فرق عزت نفس و غرور چیست؟

عزت نفس غیر از اعتماد به نفس است ، لذا برای وضوح بیشتر مطلب، بهتر است که ابتدا تفاوت بین عزت نفس واعتماد به نفس را بیان کنیم ، سپس به تفاوت بین عزت نفس وغرور بپردازیم :ارتباط اعتماد به نفس و عزت نفس، طرفینی است. اگر انسان به کرامت خود پی برد و فهمید چه کسی است، اعتماد به نفس هم می‌یابد. و هر چه اعتماد به نفس انسان بیشترشود، بیشتر در جهت حفظ کرامت و عزت نفس خود حرکت می‌کند. - عزت نفس، ما را از دست زدن به امور نامطلوب باز می‌دارد، ماهیت بازدارندگی دارد؛ اما اعتماد به نفس، ما را به کارهای مطلوب و بزرگ، و روبه رو شدن با مشکلات بر می‌انگیزاند و ماهیت ایجابی دارد. البته تفاوت های دیگری نیز دارند.- عزت نفس از دیدگاه اخلاق و روایات اسلامی بدین معنا است که انسان آنقدر خودش را عزیز و بزرگ انگارد که حاضر نشود تن به پستی گناه و افعال و رفتار مغایر با شان انسان و ایمان بدهد.- عزت نفس، یعنی , آن که آدمی شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرایط مختلف خود را حفظ کند. اگر دیوانه ای الماسی گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولی شخص خردمند آن را حفظ خواهد کرد و جز به بهای واقعی , آن را نخواهد فروخت . آدمی اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت . به قول سعدی : تو به قیمت ورای دو جهانی// چه کنم قدر خود نمی دانی.- امام على (علیه السلام): «اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الى الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا و لاتکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا». على علیه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله علیه فرمود: نفس خویش را عزیزبشمار و به هیچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست، تو را به تمنیاتت برساند،زیرا هیچ چیز با شرافت نفس برابرى نمى کند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى همانند آن نصیبت نخواهد شد، و بنده دیگران نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است. - و نیز فرمود: «من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه ».: کسى که نفس شرافتمند و با عزت دارد هرگز آن را با پلیدى گناه، خوار و پست نخواهد ساخت. و نیز فرمود«النفس الدنیه لاتنفک عن الدنائات »: کسى که فرومایه و دنى النفس است از کارهاى پست جدایى ندارد. -به طور خلاصه علم و عمل به شخصیت انسان، بزرگی و عزت می دهد و در مقابل، نادانی و گناه باعث حقارت نفس آدمی می شود. انسان های بزرگ به خصوص معصومین(ع) از بالاترین درجه عزت نفس برخوردار بوده اند و هر کسی به مقدار عظمت و بزرگی شخصیت اش عزت نفس دارد و تن به هر کار پستی نمی دهد.- و اعتماد به نفس یعنى ایمان به توانایى هاى ذاتى و استعدادهاى فطرى خویش و ایمان به یارى خداوند در پرورش و گسترش آن ها. اعتماد به نفس، پدیده اى اکتسابى است، نه ذاتى. هر جوانى که خود را در این مورد ضعیف و ناتوان مى یابد، مى تواند با استفاده از روش هاى علمى و با روحیه امیدوارى براى تغییر شخصیت خود اقدام نمایید.- نکته ظریفی را مولاى متقیان على(ع) مطرح کرده و فرموده اند: «من لم یُنجِد لم ینجد؛ کسى که خود را بالا نگیرد، بالا نمى رود» و فرمود: «هرگاه سختى چیزى باعث بیم و هراست شد، تو نیز در مقابل آن سخت و مقاوم شو که با تن دادن به سختى ها، مشکل بر تو آسان خواهد شد».- اعتماد به نفس از نظر قرآن ، به معناى پى بردن به کرامت و ارزش نفس است;(اسراء ،70 ) و این کرامت انسان از ویژگى هاى او است که سائر مخلوقات از آن برخوردار نیستند و به همین خاطر نسبت به دیگر مخلوقات برترى دارد . از دیگر کرامات و ارزش هاى انسان ، مقام «خلیفة اللهى » (بقره ،30) و «مسجود ملائکه » (بقره ، 33) و «تعلیم الاسماء» (بقره ،31) بودن او است کشف این حقایق سبب مى شود انسان ، جایگاه و ارزش خود را بشناسد و به خود ببالد و اعتماد کند; و با این ویژگى ها در مسیر سعادت و کمال گام بردارد .- در روان شناسى غرب ، اعتماد به نفس در مقابل توکل به خداست ; زیرا توکل به خدا به معناى اعتماد به خدا است ، ولى اعتماد به نفس از دیدگاه روان شناسان غرب به معناى اعتماد به خود است و اگر اعتماد به خدا ،جایش را به اعتماد به خود داد شرک خواهد شد . با تعریفى که از اعتماد به نفس شد ، آثار اعتماد به نفس به معناى آثار کرامت نفس خواهد بود که یکی از آنها عزت نفس است . زیرا کسى که مقام و ارزش خود را شناخته باشد تلاش مى کند آن را از دست ندهد ، و با قدرت و قوت ، موقعیت والاى خود را حفظ کند و هرگز شکست نخورد . و از آن جا که تمامى این ارزش ها از سوى خدا است ، عزت را نیز از خدا مى خواهد . «مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِیعًا إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّــلِحُ یَرْفَعُهُ وَ الَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّـَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِید;(فاطر ،10) کسى که خواهان عزت است (باید از خدا بخواهد) که تمام عزت براى خدا است ، سخنان پاکیزه به سوى او صعود مى کند ، و عمل صالح را بالا مى برد ، و آن ها که نقشه هاى سوء مى کشند ، عذاب شدید براى آن ها است و مکر آن ها نابود مى شود» . امام باقر(علیه السلام)مى فرماید: «الیاس عما فى ایدى الناس عزّ للمومن ; ناامید و مایوس بودن ازآن چه در دست مردم است براى مومن عزت است. برای تقویت عزت نفس، می توان به مثبت نگری پرداخت و به جنبه های مثبت و ارزشمند شخصیت خویش و توانمندی های خود توجه کرد و جنبه های منفی را نادیده گرفت. برای مثال اگر شما به توانمندی و لیاقت هایی که در امور مختلف دارید، مانند قوی بودن خود در ریاضی، شیمی، ورزش، کارهای فنی، رایانه، دین‌داری و مانند آنها توجه کنید، احساس توانایی و ارزشمندی و مفید بودن می کنید و در نتیجه، به عزت نفس بالا دست یافته، در سایة آن به اعتماد به نفس می رسید.وقتی انسان جنبه های منفی شخصیت خود را نادیده می گیرد ـ ولو به صورت موقت‌ـ و فقط به ابعاد مثبت و شایستگی خود توجه می کند، این احساس به او دست می دهد که فرد مفید و برازنده ای برای جامعه و همنوعان خود است. البته باید توجه داشت این روحیه تکبر و غرور نیست که مذموم باشد، بلکه دقت و تمرکز در توانمندی واقعی خویش است که فرد تا به حال از آنها غفلت کرده بوده است. افرادی که عزت نفس دارند ،حرفهای زشت و کارهای زشت و سبک ،انجام نمی دهند .به کارهای بی ارزش نمی پردازند و به هر کسی رو نمی اندازند .اماتکبر؛ یعنى آدمى، خود را نسبت به دیگران - به جهت کمالى که در خود مى بیند بزرگ شمارد؛ خواه آن کمال را داشته باشد یا نه و خواه آن صفتى را که دارد و به آن مى بالد فى الواقع هم کمال باشد یا نه (ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حکمت، 1366، ص 278 ؛ دستغیب شیرازى، گناهان کبیره، ص 114. ) مانند تکبر شیطان نسبت به انسان، آنجا که در پاسخ خداوند که فرمود چرا به آدم سجده نکردى - گفت: من از آتش خلق شده ام و آدم از خاک آفریده شده است (اعراف (7) آیه 12.) اگر انسان، خود را داراى کمالى مى داند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اینکه دچار غرور نشود، باید راه تواضع را در پیش گیرد و هیچ گاه به خود نبالد که من داراى چنین کمالى هستم!! بلکه از آن توانمندى یا آن صفت کمال، در راه صحیح استفاده کند.بنابراین تکبر و غرور، در مقابل تواضع است و راه درمان آن نیز فروتنى کردن در مقابل دیگران است. همواره در سلام کردن بر دیگران پیشى بگیرید و توقع نداشته باشید دیگران به شما سلام کنند. احترام به انسان هاى دیگر - هر چند از نظر سنى و یا علمى از شما پایین تر باشند - موجب مى شود دندان تکبر از شما کنده شود و شاخ غرور بشکند. فکر کردن به نقص ها و عیوبى که دارید، از حرارت غرور مى کاهد و شعله هاى تکبر را خاموش مى کند. اما عزت نفس در مقابل، سبکى و رذالت است. براى آگاهى بیشتر ر.ک:1. استنهاوس، گلن، اعتماد به نفس، ترجمه: ناهید آزادمنش، تهران، کتاب‌های دانه، 1379.2. اسلامی‌نسب، علی، روان‌شناسی اعتماد به نفس، تهران، مهرداد، 1373.3. بیابانگرد، اسماعیل، روش‌های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان، انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی، تهران، 1378.4. دی آنجلس، باربارا، اعتماد به نفس، ترجمة مرضیه ملک جمشیدی، کتابسرای رشد، تهران، 1382 5. شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی،‌.6. مهدى نراقى، جامع السعادت ؛7. شهید دستغیب، گناهان کبیره.8- محمد صادق شجاعی ،توکل،راهی به سوی حرمت خود وسلامت روان . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه