علل شورش بر ضد عثمان چه بود؟

شورش و انقلاب در جامعه وقتي روي مي‌دهد كه تبعيض و ناعدالتي و بي‌توجهي به باورها و ارزش‌هاي اخلاقي به اوج خود برسد. عثمان خليفه‌ي سوم پس از ابداع خلافت توسط همفكرانش به اين مقام دست يافت. او وصيت ابوبكر را در انتخاب جانشيني وي كه نام عمر را در وصيت‌نامه ابوبكر قيد كرد و عمر نيز راهي براي رعايت عثمان اختراع نمود و شوراي شش نفره را كه مركب از اكثريت طرفدار عثمان بودند تشكيل داد. نتيجه‌ي اين شورا جز خواسته‌ي او نبود. عثمان به خلافت رسيد و سياست‌هاي گذشتگان را با عمل خود باطل نمود به گونه‌اي كه در مدت خلافت خود جامعه را به آشوب و شورش كشانيد و بدعت‌هايي را در دين به وجود آورد كه آثار مخربي در جامعه‌ي اسلامي بنيان نهاد. همو زمينه‌ساز تسلط طولاني بني‌اميه به قدرت بود. در اينجا به علل شورش بر عليه عثمان به اختصار اشاره مي‌شود. با مراجعه به منابع تاريخی به خوبي مي‌توان دریافت كه اكثر اقدامات او از ابتداي خلافت، خلاف سيره‌ي نبوي و خلفاي پيش از خود و حتّي خلاف قرآن بود. ولي در عمل به هيچ يك از تعهدات پاي‌بند نبود و همين عدم پايبندي او از ابتداي كارش آغاز شد و كار به جايي رسيد كه مردم نسبت به خلافت هيچ حرمتي قائل نباشند و در كشتن او از همديگر سبقت بگيرند. مدّت حكومت عثمان 12 سال بود در اين مدت نسبتاً طولاني اقدامات او جامعه اسلامي را به حدي به انحراف و دوري از ارزش‌هاي اخلاقي كشانيد كه پس از اندكي مردم همين جامعه در قتل نواده‌ي پيامبر شركت نمودند. اقداماتي كه زمينه‌ساز شورش بر ضد او شد: 1. عدم قصاص عبیدالله بن عمر قاتل هرمزان و سه نفر دیگر. عثمان از خون او گذشت و او را با احترام در كوفه منزل داد، مخالفت این موضوع با قرآن و سیره نبوی بر همگان آشکار بود.. 2. عثمان سيره‌ي پيامبر را با برگرداندن ابوالعاص و مروان از تبعيد (پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ او را تبعيد نموده بود) زير پا گذاشت كه خلفاي پيش از او از اين عمل امتناع كردند. 3. عثمان در آغاز خلافت با تشريفات تمام شروع به حكومت كرد و براي خود كاخي ساخت كه در مدينه سابقه نداشت و اموال و املاكي در تملك خود در مدينه درآورد. 4. در دوره‌ي عثمان بني اميه و فرزندان ابي معيط بر تمام امور مسلط شده و داراي تيول و مرغوب‌ترين زمين‌ها شدند و به ستم اموال مردم را مصادره مي‌كردند. او وليد بن عقبه بن ابي معيط را كه پيامبر صلّي الله عليه و آله او را اهل جهنم شمرده بود والي كوفه كرده بود. همين والي بود كه با مستي براي مردم نماز خواند و نماز صبح را چهار رکعت خواند . برخي از صحابه و مؤمنين به اين عمل او اعتراض كردند و كوفه به شورش كشيده شد. واليان بعدي نيز مانند وليد در كوفه با مردم بدرفتاري مي‌كردند كه مردم به سوي مدينه براي اعتراض رفتند. 5. عثمان با برخي از صحابه‌ي بزرگ و مورد عنايت پيامبر صلّي الله عليه و آله بدرفتاري کرد. ابوذر صديق را به ربذه تبعيد كرد. عبدالله بن مسعود را كتك زد و عمار ياسر را ناسزا گفت و شتم نمود و در نتیجه این عمل قبيله‌ي بني مخزوم با عثمان مخالف شدند. 6. والي او در كوفه جادوگري را كه يهودي بود براي اجراي نمايش و شعبده بازي به مسجد وارد كرد و مردم كوفه به اعتراض آمدند. 7. عثمان از بيت المال به خاندان خود تا مي‌توانست مي‌بخشيد. او به شهرهاي مختلف نامه مي‌نوشت و دستور مي‌داد تا والي آن شهر به منسوبين او از بيت المال مبالغ زيادي بپردازد.. او به تکرار به خويشاوندان خود جايزه‌اي مي‌داد تا جايي كه خزانه‌دار مدينه از دست عثمان و خاندانش به ستوه آمد و روزي در حالي كه عثمان در مسجد خطبه مي‌خواند وارد مسجد شد، و به مردم گفت: اي مردم عثمان گمان برده است كه من خزانه‌دار او و خويشان او هستم ... اين كليد بيت المال شماست تحويل بگيريد. 8. مشكل خاص عثمان (بر خلاف خلفاي پيشين)اين بود كه به تدريج بني اميه را بر ديگر قبايل و قريشيان برتري مي‌داد. طبيعي بود كه چنين ترجيحي براي بسياري از خاندان‌هاي قريشي و ديگران قابل تحمل نخواهد بودو به تدريج حاميان او مبدل به مخالفين شده و بر ضد او در شورش متحد شدند. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه علل شورش بر ضد او كه منجر به هلاك او شد در چهار بخش كلّي تقسيم مي‌شد: 1. بدعت‌هاي ديني كه شامل ترك سيره‌ي نبوي و عمل بر خلاف قرآن. 2. مسلط كردن بني اميه و خويشان خود و ترجيح آنان بر تمام مسلمين و ايجاد فاصله‌ي طبقاتي فراوان. 3. اسراف و تبذير و بخشش بي حد و حصر بيت المال به خويشان. 4. ظلم كارگزاران عثمان به مردم. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه