پیامدهای عملی قیام عاشورای امام حسین(ع) در زندگی اجتهادی، عملی و اقتصادی و سیاسی و ... چیست؟

ارزیابى حادثه خونین کربلا و آثار و نتایج این قیام پرشور و فداکارى بى نظیر ، نیازمند مطالعه اى گسترده است این حقیقتى است که از مطالعه نوشته هاى دانشمندان به دست مى آید . درسهایى که قیام امام حسین ( علیه السلام ) به ما مى آموزد بسیار است که به بعضى از آنها اشاره مى کنیم :1. هدف اصلى مصلحان حقیقى و پاسداران حق ، تحکیم حق ، کوبیدن باطل ، احیاى نام خداوند ، مواسات ، اعتلاى دین و آزادى و عدالت اجتماعى است تا در پرتو آن طبقات محروم و ستمدیده بتوانند از حق خویش برخوردار شوند . امام حسین ( علیه السلام ) مى دید که ملّت اسلام در اثر تبلیغات سوء دشمن ، فساد و ستم را پیشه کرده و عدالت ، حریّت و کمالات را به فراموشى سپرده و به تبهکارى و بندگى شهوات روى آورده است . امام حسین ( علیه السلام ) مى دید که قوانین الهى در حال فراموشى و نابودى اند و اسلام عزیز فداى هوسرانیهاى افراد نالایق و خواسته هاى شوم بلهوسان شده است پس قیام کرد و با نهضت خود اسلام را جانى تازه بخشید .2. امام حسین ( علیه السلام ) به مردم فهماند که ملّت اسلام و بلکه هر ملّتى باید از زیر بار ستم نجات یابد . 3. با قیام امام حسین ( علیه السلام ) احکام اسلام و برنامه هاى عالى دینى و توحیدى پس از آنکه مدّت ها در حال فراموشى بود ، دوباره محور زندگى مردم قرار گرفت . 4. قیام امام حسین ( علیه السلام ) این بصیرت را به مسلمانان داد که اسلام بالاتر از همه چیز است و براى برقرارى آن باید از همه چیز گذشت و براى بزرگداشت احکام و سنن آن فداکارى کرد . 5. نهضت عاشورا درس دیندارى و استقامت در برابر ظلم و کفر به مسلمانان و انسان ها داد و روح شهامت و شجاعت را در مسلمان ها زنده کرد . 6. قیام کربلا احساسات و عواطف دینى مردم را برانگیخت تا همه بدانند در پیشگاه چه کسى باید خضوع کرد . 7. حادثه خونین کربلا موجب تأسیس مکتب عالى فضیلت و تعلیم تربیت صحیح شد که خود رمز بقاى مذهب تشیّع و اسلام است . 8. این قیام زمینه ساز محکومیت بنى امیّه در ذهن مسلمانان و سایر ملل جهان شد . « مقصود از فرهنگ عاشورا مجموعه مفاهیم ، سخنان ، اهداف و انگیزه ها ، شیوه هاى عمل ، روحیات و اخلاقیات والایى است که در نهضت کربلا گفته شده یا به آنها عمل شده یا در حوادث آن نهضت ، تجسم یافته است . این ارزش ها و باورها هم در کلمات سیدالشهداء ( ع ) و اصحاب و فرزندان حضرت متجلى است . مجموعه آن باورها و ارزش ها و مفاهیم را مى توان در عنوان هاى زیر خلاصه کرد : مقابله با تحریف دینى ، مبارزه با ستم طاغوت ها ، و جور حکومت ها ، عزت و شرافت انسان ، ترویج مرگ سرخ بر زندگى ذلت بار ، پیروزى خون بر شمشیر و شهادت بر فاجعه ، شهادت بر فاجعه ، شهادت طلبى و آمادگى براى مرگ ، احیاء فریضه امر به معروف و نهى از منکر و سنت هاى اسلامى ، فتوت و جوانمردى حتى در برخورد با دشمن ، نفى سازش با جوریا رضایت به ستم ، اصلاح طلبى در جامعه ، عمل به تکلیف به خاطر رضاى خدا ، تکلیف گرایى چه به صورت فتح یا کشته شدن ، جهاد و فداکارى همه جانبه ، قربانى کردن خود در راه احیاء دین ، آمیختن عرفان با حماسه و جهاد با گریه ، قیام خالصانه براى خدا ، نماز اول وقت ، شجاعت و شهامت در برابر دشمن ، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان ، ایثار ، وفا ، پیروزى گروه اندک ولى حق بر انبوه گروه باطل ، هوادارى از امام حق و برائت و بیزارى ازحکام جور ، حفظ کرامت امت اسلامى ، لبیک گویى به فریاد استغاثه مظلومان ، فدا شدن لبیک گویى به فریاد استغاثه مظلومان ، فدا شدن انسان ها در راه ارزش ها و . . » ( مزروعى ، علیرضا مهندسى فرهنگ عاشور ) اهمیت فرهنگ عاشورا : نقش الگو در جهت دهى و سمت وسو دادن به زندگى انسانها همواره مورد توجه زیرا که الگو تاثیر عمیق در رفتار و کردار افراد و حتى جوامع دارد . از این رو فرهنگ عاشورا در طول تاریخ همواره براى جامعه اسلامى و مؤمنین الهام بخش بوده و به تعبیر روایت ، حرارتى در دلهاى مؤمنین ایجاد کرده که هرگز به سردى نمى گراید . علاوه برآن فرهنگ عاشورا در زدودن خرافات و انحرافات واصلاح وبرقرارى ارزشهاى الهى ، آسمانى نقش به سزایى دارد . تأمل وتدبر در جوانب مختلف نهضت عاشورا اهمیت هرچه بیشتر الگو بودن آن را اثبات مى کند . زیرا که فرهنگ عاشورا ، فرهنگى برخاسته از متن قرآن کریم و سیره اهل بیت عصمت و طهارت ( ع ) است . این فرهنگ قدرت و جاذبه فوق العاده و نیز زیبایى و درخشش منحصر به فرد داشته و در صورتى که درست و بدون کم و زیاد کردن اجزاء و تحریف معنوى و ظاهرى ارائه شود ، تحول آفرین و زندگى ساز است . وکوتاه سخن آنکه فرهنگ عاشورا همان زیربناى عقیدتى و فکرى است که در امام حسین ( ع ) و شهداى کربلا و اسراى اهل بیت ( ع ) بود و سبب پیدایش آن حماسه و ماندگارى آن قیام شد . بخش دوم : الگوهاى کاربردى عاشورا در جامعه امروز : با توجه به آموزه هاى سیاسى ، اخلاقى ، مدیریتى ، مى توان الگوهاى کاربردى وبه عبارتى درسهاى آموزشى از نهضت عاشورا در جهان امروزى دریافت کرد . چرا که فرهنگ عاشورا دائره‌المعارف ومملواز الگو ها ست . ودر روایتى ازامام حسین علیه السلام مى خوانیم « فلکم فى اسوه » من براى شما الگو هستم ( محمدى ، محمد على‌الگوهاى عاشورایى ، ص 275 ) ما به نمونه هایى از الگوهاى کاربردى اشاره مى کنیم . الف . الگوهاى کاربردى سیاسى : 1. الگوى کاربردى در باب ولایت مداربودن : درباب پیروى از ولایت فقیه وپذیرش حاکمیت او ، امروزه افرادى هستند که هنوز دچار اوهام غلط خود بوده وبیراهه مى اندیشند . با مطالعه وآشنایى فرهنگ عاشورا والگوگیر والگو سازى آن مى توان این مشکل را برطرف نمود . حضرت امام حسین علیه السلام در جریان عاشورا هنگام اعزام به کوفه در منزلگاه بیضه در خطبه اى به اهل کوفه ، آنان را از عواقب تأسف بارپیمان شکنى برحذر داشت وفرمود : نامه هاى شما به دستم رسید فرستاده هاى شما پى در پى آمدند که شما با بیعت خود ما را تسلیم دشمن نمى کنید اگر بر بیعت خود ثابت بمانید به رشد وکمال مى رسید . آنگاه امام این آیه شریفه را تلاوت نمود « فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتیهِ أَجْراً عَظیما ( الفتح 10 ) خداوند در این آیه به پیمان بستن وعواقب پیمان شکنى با پیامبر صلى الله علیه وآله اشاره کرده وفرموده است : اى رسول ما کسانى که با تو بیعت مى کنند در حقیقت با خدا بیعت مى کنند . . . پس هر کس پیمان شکنى کند تنها به زیان خود پیمان شکسته . امام در واقع با استناد به این آیه ، به اهل کوفه وهمه مسمانان فهماند که پیمان بستن با پیامبر وامام معصوم علیه السلام در حقیقت پیمان با خداست وشکستن این پیمان نقض عهد الهى است وعواقب وخیمى در پى دارد . ( پاک نیا ، عبدالکریم‌پیامهاى قرآنى عاشورا ، ص 88 ) بدون تردید عهد وپیمان با ولى فقیه ، همانند عهدوپیمان با معصوم ( ع ) مى باشد ، زیرا که در عصر غیبت ولى فقیه جانشین ونائب امام معصوم مى باشد . 2. مبارزه با طاغوت واستعمار : از جمله مشکلات گریبانگیر در جوامع مسلمین ، وجود استعمار نو اقتصادى ، سیاسى وفرهنگى است ، که هر آزاده اى را خون دل مى خوراند . با الگو گیرى از نهضت جاوید کربلا مى توان دست استعمار را از این کشورها کوتاه کرد . همه مى دانیم که یکى از اصول حرکت امام حسین علیه السلام بیعت نکردن با یزید ومبارزه علیه او بوده است امروز گرچه یزیدى در کار نیست ولى « در زمان ماهم هستند کسانى که خط دین ستیزى را ادامه مى دهند ، با دین خدا در ستیزند ، نمى خواهند دین باشد ، حاکمیت دینى باشد ، مثل همه قلدرهاى دنیا [ آمریکا وانگلیس ] زورگویان زمان ما . [ یعنى بنى امیه آن روز وامروز معاویه آن روز وامروز یزید آن روز وامروز فرقى نمى کند . [ که ] حضرت امیر مومنان على علیه السلام فرموده اند « من اراد ان یسئل عن امرنا وامر القوم فانا واشیاعنا یوم خلق الله السماوات والارض على سنه موسى واشیاعه وان عدونا واشیاعه على سنه فرعون واشیاعه » خط ما ودوستان ما خط موسى است وخط دشمنان ما خط فرعون ، است . . [ منظور آنکه ] یزید ویزیدى ادامه دارد ، بنى امى ادامه دارد . ( استادى‌ ، رضا عاشورا ومهدى باوران ، ص 72 ) امروزه جوامع اسلامى با الگوگیرى از این خط ومشى مى توانند سایه استکبار واستعمار شوم را از جوامع خود برچینند . همانطورکه « جمله معروف « مهاتما گاندى » رهبر آزادى خواه هندوستان که براى رهایى مردم این کشور از یوق انگلستان در تاریخ ثبت شده است . او خطاب به مردم هندوستان چنین گفت : « من زندگى امام حسین ، آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده ام وتوجه کافى به صفحات کربلا نموده ام‌برمن روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد ، باید از سرمشق امام حسین پیروى کند . » ( بیات ، حجت الله ، عاشورا سرمشق انقلاب اسلامى ، ص 298 ) 3. الگوى تشخیص خط ومشى قیامها واحزاب وجریانات : از جمله مسائل امروز جوامع تنوع وگوناگونى احزاب ( همانند لبنان وایران ) قیامها وفراخوانها ( همانند عراق ) ونیز تبلیغات مسموم کذایى عرفانهاى کذایى وجریانات نوظهور در جوامع مى باشد . به نظر مى رسد از بحران زا ترین مشکلات این جوامع مى باشد که افراد را در تشخیص صحت وسقم مدعاى آنها با مشکل مواجه مى کند . با تأمل ودر سخنان ابا عبدالله علیه السلام مى توان در این مورد نیز الگو گیرى کرد . زمانى که امام به هنگام شروع حرکت خود از مدینه مورد اعتراض عمرو بن سعید حاکم مدینه قرار گرفت . امام با الهام از آیه شریفه « وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ قالَ إِنَّنى مِنَ الْمُسْلِمین » گفته چه کس نیکوتر از گفته کسى است که مردمان را به خدا فراخواند ، و خود عمل صالح کرد ، و گفت که من نیز از مؤمنان به اسلامم ( فصلت 33 ) پاسخ داد . فانه لم یشاقق الله ورسوله من دعا الى الله عزوجل وعمل صالحا ، قال اننى من المسلمین . امام در اینجا « به صراحت سه ویژگى با ارزش را در حرکت خود مشخص کرد از جمله دعوت به الله ، عمل صالح ، تسلیم در برابر حق . آن حضرت در حقیقت ضمن بیان معیار حرکتهاى توحیدى ، به آیندگان مى آموزاند که انقلابهاى ارزشى [ فراخوانها ودعوتهاى احزاب ارزشى و . . ] را از غیر آن بشناسند وبدانند هرگروه وشخص که در برنامه خود دعوت به سوى خدا ، عمل صالح وتسلیم در مقابل حق را گنجانده ، آن قیام [ وآن حرکت وعمل حزب ] الهى است وگرنه [ هیچ ] ارزشى ندارد . ( اقتباس از پاک نیا ، عبدالکریم‌همان ، ص 82 ) . ب . الگوى مدیریتى :از نهضت عاشورا مى توان در مباحث مدیریتى واداره جامعه نیزالگوبردارى کرد . « برخورد امام با « عبید الله بن حر جعفى » از سرشناسان کوفه ودعوت از او براى همراهى از حماسه عاشوراى امام وپاسخ منفى او بر یارى امام عبیداله بن حر جعفى گفت من از نظر مالى یاریتان مى کنم ( دادن اسب تند رو وشمشیر ) امام فرمود » ما براى شمشیر واسب تو نیامده ایم ، ما یارى کردن شخص تو را مى خواهیم اگر توجان خود را از ما دریغ مى دارى ما نیازى به مال شما نداریم . سپس امام حسین علیه السلام آیه شریفه « وما کنت متخذا المضلین عضدا » تلاوت نمود وبا آن به ما آموخت که در مکتبهاى توحیدى کارگزاران امین وجان برکف لازم است وافراد ترسو ضعیف النفس وضعیف الایمان ، هرگز نمى توانند دین حق را یارى کنند واز ارزشهاى الهى پاسدارى نمایند ، منحرفان سیاسى که استقلال فکرى ، سیاسى واقتصادى دارند ، نمى توانند تا پایان مقاومت کنند ودر یک کلام افرادگمراه وعاجز وناتوان درحرکتهاى هدایت آفرینى [ ومدیریتى نمى توانند نقش آفرین باشند . ] افراد را باید در گردنه هاى سخت آزمایش کرد ونیروهاى مخلص وتمام عیار را [ جهت مدیریت واداره امور در جامعه ] انتخاب نمود . » ( اقتباس از پاک نیا ، عبدالکریم‌، همان ، ص 88 ) ج . الگوى اخلاقى وعرفانى : از الگوهاى کابردى واقعه عاشورا ، مى توان به جنبه هاى اخلاقى آن اشاره کرد . یکى از این آموزه هاى اخلاقى ، تکرار مکررآیه استرجاع ( انا لله وانا الیه راجعون ) از جانب حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام ، مى باشد . امام پیش از شروع جنگ وهنگام اعزام به کربلا وهمچنین هنگام دریافت خبرشهادت ومشاهده یاران خود بارها این آیه را تلاوت مى فرمودنداین آیه واضح ترین شعار حق جویان وسالکان وادى عرفان مى باشد که در هنگام برخورد با مشکلات ومشقات وکمبودها ومصائب از عمق جان به دریاى بى کران فضل ورحمت الهى پناهنده شوند . این شیوه برخورد با شدائد ومصائب زندگى در دنیاى امروزى فاقد معنویات ویا حداقل با معنویات کم نورمى تواند الگویى خوبى براى تغییر نگرش افراد به مادیات ورقابت سخت آنان در بعد مادى باشد . وبه عبارت واضح تر به انسانها جهانبینى دهد که دنیا سراى ماندگار نیست . وخلاصه آنکه این رفتار امام در تصحیح وتعدیل وتقویت ایمان ما ونحوه برخورد بادنیا نقش به سزایى دارد ( اقتباس از همان ) . د . الگوگیرى جامعه شناختى : ازآنجا که اصلاح فرد وجوامع از کژى ها وانحرافات ، [ دغدقه فکرى ] وخواسته باطنى هر انسان آزاده وکمال جویى است ، با نگاه ورویکرد جامعه شناختى به نهضت وفرهنگ عاشورا ، مى توان احیاى ارزشهاى اجتماعى [ رنگ پریده در جوامع را مانند ایثار وفداکارى ، شهادت وامر به معروف ونهى از منکر ، همبستگى ووحدت ملى و . . . ] دوباره احیا کرد . زیرا که ارزشها از جمله نیازهاى کلیدى هر جامعه اند که به تعبیر جامعه شناسان « قوام جامعه » به آنهاست . . . . از این رو وجود چنین ارزشهایى در جامعه انسانى امرى حیاتى وضروى بوده ، احیاى آنها بالندگى ، نشاط ، کرامت ، معنویت وانسانیت را براى جامع به ارمغان مى آورد . ( اقتباس ازمریجى ، شمس الله‌نقش نهضت حسینى در احیاى ارزشهاى اجتماعى ، ص 92 ) این نکته را مى توان ازکلام نورانى امام حسین علیه السلام دراین مورد برداشت کرد : « إِنمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِى أُمَّهِ جَدِّى ص أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَهِ جَدِّى وَ أَبِى » ( بحار الأنوار ج 44 ص 330 ، باب 37 ) من نه به انگیزه خودخواهى و راحت‌طلبى قیام کرده‌ام و نه خوشگذرانى و نه براى تباهى و بیداد ، بلکه در این اندیشه‌ام که امور جامعه و امت نیاى گرانقدرم را اصلاح کنم و آفت‌هاى سعادت سوز را از خرمن هستى آنان بزدایم . . . . مى‌خواهم جامعه و امت را از نگونسارى و اسارت نجات دهم و به خواست خدا کارش را به سامان آورم و اصلاح کنم مى‌خواهم زورمداران را به قانون‌گرایى و عمل به قانون دعوت کنم و از ستم و بیداد و تجاوز به حقوق مردم هشدار دهم . ( کرمى ، على در سوگ امیر آزادى - گویاترین تاریخ کربلا صص 29 - 27 ) فرهنگ عاشورا قوت الگوسازى والگو دهى در همه زمانها ومکانها ودر ابعاد وجوانب مختلف اخلاقى عرفانى ، اجتماعى ، مدیرتى ، سیاسى و . . . دارد که ما به نمونه هایى اشاره کردیم . به گفته امام راحل ما هرچه داریم از محرم وصفرداریم . چرا که عاشورا ، عالیترین راه ورسم زندگى را براى جهانیان ترسیم مى نماید واین حرکت مقدس درس درست زیستن ، رسیدن به حیات معنوى ، کسب مقامات عالى عرفانى واصلاح امور جوامع و . . . را مى آموزاند . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه