بعضی از اهل سنت می گویند ما مثل شما قضیه غدیر را قبول داریم، اما شما سخنان پیامبر را به امامت تفسیر می کنید، در حالی که ما از آن دوستی می فهمیم. و ما هم علی (علیه السلام) را دوست داریم و به او احترام می گذاریم. نظر شما در این باره چیست؟

یکى از گمانه ها در معناى سخن پیامبر که فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه» ولایت محبت است چرا که واژه ولایت در محبت نیز به کار رفته است. لیکن در اینجا چند نکته را باید در نظر داشت:  یک. اگر نظر کسانى که مسأله ولایت محبت را مطرح مى کننداین است که چنین مبنایى هم در کنار دیگر مراتب ولایت مانند امانت و پیشوایى در کلام پیامبر نهفته است سخن قابل قبولى است و هیچ تضادى با دیدگاه شیعه ندارد. چنین انگاره اى مؤید قول کسانى از بزرگان اهل سنت مانند ابن طلحه شافعى (متوفى654) و... مى باشد1. او پس از توضیحاتى درباره این که خداوند على (علیه السلام) و پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در آیه مباهله نفس یگانه معرفى کرده است در همین باره مى گوید: «پیامبر در این حدیث (حدیث غدیر) همان ولایتى را براى على (علیه السلام) نسبت به جمیع مؤمنان اثبات کرد که خداوند براى خویش ثابت کرده بود، یعنى او اولى به مؤمنان، یاور مؤمنان، سرور مؤمنان است و هر معنایى که از لفظ «مولى» به دست مى آید و بر پیامبر خدا اثبات پذیر است، براى على (علیه السلام) نیز اثبات مى شود»2.  دو: اگر مرادشان این باشد که پیامبر منحصراً دوستى را در نظر داشته اند و سخن ایشان مراتب بالاتر و ولایت را شامل نمى شود از جهاتى مورد نقد است از جمله:  1. چنین معنایى در صورتى راست مى آید که قرائن موجود به نفع آن گواهى دهند و قرینه اى در استعمال کلمه مولى در ولایت به معناى اولویت و امامت و پیشوایى در کار نباشد، در حالى که همه قرائن یاد شده بر معناى دوم دلالت دارند و هیچ قرینه اى برخصوص محبت وجود ندارد. 2. چنان که گذشت بسیارى از منابع معتبر لغت عرب که مولفان آن نیز سنى مذهب هستند واژه ولایت در کلام پیامبر(صلى الله علیه وآله) را ولایت زعامت و رهبرى معنا کرده اند. 3. خطاب تهدید گونه الهى: اگر حادثه غدیر صرفاً براى اعلان دوستى حضرت على (علیه السلام) با مؤمنان یا دوستى مؤمنان با ایشان بود آیا با این آیه سازگارى دارد که: «اگر آن را ابلاغ نکنى، رسالت الهى را انجام نداده اى»؟ آیه تبلیغ و سپس آیه اکمال نشان مى دهد که ولایت مورد ابلاغ در روز غدیر مسأله مهم و جدیدى است که بدون آن دین ناقص است و مورد پسند الهى نیست، در حالى مودت و محبت اهل بیت (علیه السلام) قبلاً نازل و ابلاغ شده بود: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى »3؛ «بگو: به ازاى آن (رسالت) پاداشى از شما خواستار نیستم، مگر دوستى درباره خویشاوندان». بنابراین فرو کاستن معناى ولایت به محبت و مودت و انحصار به آن، مغایر قرائن قرآنى است.  4. دل دارى خدایى: خداوند پیامبر(صلى الله علیه وآله) را دلدارى داده، مى فرماید: در راستاى اجراى این مأموریت، خداوند تو را در مقابل توطئه هاى مردم محافظت مى کند: «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ»4. از این فراز برمى آید که پیامبر(صلى الله علیه وآله) بیم آن داشته که در صورت ابلاغ رسمى ولایت برخى بر اثر هواى نفسانى به مقابله برخاسته و دست به توطئه بزنند.  اکنون سؤال مى شود با اعلام دوستى حضرت على (علیه السلام) چه جاى خوف از توطئه بود؟ چنین تعابیرى با هیچ معنایى از ولایت جز ولاء زعامت و امامت سازگارى ندارد.  آیا خردپذیر است که پیشواى بزرگ مسلمانان، در آخرین و بزرگترین سخنرانى تاریخى خود، براى شرکت کنندگان در کنگره عظیم حج، در آن بیابان خشکزار و گرماى سوزان، مسافران خسته و کوفته را گرد آورد و با این همه تأکیدات و مقدمه چینى ها با آنان سخن بگوید و تنها مقصودش این باشد که بگوید: «على را دوست داشته باشید» و سپس آنان را موظف کند که این منشور بزرگ تاریخى را به گوش همگان برسانند!  5. این که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در دعاى خویش مسئله یارى کردن امام على (علیه السلام) را مطرح مى کنند و بر تنها گذاشتن و یارى نکردن او نفرین مى فرستد، قرینه روشنى است بر اینکه ولایت مورد نظر، از نوع ولایت زعامت و رهبرى است، نه صرف محبت و علاقه قلبى؛ زیرا آنچه با اطاعت، نصرت و یارى همگانى تلازم دارد، پیشوایى و رهبرى امت است، نه صرف محبت و علاقه قلبى.  6. در دعاى پیامبر آمده است: «حق را همپاى او بپادار» بر پایى حقیقت همراه با امام على (علیه السلام) و همپایى آن دو با امامت و رهبرى دینى تناسب دارد. به عبارت دیگر پیشوایى و مرجعیت دینى و سیاسى امام على (علیه السلام) است که مى تواند به برپایى حقیقت همگام با آن حضرت بینجامد؛ اما صرف این که مردم آن حضرت را دوست داشته باشند، بدون این که امامت و مرجعیت دینى در کار باشد چه نسبتى با این سخن دارد؟  7. چنانکه گذشت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از این حادثه فرمود: «الله اکبر! بر اکمال دین و اتمام نعمت و خوشنودى خدا به رسالت من و ولایت على (علیه السلام) بعد از من» نکته مهم در آنجا این است که اگر مقصود از «ولایت» محبت باشد، دیگر قید «بعد از من»، زاید است؛ زیرا محبت حضرت على (علیه السلام) مقید به زمان پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیست. معنا ندارد منظور پیامبر(صلى الله علیه وآله) را این بگیریم که بعد از رحلت من، على را دوست بدارید! زیرا محبت على (علیه السلام) با حیات پیامبر(صلى الله علیه وآله) قابل جمع است. 8. در گذشته آمد که پس از سخنان پیامبر و به دستور آن حضرت مردم با حضرت على (علیه السلام) بیعت کردند. مگر دوستى بیعت دارد؟ بیعت به معناى تعهد و التزام به فرمان بردارى و تبعیت است و حتى ابوبکر و عمر نیز با آن حضرت بیعت کردند. با وجود این چگونه مى توان کلمه مولى در سخن پیامبر(صلى الله علیه وآله) رابه معناى دوستى و محبت محض انگاشت؟ 9. در مواردى صحابه به صراحت اعلام کرده اند که پیامبر(صلى الله علیه وآله) حضرت على (علیه السلام) را «نصب» فرمود.  شهاب الدین همدانى از عمربن خطاب چنین نقل کرده است: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) على (علیه السلام) رابه عنوان پیشوا نصب نموده و فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه...»؛ «خدایا تو گواه من بر آنان هستى». عمر گفت: «اى رسول خدا! جوانى خوش سیما و نیک بوى در کنار من گفت: اى عمر! همانا پیامبر پیمانى بست که آن را نقض نمى کند جز کسى که منافق باشد». آنگاه پیامبر(صلى الله علیه وآله) دست مرا گرفت و فرمود: «اى عمر! او جبرییل بود، نه انسان. او مى خواست آنچه را که درباره على (علیه السلام) به شما گفتم تأکید کند»5.  تعبیر نصب در سخن عمر کاملاً مطابق با دیدگاه شیعه است و با صرف محبت و دوستى بدون امامت و خلافت سازگارى ندارد. در این زمینه قرائن و دلایل بسیار دیگرى وجود دارد که به جهت اختصار به این مقدار بسنده مى شود. -------------------- پی نوشت ها:   1 جهت آگاهى بیشتر بنگرید: الغدیر، ج 1، صص 399- 391.  2 کمال الدین طلحه الشافعى، مطالب السؤول، ص 16.  3 شورى (42) آیه 23.  4 مائده(5)، آیه 67.  5 شهاب الدین همدانى، مودة القربى؛ نیز: قندوزى الحنفى، ینابیع الموده، ص 249 ق: الغدیر، ج 1، ص 57. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه