معمولاً گفته می شود تفاوت موجودات ذاتی آنها و یا ناشی از قابلیت ذاتی آنها است؛ مگر قابلیت ها را خداوند نداده، پس چرا همه را یکسان نداده است؟

واقعیت آن است که ظرفیت موجودات و انسان ها، همانند ظرف هایى نیست که براى برخى نصف و براى برخى تمام آن پر شده باشد؛ بلکه هر موجودى متناسب با وضعیت و موقعیت خود، ظرف و ظرفیتش شکل خواهد گرفت. همه ظرف ها متناسب با ظرفیت خود، پر است و به هر مقدار که قابلیت ها و استعدادها بیشتر شود و فعلیت پیدا کند، به همان مقدار ظرف ها نیز بزرگ تر خواهد شد. به طور مثال هر مقدار معلومات و درجات علمى انسان افزایش یابد، ظرف قلب و سینه او گشادتر خواهد شد. همچنین هر کدام از جمادات، گیاهان و حیوانات، عرصه خاصى براى ظهور ظرفیت خود دارند. به طور مثال دانه گندم در مدت چند ماه و با رعایت اصول کاشت و داشت و برداشت، مى تواند تبدیل به خوشه اى هفتاد دانه اى شود. البته هر مقدار عوامل تأثیرگذار کم شود، دانه هاى کمترى به بار خواهد نشست و هر گاه عوامل اصلاح، ارتقا یابد، دانه هاى بیشترى به ثمر خواهد رسید. نسبت به دیگر انواع گیاهان و حیوانات نیز این چنین است. درباره اختلاف قابلیت ها و تفاوت موجودات، اشاره به چند نکته شایان توجه است: یکم. این طور نیست که هر موجودى، تنها دریک شرایط خاص قرار بگیرد و تنها یک نوع قابلیت داشته باشد، بلکه چه بسا وضعیت آن تغییر کند و در نتیجه قابلیت آن نیز ارتقا یابد. به طور مثال فسیل ها طى چند هزار سال، به زغال سنگ و سپس به رگه هاى الماس تبدیل مى شود. با ترکیب دو گونه از میوه ها و یا گل ها نیز میوه جدید و یا رنگ و ترکیب جدید حاصل مى آید. اما تمامى این گونه تغییرات نظام مند و از روى حساب و کتاب است. دوم. ایجاد تغییر، گاهى از سوى «عوامل خارجى» است؛ مانند بیشتر تغییراتى که در جمادات و گیاهان اتفاق مى افتد که عوامل انسانى، محیطى و... در آنها تأثیرگذار مى باشند. گاهى نیز علاوه بر عوامل خارجى، عوامل شخصى و درونى موجب ایجاد تغییر و تفاوت قابلیت ها مى شود که درباره انسان ها بیشتر این گونه است. به طورى که اراده افراد و عوامل درونى آنان، علاوه بر عوامل محیطى و ژنتیکى در وضعیت شان تاثیر فراوانى دارد و اراده و انگیزه انسان ها چه بسا موجب تفاوت قابلیت بسیار در میان آنها شود. البته برخى واقعیات و حقایق نیز هیچ گونه تغییرى نمى یابند و همواره ثابت اند؛ اصول عقلى مانند «محال بودن اجتماع نقیضین» و یا «معادلات ریاضى» این چنین اند. چنین نظامى به طور طبیعى از سوى خداوند بر جهان هستى حاکم است. به همین جهت گفته مى شود: قابلیت ها را خداوند داده است. اما این اراده الهى گزاف و بى دلیل نیست، بلکه متناسب با وضعیت خود موجودات است. به طور مثال اگر یک دانه گندیده زیر پا لگدمال شود، قابلیت تبدیل شدن به خوشه را از دست مى دهد و اگر زیر خاک قرار گیرد و بقیه شرایط آب و نور فراهم شود که سبز شده و تبدیل به خوشه مى گردد. اگر آنچه زیر خاک کاشته شده، گندم باشد، گندم مى روید و اگر دانه سیب باشد، محصول آن سیب خواهد بود. چنان که اگر نطفه انسان در شرایط مساعد قرار گیرد، انسان متولد مى شود و اگر نطفه حیوان در مسیر طبیعى خود قرار بگیرد، حیوان به دنیا مى آید. و در میان انسان ها نیز اگر نطفه حامل ژن هاى برتر باشد انسان متولد شده از هوش و توانمندى بیشتر برخورد خواهد شد، ولى اگر نطفه از سوى پدر معتاد یا الکى باشد، چه بسا فرزند متولد شده مشکلاتى از جهت توان مندى جسمى و عقلى به همراه داشته باشد. حتى از یک پدر نیز در شرایط مختلف، چه بسا فرزندانى با استعدادها و توانمندى هاى مختلف به دنیا آیند. که با تغییر شرایط و تفاوت عوامل، مشروطها و معلول ها متفاوت مى شوند. در غیر این صورت، اگر در شرایط متفاوت، نتیجه یکسان مى بود، دور از عدالت و برخلاف نظام مندى مى بود. بنابر آنچه گفته شد، قابلیت هر موجودى، با توجه به مجموعه شرایط و موقعیت ها نمود پیدا مى کند و منظور از این که خداوند قابلیت موجودات را داده آن است که خداوند نظام عمومى جهان را این گونه برقرار کرده و مشیت عمومى او در این دنیا، این چنین است. همین نظم و انضباط موجب شده که تفاوت قابلیت ها قابل محاسبه و پیش بینى باشد و دانشمندان بتوانند قوانین علمى مانند شیمى، فیزیک و... را کشف کنند و پزشکان از علایم مشابه، به تشخیص بیمارى ها موفق شوند. اما نکته بسیار مهم و اساسى براى حل مشکل و پاسخ به پرسش اصلى، این است که بدانیم: الف. شرایط قابلیت ساز، تنها به شرایط و موقعیت هاى مادى، منحصر نیست؛ بلکه عوامل معنوى و غیرمادى نیز در افزایش یک موجود و یا کاهش قابلیت آن، مؤثر است. به طور مثال آب داراى کشش مولکولى خاص و داراى قابلیت خاصى است، اما به جهت همراهى با خواسته یک ولى خدا و به اراده و اذن الهى، کشش مولکولى آن در مقطع خاصى اثر خودش را از دست مى دهد. همان گونه که در هنگام شکافته شدن رود نیل براى حضرت موسى(ع) این اتفاق افتاد و یا براى حضرت ابراهیم(ع) آتش، سرد شد. بنابراین اگر با نگاهى فراگیر به جهان هستى بنگریم، به تمامى عوامل مادى و معنوى و تأثیرگزارهاى پیدا و ناپیدا اعتقاد داشته باشیم؛ به خوبى نتیجه خواهیم گرفت که قابلیت هاى همگى براساس نظم و انضباط است و منظور قابلیت هاى خدادادى همین است که با رعایت تمامى زمینه هاى مادى و معنوى خداوند آنچه لایق هر موجود است به او عنایت مى کند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه