جایگاه وحدت امت اسلامى کجاست؟ حد و مرز آن چقدر است؟ چگونه باید عمل کرد؟ آیا باید مباحث اختلافى مطرح شود یا خیر؟

در پاسخ این سؤال ، به طور مختصر به چند نکته مهم اشاره مى شود : در این زمینه تمسک به سیره گفتارى و رفتارى حضرت على علیه السلام مى تواند بهترین درس و الگو براى دنیاى امروز و جهان اسلام باشد . امیرالمؤمنین على علیه السلام از اظهار و مطالبه حق و شکایت از ربایندگان آن خوددارى نکرد و با صراحت حقیقت اسلام را ابراز داشت و بارها مهاجرین و انصار را به غدیر و فرمایشات پیامبرصلى الله علیه وآله متذکر مى شد . آن حضرت ، ضمن حفظ وحدت امت اسلام ، در خطبه هایش که تا قیام قیامت روشنگر خواهد بود شکایت از غاصبان را اعلام مى کرد . در عین حال ستم مخالفان ، موجب نشد آن حضرت راه انزوا را پیش گیرد و از جماعت مسلمین خارج شود . او در جمعه و جماعات شرکت مى کرد و از ارشاد خلفاء دریغ نمى کرد ، طرف شور و مشورت آنها قرار مى گرفت و آنچه صلاح مسلمین بود را انجام مى داد . به طور نمونه در جنگ مسلمانان با ایرانیان عمر بن خطاب مایل بود شخصاً شرکت کند . اما امام على علیه السلام فرمودند : « تو در مدینه بمانى بهتر است چون دشمن فکر مى کند دوباره از مدینه امداد و کمک مى رسد ولى وقتى در جنگ شرکت کنى نیروهاى خود را متمرکز مى کنند تا تو را از بین برند و با روحیه قوى ترى به نبرد با مسلمانان مى پردازند » 1 . امام على علیه السلام با این همه مشورت ها و شرکت در جماعت ، اما هیچ گونه مقام حکومتى را از هیچ یک از خلفاء قبول نکرد فرماندهى و استاندارى زیرا پذیرش مقام به معناى صرف نظر کردن از حق مسلم خویش و بسنده کردن و حتى رضایت به وضعیت موجود بود . این سیره به معناى دقیق ، همان حفظ وحدت همراه با حفظ اصول دینى و رعایت اتحاد امت اسلام مى باشد . همچنین آن گاه که ابوسفیان فرصت را مغتنم شمرد و خواست از نارضایتى على علیه السلام استفاده کند و با تظاهر به خیرخواهى پیشنهاد جنگ با ابوبکر را به امام على علیه السلام داد و گفت : « من براى دستیابى تو به حقت ، یاریت خواهم کرد » . ولى امام على علیه السلام دست رد بر سینه او زد تا وحدت مسلمانان بیش از پیش شکسته نشود و دشمنان سوء استفاده نکنند . البته حفظ وحدت به طور واقعى و پایدار ، راهى بود که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله از پیش ترسیم کرده بود . او که آینده را مى دانست و فرموده بود : H سَتَفتَرِقُ اُمَّتِى عَلَى ثَلاثٍ وَ سَبعِینَ فِرقَهً » E « امت من بر هفتاد و سه فرقه از هم گسسته مى شود » . تنها راه وحدت میان امت اسلام و نجات از ظلالت و گمراهى را این گونه مشخص کرد : H إنّى تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَینِ کِتَابَ اللهِ وَ عِترَتِى اهل بَیتِى وَ إنَّهُمَا لَن یفتَرِقَا حَتّى یرِدَا عَلَى الحَوضَ » E 2 « من دو چیز گرانمایه را براى شما ( ارث ) مى گذارم کتاب خدا و خاندانم اهل بیت . این دو هیچگاه از هم جدا نباشند تا این که ( در قیامت ) در کنار حوض ( کوثر ) بر من آیند » . در روایت دیگرى آمده است : H فَلا تُقَدِّمُوهَا فَتُهلِکُوا وَ لاتُقَصِّرُوا عَنهُمَا فَتُهلِکُوا وَ لا تُعَلِّمُوهُم فَإنَّهُم أعلَمُ مِنکُم » E 3 « یکى را بر دیگرى مقدم نشمارید که هلاک مى شوید و نیز در حق آن دو کوتاهى نکنید که باز به هلاکت مى رسید و در صدد یاد دادن به آنان ( اهل بیت ) نباشید که آنها بیشتر از شما مى دانند » . بعد از رحلت نبى مکرم اسلام صلى الله علیه وآله وقتى امام على علیه السلام با آن همه ظلم و ستم مواجه شد ، فرمود : H وَایمُ اللهِ لَولا مَخَافَهَ الفِرقَهَ بَینَ المُسلِمِینَ . . . لَکُنَّا عَلَى غَیرِ مَا کُنَّا بِهِم عَلَیهِ » E 4 « به خدا سوگند ! اگر نبود ترس از تفرقه بین مسلمانان . . . . همانا غیر از آنچه بر آن تحمیل شدیم عمل مى کردیم » . البته حضرت على علیه السلام با همه تلاشى که در جهت حفظ وحدت میان مسلمانان داشت اما حفظ وحدت مانع از بیان بسیارى از حقایق نشد . چنان که در کتاب هاى اهل سنت آمده است عمر به حضرت على علیه السلام و عباس مى گوید : « فَلَمَّا تُوُفِّى رَسُولُ اللهِ وَ قَالَ أبُوبَکرِ أنَا وَلى رَسُولِ اللهِ . . . فَرَأیتُمَاهُ کاذِباً آثِمَاً غَادِراً خَائِناً . . . ثُمَّ تُوُفِّى أبُوبَکرِ فَقُلتُ أنَا وَلِى رَسُولِ اللهِ وَ وَلِى أبى بَکرِ فَرَأیتُمَانِى کاذِباً آثِمَاً غَادِراً خَائِناً » 5 « وقتى پیامبر خدا رحلت کرد ، ابوبکر گفت : من جانشین رسول خدایم . . . شما او را دروغگو ، گناه کار ، طغیانگر و خائن دانستید . . . سپس بعد از مرگ ابوبکر من گفتم : من جانشین رسول خدا و ابوبکرم آنگاه شما مرا دروغگو ، گناه کار ، طغیانگر و خائن پنداشتید » . در نتیجه حفظ وحدت با بیان حقیقت منافات ندارد . اما باید در جاى خود و به دور از سوء استفاده دشمنان انجام شود . ( 1 ) نهج البلاغه ، خطبه . 144 ( 2 ) صحیح مسلم ، ج 2 ، ، ص 238 مسند احمد حنبل ، ج 3 ، ص 26 و . . . . ( 3 ) المعجم الکبیر ، ج 5 ، ص 166 مجمع الزوائد هیثمى ، ج 9 ، ص 163 الدار المنثور سیوطى ، ج 2 ، ص 60 مسند احمد ، ج 5 ، ص 182 و . . . . ( 4 ) شرح ابن ابى الحدید ، ج 1 ، ص 307 ارشاد مفید ، ج 1 ، ص . 45 ( 5 ) صحیح مسلم ، ج 5 ، ص 152 کتاب الجتهاد ، باب 15 حکم الفى ، حدیث 49 فتح البارى ، ج 6 ، ص 144 کنزالعمال ، ج 7 ، ص . 241 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه