براي انسجام و وحدت کشورهاي اسلامي چه راهکارهايي به نظر مي رسد ؟

وحدت یكی از دغدغه‌های علمای اسلام اعم از شیعه و سنی در طول تاریخ بوده است. همان‌قدر كه عده‌ای در پی تفرقه میان فرق اسلامی بوده‌اند، عده‌ی زیادی هم در پی وحدت فرق اسلامی بودند، هرچند باید توجه داشت كه عنصر وحدت اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بسیار اهمیت پیدا كرده است. به طوری كه حضرت امام (رضوان‌الله‌علیه) و رهبر معظم انقلاب بر وحدت جهان اسلام به عنوان یك راهبرد تأكید و توصیه داشته‌اند و در انقلاب اسلامی تجلی یافته است. شاید اگر تحلیل محتوا كنیم، یكی از پركاربردترین واژه‌ها در كلام امام و رهبری وحدت است؛ چه در حوزه‌ی داخل و چه در عرصه‌ی جهان اسلام. وحدت اسلامی دارای دو دوسته از مؤلفه‌های فراتاریخی و ثابت و مؤلفه‌ها و متغیرهای تاریخی به مقتضای شرایط مسلمانان و جهان اسلام است. عناصر ثابت عبارت است از قرآن، نبوت و سنت و سیره‌ی رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم كه همه‌ی مسلمانان در مورد آنها اتفاق نظر دارند و در طول تاریخ اسلام استمرار دارد در شرایط فعلی علاوه بر آن عوامل ثابت، باید دید چه عناصر متحول و متغیری موجب وحدت جهان اسلام و مسلمانان شده و می‌شود؟ در شرایط حاضر وحدت گفتمانی عامل وحدت‌بخش به معنی گفتمان واحد اسلام سیاسی و انقلابی است؛ عاملی كه امروزه به صورت وحدت گفتمانی در قالب بیداری اسلامی تجلی پیدا كرده و یك عنصر مهم قدرت جهان اسلام است. الان بیداری‌ اسلامی یا گفتمان بیداری اسلامی و اسلام سیاسی انقلابی در مقابل قرائت‌هایی كه برخی دیگر از اسلام دارند، می‌تواند یك عامل وحدت در جهان اسلام باشد. از این رو بعضی با سیاست‌ها و راهبردهای مقابله‌جویانه سعی می‌كنند كه این عامل وحدت را خنثی كنند. به نظر من این گفتمان فراگیر است و می‌تواند همه‌ی فرقه‌های اسلامی را به وحدت برساند. در تونس، مصر، لبنان و ایران مذاهب اسلامی یكسان وجود ندارد، ولی آن‌چه موجب وحدت شده است، همین گفتمان اسلام سیاسی و انقلابی است. این گفتمان از مؤلفه‌های مهمی تشكیل شده است؛ از جمله مردم‌سالاری اسلامی، مقاومت در مقابل نظام سلطه و صهیونیسم -كه در چهارچوب گفتمان مقاومت تجلی كرده است- و استقلال‌خواهی و عزت‌خواهی جهان اسلام. در پیام مقام معظم رهبری هم تصریحاً آمده كه بیداری اسلامی به عنوان یك عامل وحدت است. در مقابله و تعارض با این وحدت و جریان بیداری ‌اسلامی طبیعتاً گفتمان‌های معارض یا رقیب از سوی بعضی بازیگران مثل آمریكا، اسرائیل و مرتجعین عرب به وجود آمده است. مهم‌ترین سازوكارها و ابزار این گفتمان‌ها در مقابله با گفتمان وحدت عبارتند از: ۱. تحریف از طریق تعریف و تفسیر نادرست از وحدت اسلامی: یعنی برخی در صدد هستند عامل وحدت را چیزی تعریف كنند كه در مقابل وحدت اسلامی صحیح قرار بگیرد؛ مثل تأكید بر ملی‌گرایی و پان‌عربیسم به عنوان عامل وحدت در كشورهای اسلامی. ۲. به‌كارگیری دیپلماسی تفرقه و فرقه‌گرایی در جهان اسلام: اگر دیپلماسی وحدت را به عنوان یك مفهوم به كار بگیریم، مفهوم مخالفش دیپلماسی تفرقه است. دیپلماسی تفرقه تاریخچه‌ی طولانی دارد. به طوری كه این دیپلماسی راهبرد اصلی انگلستان در جهان اسلام بوده است. عبارت معروف «تفرقه بینداز و حكومت كن» بنابر دیپلماسی تفرقه شكل گرفته و پیشینه‌ی تاریخی طولانی دارد. طبیعتاً هم‌اكنون نیز قدرت‌های استعماری آن را به كار می‌گیرند. یكی از مهم‌ترین نمادها و نمودهای آن ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی است. الزامات تحقق وحدت : اولین الزام آن است كه مجمع تقریب و نهادهای مرتبط، باید یك سند راهبردی وحدت جهان اسلام را تدوین و تعریف كنند. این بسیار مهم است. الزام دوم شناسایی عناصر و مؤلفه‌های متغیر و ثابت وحدت اسلامی در شرایط موجود منطقه و جهان است. ما بدون شناحت این عناصر ثابت و متغییر نمی‌توانیم در جهت تأمین مصالح اسلام حركت كنیم. الزام سوم اولویت‌بندی رتبه‌ای و زمانی این عناصر در شرایط فعلی است؛ این‌كه كدامیك از عناصر در شرایط فعلی اولویت بیشتری دارد، چه به لحاظ مرتبه و مكانت و چه به لحاظ زمانی. این‌كه در كوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت چه عناصری را باید در دستور كار قرار دهیم. الزام چهارم، تعریف و تبیین سازوكارها و ابزارهای مقتضی برای تأمین وحدت در شرایط كنونی است. وحدت از طریق ابزارها و سازوكارهای مختلفی قابل تأمین است كه در شرایط مختلف ممكن است متفاوت باشد. شرایط امروز جهان اسلام با پنجاه سال پیش تفاوت كرده و همین یكی از الزامات بسیار مهم و قابل توجه است. اگر ابزارهای مناسب را در شرایط زمانی و مكانی خاص خود به كار نگیریم، چه‌بسا به جای تأمین وحدت منجر به تفرقه شود. الزام پنجم شناخت شرایط منطقه و بین‌المللی است، چرا كه می‌خواهیم دیپلماسی وحدت را در شرایط منطقه و بین‌المللی اعمال كنیم و برای همین باید نسبت به آن شناخت داشته باشیم. مثلاً ما باید ببینیم كه دیپلماسی معارض دیپلماسی وحدت چه ویژگی‌ها و چه عناصر و اهدافی دارد تا در جهت خنثی‌سازی آن حركت كنیم . الزام ششم برجسته‌سازی گفتمان وحدت در فضای گفتمانی جهان اسلام از طریق تببین ماهیت، اهمیت و ضرورت آن است. این برجسته‌سازی نیز از طریق نخبگان جهان اسلام باید صورت گیرد. الزام هفتمی كه بسیار اهمیت دارد نقش و جایگاه نخبگان جهان اسلام در دیپلماسی وحدت است، لذا بايد گفت یك برنامه «گفت‌گوی نخبگانی» در جهان اسلام صورت بگیرد. تحقق الزامات این گفت‌وگو مستلزم آن است كه نخبگان جهان اسلام بنشینند و سند راهبردی وحدت را تدوین و شرایط موجود را تجزیه و تحلیل كنند. از این رو نقش نخبگان حوزوی و دانشگاهی در تدوین و تنفیذ دیپلماسی وحدت، محوری و كانونی است، چون در چهارچوب گفت‌وگو است كه دیپلماسی معنادار می‌شود. پس اگر یكی از عناصر مهم دیپلماسی را ارتباطات بدانیم، ارتباط بین نخبگان جهان اسلام یكی از مهم‌ترین الزامات دیپلماسی وحدت است؛ به گونه‌ای كه بدون گفت‌وگوی نخبگانی جهان اسلام، وحدت اسلامی ناقص و ابتر خواهد بود علاوه بر مطالب فوق برخی راهکارهای ذیل نیز مهم است: توجه به اشتراکات علمی فارغ از مباحث مذهبی، به عنوان مثال فلسفه اسلامی، خصوصا فلسفه صدرایی، می تواند محور تعاملات علمی باشد، خصوصا که فلسفه زبان عقل است زبان مشترک همه علوم و فرهنگ ها به شمار می رود. باید آنقدر خطر دشمن مشترکی چون امریکا واسرائیل و انگلیس برای مسلمین مهم جلوه نماید که اختلافات را فراموش نمایند، چنانکه علامه شرف الدین می فرمود، به خاطر سیاست بین ما اختلاف افکندند و ما بخاطر سیاست باید با هم متحد باشیم. نگاه به وحدت به عنوان يک موضوع استراتژيک دراز مدت و نه يک تاکتيک موقت استفاده از ظرفيت ها و فرصت هاي مشترک همچون وجود نبي مکرم اسلام (ص) براي برجسته شدن موضوع وحدت همچون اعلام فاصله زماني تولد پيامبر اسلام بنا به قول اهل سنت و شيعه به عنوان هفته وحدت که نقش بسيار مهمي در برجسته شدن وگام برداشتن عملي به سمت وحدت اسلامي ايفا مي کند و يا فرصت حج که در آن اشتراکاتي همچون قبله ، نماز ، اعمال و حتي لباس حجاج زمينه اي براي وحدت و هماهنگي مسلمانان با يکديگر را به وجود مي آورد . برخورد جدي با عناصر وحدت شکن و اقدامات مخرب وحدت در هر دو سوي همچون برخي شبکه هاي ماهواره اي که به جاي بيان ديدگاه هاي علمي خويش و نقد علمي طرف مقابل در فضايي منطقي و معقول ، صرفاً به دشنام گويي بر عليه معتقدات طرف ديگر مشغول بوده و بهترين فرصت را براي گسترش تفکرات افراطي طلبانه تکفيري ها و گسستن هر گونه رشته وحدتي فراهم مي آورند . .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه