گزیده اى از شرح حال مولف بسم الله الرحمن الرحیم به حسن خلق و وفا کس به یار ما نرسد تو را در این سخن انکار کار ما نرسد اگر چه حسن فروشان به جلوه آمده اند کسى به حسن و ملاحت به یار ما نرسد

گزیده اى از شرح حال مولف بسم الله الرحمن الرحیم به حسن خلق و وفا کس به یار ما نرسد تو را در این سخن انکار کار ما نرسد اگر چه حسن فروشان به جلوه آمده اند کسى به حسن و ملاحت به یار ما نرسد عالم معالم ربانى و عارف معارف حقانى ، قتیل فِى سبیل الله مولى عبدالصمد همدانى - طاب ثراه - از پرچمداران علم و حکمت ، فقیهى محقق ، محدثى خبیر و ادیبى عقیده شناس و خلاصه وارد به همه رشته هاى مربوط به علوم دینى و معارف اسلامى و زبردست در آن ها بوده است . در علوم اجتهادى کمتر کسى بر آن جناب پیشى داشت و در زهد و پرهیزکارى داراى درجه اى عالى بود و از مراتب طاعت و عبادت و ریاضت و مجاهدت دقیقه اى فرونمى گذاشت . زمان ولادت ایشان معلوم نیست و نیز روشن نیست که در چه سالى به کربلاى معلى مشرف گشته و رحل اقامت در آن دیار افکنده است . تحصیل فضایل و کمالات نفسانى در مشهد مقدس ‍ حسین علیه السلام نمود. از اکثر علوم بهره اى وافر داشت به ویژه در منقولات سرآمد روزگار و مسلّم صغار و کبار بود. نزدیک به سى سال در مسند اجتهاد نشسته ، فتوا داد و کتب متنوعى در فقه و اصول و لغت و عرفان پرداخت . براى پى بردن به تبحر ایشان در علوم نقلى و عقلى ، فلسفى و عرفانى مطالعه همین کتاب (بحر المعارف) به ویژه باب ولایت آن (ج 2) کافى است که خواننده را با دریایى خروشان از علم و معرفت مواجه سازد. اساتید وى مرحوم مولى عبدالصمد از محضر عالمان بزرگى کسب فیض ‍ نموده که هر یک سرآمد روزگار بوده اند که از جمله مى توان دو تن از بزرگان ایشان را نام برد: 1 - استاد اکبر آقا محمد باقر وحید بهبهانى ملقب به استاد کل ، که مؤ لف (ره) در رساله فقهى ((صحیح و اعم)) از او نام برده است . 2 - سید على حائرى ، خواهرزاده وحید بهبهانى صاحب ((ریاض العلماء)) متوفى 1231. مشایخ عرفانى مؤ لف ما (ره) پس از عمرى درس و بحث و تاءلیف و کتابت در علوم ظاهرى و شریعت مقدسه نبوى صلى الله علیه و آله و سلم ، دست طلب گریبانگیر او شده به وادى جستجو شتافت و رخت به دیار باطن بر بست و زبان حال خویش را در این بیت به نظم کشید: ز کعبه عاقبت امر سوى دیر شدم هزار شکر که من عاقبت به خیر شدم در همان محل اقامت (کربلاى معلى) به دلالت جناب محمد جعفر کبودرآهنگ به خدمت برخى مشایخ روزگار خود رسیده و به تلقین ذکر خفِى و فکر مشرف گردید، و جمعى از همان طایفه را در همان مقام ملاقات نمود و به درجات عالى عرفانى دست یافت و صیت فضایل صورى و معنوى او منتشر گشت . تاءلیفات وى 1 - اللغه الکبیر، کتابى بزرگ در لغت و ناتمام . 2 - بحر الحقائق ، کتابى بزرگ در فقه جامع مسائل ظریف و طریف که مجلد اول آن نزد صاحب ((روضات)) بوده است . 3 - شرح ((مختصر النافع)) محقق حلى که شرح چند فصل آن به خط مؤ لف (ره) نزد مرحوم علامه امینى بوده است ، (شاید با کتاب فوق یکى باشد). 4 - رساله اى در صحیح و اعم . 5 - رساله اى در جواز تجزى و حجیت آن . 6 - شرح ((معارج الاصول)) محقق حلى . 7 - بحرالمعارف در حکمت و عرفان عملى . شهادت و مدفن در حمله دوم وهابیون عنود و سنگدل که به سرکردگى سعود حنبلى مذهب انجام گرفت و بر حرمین شریفین دست یافت و مقابر امامان بقیع علیهم السلام را ویران کرد، و نیز بر کربلاى معلى یورش برد و مردم آن سامان را به خاک و خون کشید در روز چهارشنبه 18 ذى الحجه 1216 روز عید شریف غدیر با حیله از خانه بیرون آورده شد و به شهادت رسید و در ایوان شریف حسینى مدفون گردید. قبل از وقوع حادثه مکرر مى فرمود که عنقریب این محاسن سفید را به خون خود سرخ خواهید دید. و در حین شهادت عمر شریفش از شصت گذشته بود، و در شهادتش تنها نبود بلکه جمعى از رجال دین و دانش همراه او به شهادت رسیدند، مانند دانشمند عالیقدر شیخ محمد، و داناى پرهیزکار شیخ عین على ، و علوى شریف سیدصادق و جوان دلیر، على ، که از تاریخ زندگانى ایشان اطلاعى در دست نیست . رحمة الله علیه و علیهم رحمة واسعة و حشر هم الله تعالى مع موالیهم الاطهار.(1) درباره کتاب حاضر همانطور که مؤ لف (ره) در آغاز کتاب و نیز در مواردى چند از کتابش تصریح نموده ، این کتاب در حکمت اربعه عملیه (عرفان عملى) نگاشته شده ولى با مطالعه مجموع کتاب به ویژه بخش ‍ ولایت آن روشن مى شود که بحث هاى مهم و قابل اعتنایى از عرفان نظرى هم به میان آورده که حقا نام بحر المعارف را زیبنده خود ساخته است . البته باید گفت این کتاب به صورت کلاسیک و منظم نگاشته نشده ولى مطالب آن به هم مربوط بوده و مى توان گفت نظم کلى و جملى کتاب به سبک ((مرصاد العباد)) شیخ نجم الدین راضى است . این کتاب بى شک یکى از آثار ارزنده ، متقن و قابل اعتماد در عرفان اسلامى است به ویژه آن که مؤ لف متبحر آن از رجال برجسته شیعى و شهید راه ولایت بوده است . نثر فارسى مؤ لف (ره) در این کتاب سنگین و در عین حال روان است ولى عبارات عربى وى به آن پایه نیست . از ویژگى هاى این کتاب نقل از بسیارى از مصادر عرفانى است بدون ذکر نام و انتساب و احیانا با تلخیص و تصرف در عبارات ، که البته این کار با توجیه صحیح و معقول همراه است . ویژگى دیگر این کتاب و به تعبیر شایسته تر هنر آن ، جمع میان شرع و عقل و دین و عرفان و به اصطلاح پشتوانه آوردن براى مسائل حکمى و عرفانى از قرآن و سنت است ، که این کار اطلاعى وسیع و ذوقى سرشار مى طلبد که خوشبختانه مؤ لف گرانقدر (ره) از آن بهره مند بوده و به خوبى از عهده چنین کارى بر آمده است . روش تصحیح و ترجمه 1 - براى تصحیح کتاب نسخه چاپ سنگى آن اساس کار قرار گرفت (رمز الف) و با یک نسخه خطى از آستان قدس رضوى - على مشرقا آلاف التحیة و الثناء - (رمز ب) از آغاز تا انجام مقابله گردید، سپس مواضع آیات و مصادر احادیث احیانا پاره اى از اشعار و کلمات عرفا و بزرگان و مشایخ این طایفه استخراج و مقابله شد. و در مواقع اختلاف به نسخه خطى دیگرى که به سماحت دوست فاضل و ارجمندمان جناب آقاى سید حسین خبره فرشچى در اختیار ما قرار گرفت (رمز ج) مراجعه و موارد بسیارى اصلاح گردید. لازم به تذکر است که هیچ نسخه اى اصل قرار نگرفته بلکه کوشش ‍ شده یک متن صحیح ارائه گردد و اگر احیانا نسخه بدل هایى مغیر معنى بوده در پاورقى آورده شده است . 2. در مورد استخراج مصادر احادیث ، سعى بر این بوده است که تمام مصادر استخراج شود و تنها پاره اى از آن ها که جایش در پاورقى خالى است پیدا نشده است . 3. کتاب حاضر که خواننده عزیز مستحضر است تلفیقى از فارسى و عربى است که البته درصد عربى آن بیشتر مى باشد، لذا براى استفاده بیشتر کسانى که با زبان عربى کم و بیش آشنایى دارند و نیز جهت بى بهره نماندن پارسى زبانان ، قسمت هاى عربى آن ترجمه و با حروف نازک ، از متن کتاب ممتاز و مشخص ‍ گردید. 4. در مورد پاره اى از موارد که نیازمند به نقد و بررسى بود و احیانا با مشرب متعادل اسلامى شیعى ناسازگار، نخست بنا بود که در پاورقى آورده شود که چند موردى هم در اوایل کتاب آورده شد، ولى با توجه به این که مطالب مزبور بر اساس نوعى تفکر و بینش ‍ استوار است ، لذا مى بایست که به نقد آن روش پرداخت نه نقد موارد جزیى و شخصى ، که این کار در مقدمه یا پاورقى میسر نبود و انگیزه اى هم بر آن وجود نداشت ، زیرا اساس این تفکرات معلوم و نقد و بررسى آن ها نیز کمابیش در کتب مربوطه صورت گرفته است ، از جمله مرحوم فیض کاشانى در ((محجة البیضاء)) به این مهم اقدام فرموده است ، و نظر ناشر محترم و مصحح و مترجم آن تنها این بود که کتاب حاضر که یک متن متین عرفانى است چاپ و در دسترس علاقمندان قرار گیرد با این اعتماد که کسانى که با این گونه کتاب ها سر و کار دارند به عیوب و نقایص ‍ آن ها نیز آگاهند، ولى مواردى که از نظر فنى نیازمند توضیح بود در پاورقى تذکر داده شده است . 5. کتاب حاضر که چاپ سنگى آن در یک مجلد رحلى در 550 صفحه مى باشد، به خواست خداى متعال در سه جلد به همین حجم عرضه خواهد شد که مجلد حاضر نخستین جلد این مجموعه نفیس را تشکیل مى دهد. در خاتمه دست تضرع به پیشگاه غایت آمال عارفان - تعالى شاءنه - برداشته ، از بارگاه مقدسش توفیق علم و عمل و موهبت شور و حال و پرهیز از کسل خواستاریم ، و براى مؤ لف گرانقدر (ره) درجات عالیه و براى خوانندگان گرامى توفیق بهره ورى بیشتر را آرزومندیم . حسین استاد ولى 23 / 2 / 70 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه