بعضی وقت ها خود به خود دلم می گیره و اصلا دلیلش رو پیدا نمی کنم و این دلگرفتگی اذیتم می کنه.سوالم اینه که منشا و ریشه ی دل گرفتگی از منظر اخلاق چیه؟ آیا مذموم هست یا ممدوح؟ و چطوری باید درمانش کرد؟

انسان حالات گوناگونی دارد و هر یک از اعضا و جوارح انسان، به علتهای مختلف دچار آسیب و بیماری می گردد. در نهج البلاغه از امیرالمومنین ( ع ) نقل شده : «ان للقلوب شهوه و اقبالا و ادبارا» (حکمت312 و 193) بنابراین قلب انسان گاه اقبال به خدا ومعنویات دارد و گاه پشت می کند.در این رابطه فرموده اند :« در هنگام اقبال دل، به مستحبات و مندوبات بپردازید و در صورت ادبار به واجبات اکتفا کنید.» البته هر قدر انسان مجاهده نفس بیشتری کند و با خدا و قرآن واهل بیت ( ع ) انس بیشتری گرفته و دل از هواهای نفسانی تخلیه کند به تدریج اقبالش بیشتر شده و به صورت ملکه راسخه در می آید. آن گاه است که درهمه حالات به یاد خدا و متوجه اوست و هیچ چیز نمی تواند او را ازمحبوب حقیقی باز دارد. این همان حالتی است که ازآن تعبیر به ( ( نماز دایم ) ) شده است:خوشا آنان که الله یارشان بی به حمد و قل هوالله کارشان بی خوشا آنان که دایم در نمازند بهشت جاودان ماوایشان بی روح انسان دارای حالات مختلف و نشیب و فرازهای فراوانی است. گاه اقبال و میل و توجه انسان به عبادات فراوان و شدید است و گاه این میل کمتر و کم رنگ می گردد. هر چند کم شدن میل به عبادت و دعا و معنویات معلول عوامل متعددی است که به برخی اشاره می کنیم ولی گاهی اوقات حالت قبض و گرفتگی و بی رغبتی به عبادات برای این است که انسان قدر لذت زمان اقبال و توجه و میلش به عبادت را بهتر درک کند و متوجه گردد چه نعمتی داشته و ارزش آن را نمی دانسته است. یعنی صفات جلال و جمال الهی انسان رادر میان امواج قبض و بسط قرار می دهند تا انسان در این کشمکش ها رشد یابد و مسیر تکامل را بپیماید. آن چه در این میان مهم و قابل توجه است این است که رابطه انسان با خداوند و اولیای پاک او گسسته نگردد و این ارتباط هر چند کم رنگ همواره برقرار باشد:گرت هواست که معشوق نگسلد پیوند نگاه دار سر رشته تا نگه دارد .دوست عزیز، همین نگرانی و ناراحتی شما گواه است که این ارتباط و توجه در شما به فضل الهی وجود دارد. حقیقت انسان قلب او است و قلب،یعنی مرکز تبدل و تحول و انقلاب و دگرگونی. هیچ گاه انسان از تحول و تبدل خالی نیست. هر حالتی قابل تبدل است و انسان می تواند با همت و تلاش خود را به هر صورتی که اراده کند تغییر دهد. هر کدام از شرح صدر و تنگی و قساوت قلب عواملی دارد، مهمترین عوامل قساوت قلب گناه، غذای حرام، عدم استقرار ایمان در دل، نداشتن رابطه عمیق با خداوند و همچنین جهل ، لجاجت، جدال، مراوده، هم نشینی با بدان و فاجران و مجرمان، دنیا پرستی, هوا پرستی و پر سخنی است.در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: «خداوند متعال به حضرت موسی (ع) وحی فرستاد که ای موسی! از فزونی اموال خوشحال مباش و یاد مرا در هیچ حال ترک مکن، چون فزونی مال غالبا موجب فراموش کردن گناهان است و ترک یاد من قلب را سخت می گرداند». (تفسیر نمونه ج 19، ص 428)در حدیث دیگری از زبان حضرت عیسی مسیح(ع) می خوانیم :« لا تکثروا الکلام بغیر ذکر الله فتقسوا قلوبکم ، فان القلب القاسی بعید من الله؛ بدون ذکر خداوند زیاد سخن نگویید که موجب قساوت و سختی قلب است.» (تفسیر نمونه، ج 23، ص 342) برخی از راهکار ها :1- اجتناب از گناه داشتن تقوی ، که همان ترک گناه و عمل به واجب است , از جمله داروهای مهم , برای شفای قلب است . امام علی علیه السلام می فرمایند :« همانا پروای از خدا (داشتن تقوی ) داروی درد قلوب شماست و بینا کننده ی کوری دلهایتان و شفا بخش بیماری جسم هایتان و درست کننده ی تباهی سینه هایتان و پاک کننده ی آلودگی جانهایتان و زداینده ی کوری دیدگانتان. »( میزان الحکمة ، ج 10 ،ص 5008 )در حدیثی دیگر، حضرت فرمودند : «ما جفت الدموع الا بقسوه القلوب و ما قست القلوب الا لکثره الذنوب ؛ اشکها خشکیده نشد مگر به خاطر سنگدلی ها و قساوت قلب ها و قلوب با قساوت نشد مگر به خاطر زیادی گناهان بنابراین ریشه اشک نداشتن قساوت قلب است و ریشه قساوت قلب گناه است.» (وسائل الشیعه, ج 11 ص 337 روایت 5 به نقل از سرالاسراء استاد علی سعادت پرور ج 2 ص 473 روایت 8)یکی از چیزهایی که در کسب رقت قلب نقش بسزایی دارد، لقمه حلال است. قلب بمانند ظرفی است که هر غذای ناپاکی به سرعت آنرا آلوده می کند. رسول خدا ( صلی الله علیه و اله ) می فرمایند:« همانا خداوند متعال در زمین ظرفهایی دارد. بدانید که آن ظرفها همان دلهایند. لذا هر کس در هر شغلی که خدمت می کند، باید در کمال وظیفه شناسی و رعایت قانون، بیشترین توجه را در ارائه خدمات، در ساعت کاری داشته باشد.»داشتن سال خمسی و پرداخت خمس و زکات به دفتر مراجع, دادن حق فقراء از مال خود( للسائل حق معلوم ) مال را پاک و طاهر می کند. بدلیل نقش مهمی که لقمه حلال در رقت قلب و گرایش قلب به معنویات دارد, بزرگان دین اهمیت زیادی به آن می دادند.از دیگر گناهانی که به سرعت در دل تاثیر میگذارد، شنیدنیها و دیدنیهای حرام است. امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند: «القلب مصحف البصر ؛دل، کتاب دیده است.» به قول شاعر : هر آنچه دیده بیند دل کندیاد. شنیدنیهای حرام نیز به همین ترتیب در برگشت قلب از معنویات, تاثیر دارد.چگونه است که ما انسانها برای حفظ جسم خود, هر غذایی را بو می کنیم و اجازه ورود غذای فاسد و گندیده را به جسم خود نمی دهیم اما از ورود چیزهایی که روح ما را فاسد می کند غافلیم؟چرا به گفته های پزشکان, در اجتناب از چیزهایی که برای جسم مضر است, اهمیت می دهیم و یکدیگر را به رعایت آنها تشویق و ترغیب می کنیم؟ اما به نصایح معصومین ( علیهم السلام ) در پرهیز از چیزهایی که مخرب روح انسان است, توجهی نداریم؟بدانیم و باور کنیم که هر دیدنی حرام و هر شنیدنی حرامی, نقطه ای سیاه در قلب انسان بجا می گذارد و انسان را به سمت لذتهای افراطی مادی و در نتیجه انحراف از مسیر هدایت و رشد معنوی می کشاند. در نقطه مقابل نیز, هر چه دیدنیها و شنیدنیهای انسان کنترل و از حرام آنها پرهیز شود, وجهه قلب او به سوی خدا تمایل پیدا کرده, دارای قلبی رقیق خواهد شد. 2- زهد در دنیا مولا علی (علیه السلام ) می فرمایند:« ان الزاهدین فی الدنیا تبکی قلوبهم و ان ضحکوا ؛زهد ورزان در دنیا قلب هایشان می گرید و گر چه بظاهر بخندند». گریه قلب همان رقت قلب است و با زهد در دنیا حاصل می شود و زهد نه یعنی مال نداشتن بلکه یعنی دل را درگرو مال و آمال نگذاشتن. (نهج البلاغه خطبه 113 به نقل از همان ج 1 ص 431روایت 2) 3- ترک آرزوهای درازیعنی آرزوهای طولانی از دل بیرون رود. در روایتی خداوند تبارک و تعالی به حضرت موسی (ع ) می فرمایند: «لا تطول فی الدنیا املک فیقسو قلبک و القاسی القلب منی بعید آرزویت را در دنیا طولانی مکن تا که قلبت با قساوت گردد و کسی که قساوت قلب دارد از من دور است».(اصول کافی ج 3 ص 329 به نقل از همان ج 2 ص 473 روایت 7)4- کم خوری مولی علی (ع ) می فرمایند: «من کثر طعامه سقم بدنه و قسا قلبه هرکس طعامش زیاد شود بدنش بیمار و قلبش با قساوت می شود». مراد از کم خوری آن است که انسان به حدی بخورد که از پر خوری مریض نشود. پس اگر از افراط در کم خوری کسی مریض شود مذموم و نکوهیده می باشد. بهرحال بدن چون مرکب پرواز روح است باید قوی و چالاک باشد غذاهای مقوی بخورد ولی زمانی که هنوز اشتها دارد دست بکشد.5- شنیدن موعظه گوش انسان , نزدیکترین مجرای ورودی به قلب است , لذا انسان پرهیزکار , از شنیدن هر آنچه که برای قلبش مضر می باشد , نه تنها اجتناب می کند بلکه گوش خود را به شنیدن پند و اندرز عادت می دهد.حضرت مسیح علیه السلام می فرمایند :« ای بنی اسراییل ! مجلسهای (درس) دانشمندان را پر کنید , حتی اگر ( از کثرت ازدحام مجبور شوید ) دو زانو بنشینید ؛ زیرا خداوند , دلهای مرده را با نور حکمت زنده می کند , همچنان که زمین مرده را باران تند , حیات می بخشد .» (میزان الحکمه، ج10 ، ص 5010)6- تلاوت قران و یاد خدای تعالی چه پند و اندرزی بالاتر از آیات قرآن ؟ لذا یکی از نامهای قرآن , ذکر است.امام علی علیه السلام می فرمایند : «خدای سبحان , هیچ کس را به چیزی مانند قرآن اندرز نداده است ..و برای دل , صیقلی جز آن وجود ندارد. »( میزان الحکمه ، ج10 ، ص 5012 ) 7- اطعام مساکین و دست کشیدن بر سر یتیمپیامبر صلی الله علیه و اله به مردمی که از سخت دلی خود نزد آن حضرت شکوه کرده فرمود : «اگر می خواهی دلت نرم شود , مستمند را اطعام کن و بر سر یتیم دست نوازش بکش.» 8- استغفارامام صادق علیه السلام : «دلها نیز همچون مس, زنگار می بندد؛ پس آنها را با استغفار صیقل دهید.»9- رسیدن به مرحله یقیناگر انسان تکالیف الهی را از روی اخلاص انجام دهد و در این راه صبر و استقامت و توکل بر خدا و توسل بر اهل بیت عصمت و طهات (علیهم السلام) را توشه راه خود کند, کم کم بر یقین او افزوده و در نتیجه از رقت قلب برخوردار خواهد شد. پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود : «ترک عبادت, دل را سخت می کند. رها کردن یاد خدا, جان را می میراند.» ذکر چند راهکار دیگر :- مى توانید قطعه شعرى از حافظ را زمزمه کنید بخصوص در تنهایى و به صورت فرادا(و نه جمعى). خواندن شعرهایی که پر محتوا و معنادار هستند, در ایجاد ارتباط با خدا و جاری شدن اشک بسیار موثر است.- اگر دیدید تمایلی به خواندن همه فرازهای دعای کمیل را ندارید, حدود 5 تا 10 دقیقه, بعد از نماز عشا بعضى عبارات آن را که بنظرتان دلپسند می باشد را بخوانید.پرسشگر گرامی, با رعایت مطالبی که ذکر شد, بویژه پرهیز از محرمات, شرکت در مجالس مذهبی و مساجد و همنشینی با اهل ایمان می توانید هر چه بیشتر به حالت اقبال قلبی نزدیک تر شوید.پیروز و موفق باشید. برای مطالعه بیشتر ر.ک: 1. گناه شناسی، محسن قرائتی2. خود سازی یا تهذیب نفس، استاد ابراهیم امینی. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه