رابطه اخلاق و علم زیبایی شناسی و هنر چیست؟

پاسخ: با عرض سلام و ادب خدمت پرسشگر محترم؛زیبایی مقوله ای است که در هنر و فلسفه هنر از آن بحث می گردد اما اخلاق، علمی جداگانه است که در موردخلقیات نیک و بد نفس انسان و طریقه دستیابی یا اجتناب از آن ها صحبت می کند. لذا این دو مفهوم در دو علم جداگانه مورد بحث قرار می گیرند و پاسخ شما در واقع بین رشته ای بوده و به کیفیت ارتباط میان این دو رشته بازگشت دارد. آنچه ما بین علم هنر و علم اخلاق بیش از همه ارتباط برقرار کرده است مبحث ارزش ها است. در علم ارزش شناسی ارزش ها به دو مقوله اصلی طبقه بندی می گردند. ارزش های زیبایی شناختی و ارزش های اخلاقی. ارزش به معنای مطلق مطلوبیت است و به چیزی که برای انسان منفعت و مطلوبیت دارد ارزشمند گفته میشود لذا با اضافه کردن مفاهیم دیگر به واژه ارزش می توانیم مقوله های دیگر از ارزش را نیز داشته باشیم. مثلاً می گویند فلان ماده ارزش غذایی بالایی دارد. یعنی از نظر ویتامین ها یا کالری غنی است و مطلوبیت و منفعت بالایی دارد. ارزش اقتصادی، ارزش اجتماعی و به همین صورت.اما از نظر زیبایی شناختی به چیزی ارزشمند گفته می شود که معیارها و مولفه های زیبایی را مانند تقارن، توازن، تجانس و ... داشته باشد. البته اینکه معیار زیبایی در هنر چه می باشد کاملاً بستگی به فلسفه هنر و نظریات مکاتب هنری دارد. مثلاً از نظر مکاتب هنری پست مدرن، تقارن یک ارزش هنری و زیبایی شناختی نمی باشد و یا بهتر بگویم تقارن را جور دیگری تعریف می کنند. اما در نقاشی مدرن تقارن یک ارزش هنری محسوب می گردد.اما معنای ارزش و مطلوبیت در علم اخلاق متفاوت است. در این علم ارزش متناسب با هدف اخلاق تعریف می گردد. مثلاً در مکتب اخلاقی اسلام رشد روحی انسان و تقرب او به خداوند هدف است لذا این هدف، ارزش ذاتی و غایی در علم اخلاق اسلامی است و هر امر دیگری به شرطی ارزشمند است که فرد را به این ارزش نزدیک تر کند. لذا در اینجا سلسله مراتبی از ارزش ها را خواهیم داشت. هر آنچه که ما را به خدا بیشتر نزدیک کند از ارزش بالاتری برخوردار خواهد بود. با این حساب طبعاً در مکاتب غربی که هدف اخلاق به صورتی دیگر تعریف می گردد ارزش ها نیز تعریف و معیار دیگری خواهد یافت. مثلاً در مکتب لذت گرایی که توسط امثال جرمی بنتام و جان استوارت میل ترویج شد هدف اخلاق کسب لذت بیشتر برای افراد بیشتر است؛ لذا هر آنچه به انسان های بیشتری لذت بیشتری بدهد ارزشمند تر خواهد بود.بنابر این می بینیم حلقه اتصال علوم زیبایی شناسی و اخلاق مفهومی به نام ارزش است. البته ناگفته نماند برخی صحبت از زیبایی اخلاقی می کنند. منظور ایشان از این اصطلاح همان ارزش اخلاقی است که در واقع در این اصطلاح واژه زیبایی را از علم هنر قرض گرفته اند. زیبایی اخلاقی به چیزی گفته می شود که در تلائم و موافقت با نفس انسان باشد و در واقع مورد پسند فطرت او قرار بگیرد. مثلاً در معنویات فی نفسه یک زیبایی اخلاقی وجود دارد زیرا گرایشات فطری و عالی انسان ناخودآگاه به سمت معنویت کشش دارند و در موافقت با آن می باشند. این مبحث نیاز به انسان شناسی و شناخت گرایشات انسان دارد که از حوصله این نوشتار بیرون است. والسلامبرای مطالعه بیشتر ر.ک:کتاب فلسفه تربیتی اسلام، نوشته محمدرضا شرفی.کتاب درآمدی بر مبانی ارزش ها؛ نوشته سید احمد رهنماییمقاله زیبایی و زیبایی شناسی، حمید رجایی،نشریه هنر،ش1.مقاله مبانی زیبایی شناسی در قرآن، مهدی مطیع،نشریه هنر،ش70. کلاً برای مطالعات زیبایی شناختی به نشریه هنر و معماری معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و برای مطالعات اخلاقی به نشریه معرفت اخلاقی موسسه امام خمینی ره مراجعه فرمایید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه