ترس از خداوند در مورد معاصى پنهانى باشد، چرا که اگر انسان معصیت پنهان نکند به طریق اولى معصیت آشکار نخواهد کرد، و یا این تعبیر اشاره به مقام خلوص نیت در پرهیز از گناهان، و انجام اوامر الهى مى باشد، زیرا عمل پنهانى از ریا دورتر است.جمع میان این تفسیرها نیز مانعى نداردخشیة بغیب در عدّه اى از آیات بکار رفته مثل آیه فوق و آیه 33 ق و 11 یس، 6- نسبت دادن «خشیت » به غیر انسان:- وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ ... بقره: 74 بعض سنگها نهرها از آن بشکافد و بعضى از آنها شکافته شده و از آن آب بیرون میاید و بعضى از آنها از ترس خدا فرود افتد ...در این آیه، بسنگها نسبت خشیت داده شده که از افعال ذى شعور است همانطور که در آیه :- لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ حشر:21 نسبت خشوع بکوهها داده شده است.نا گفته نماند: افتادن سنگها، در اثر زلزله یا جارى شدن سیلابها از کوهها و یا در اثر یخ بستن قطرات باران میان شکاف سنگهاست که در اثر ازدیاد حجم، سبب شکافته شدن و فرو ریختن آنها میگردد ولى چرا این فرو ریختن، هبوط بسبب ترس از خدا نامیده شده است؟!.المیزان در علّت این تسمیه میگوید: چون تمام سببها منتهى بخداى سبحان است. افتادن سنگها پیروى از دستور خداست. آنها دستور خدا را مى فهمند چنانکه فرموده:وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ اسراء: 44 و فرموده کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ بقره: 116 - «انفعال شعورى» همان خشیت است؛پس آنها از خوف خدا فرود میافتند و آیه مثل وَ یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ رعد: 13 است ... - این آیه و آیات دیگر روشن میکند که کوهها شعور دارند.نتیجه گیری : از میان نظرات بالا، نظردوم ،قابل توجه بیشتر است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه