چه عواملی موجب لذّت بخش شدن عبادت و نماز می شود و سرور و نشاط معنوی در انسان ایجاد می کند؟

ابتدا باید بدانیم که : خواندن نماز از روى نشاط و بهجت قلب و نیز با تدبّر و تفکّر در اذکار و افعال آن ، یکى از آداب قلبى نماز است . نمازگزار باید بکوشد نماز و عبادتش را بدون کسالت و خستگى و با تدبر در معناى کلمات آن به جاى آورد ، و وقتى را براى عبادت و نماز انتخاب کند که نفس با تمام وجودش به آن اقبال کند و با شوق و علاقه کامل از آن استقبال نماید . امام حسن عسکرى ( علیه السلام ) فرمود : « اذا نَشِطَتْ القُلُوبُ فَاودعوها و إذا نَفرت فوَدّعوها » 1 « هنگامى که قلوب ، نشاط و بهجت دارند ، به آنها امانت بسپارید و وقتى که گریزانند ، آنها را واگذارید . » پیامبر خدا ( صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود : « این دین ، محکم و متین است . پس با ملایمت در آن وارد شوید و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت ، تحمیل نکنید تا مانند سوار درمانده اى باشید که نه مسافت را پیموده و نه مرکبى به جا گذاشته ( یعنى به علت فشار سرعت زیاد ، مرکبش در بیاه راه از رفتار بازمانده ) . » 2 اگر جسم ، مریض ، کسل یا خواب آلود باشد در قوه ذائقه اثر مى گذارد آن وقت لذیذترین غذا در دهان او تلخ و ناپسند مى شود . همچنین اگر روح ، مریض و کسل شد و با نشاط و علاقه کامل از عبادت و نماز استقبال نکرد ، نماز و راز و نیاز با خدا در نظرش خوشایند نخواهد بود . معده خسته و از کارافتاده و بى نشاط ، غذاهاى سبک را به زحمت هضم مى کند چه رسد به غذاهاى پر انرژى و سنگین . معده با نشاط و سالم ، سنگین ترین غذاها را در خود هضم مى کند و ویتامین هاى آن را پس از تجزیه جذب مى نماید . همان گونه که معده بى نشاط غذا را به خوبى هضم نمى کند ، تناول غذاهاى روحانى هم بى بهجت و نشاط ، مانع تأثیر قلب و تصفیه آن مى گردد . امام خمینى در این باره مى فرماید : « أ چنانچه اطبا را عقیده آن است که اگر غذا را از روى سرور و بهجت میل کنند ، زودتر هضم مى شود همین طور طب روحانى اقتضا مى کند که اگر انسان غذاهاى روحانى را از روى بهجت و اشتیاق تناول کند و از کسالت و تکلف احتراز کند ، آثار آن در قلب زودتر واقع شود و باطن قلب با آن زودتر تصیفه مى شودأ » . البته همیشه و هر آن باید کوشید تا این بهجت و سرور معنوى به دست آید و شور و شوق قلبى انسان نسبت به انجام عبادت افزون شود . راه هاى حصول نشاط نشاط ، نشأت گرفته و مولود هماهنگى روحیه و عمل است . اگر روحیه انسان مجذوب عملى شد ، آن عمل با نشاط صورت مى گیرد . کسى که عشق به کار و کسبى دارد ، صبح زود با نشاط و زودتر از کار فرما به سر کار مى رود . اگر روحیه او مجذوب درس خواندن هم باشد ، با نشاط درس مى خواند ، و به کسى توجهى ندارد ، و خود را در اوج خوشى مى بیند چنان که از خواجه نصیر الدین طوسى نقل شده که پس از مطالعه مى گفت : « این الملوک ، این ابناء الملوک » کجایند پادشاهان و فرزندان آنها که ببیند آنها خوشى و سلطنت مى کنند یا من که با این نشاط مشغول مطالعه مى شوم و در باغستان هاى کتب به گردش مى پردازم و از آنها ثمر بر مى گیرم ؟ ! خواجه این مطلب را به شعر آورده و چنین گفته است : لذات دنیوى همه هیچ است نزد من در خاطر از تغیر آن هیچ ترس نیست روز تنعم و شب و عِش و طرب مرا غیر از شب مطالعه و روز درس نیست اگر کسى علاقه شدید به عبادت داشته باشد ، عبادت با نشاط صورت مى گیرد ، وگرنه چنانچه در حالت متعادل روحى نباشد و خسته و کوفته باشد ، عبادت با کسالت صورت مى گیرد . بسیار در نماز خواندن خود تجربه کرده ایم ، گاهى آن قدر به نماز بى علاقگى نشان مى دهیم که مى گوییم نماز را بخوانیم تا راحت شویم ! ! گویا نماز عذابى است که تا نخوانیم ، راحت نمى شویم ، و سریع نماز را مى خوانیم بى حال و بى نشاط و فکر مى کنیم در عذابیم و باید هر چه زودتر نجات یابیم ، و گاه مى شود اگر در مقابل مردم بخواهیم نمازگزاریم ، با آداب و با حال و با قرائت زیبا نماز مى خوانیم . این بدترین حالت براى انسان نمازگزار است . آورده اند : « روزى حضرت موسى ( علیه السلام ) راهى « طور » شد تا به مناجات با خداى تعالى بپردازد . در میانه راه ، کسى او را گفت : یا موسى ! از خلاّق کائنات بپرس چرا مرا عذاب نمى کند با آنکه معصیت مى ورزم ؟ کلیم الله ( علیه السلام ) پذیرفت اما پس از مناجات با خدا ، از کوه به زیر آمد در حالى که از فرط حیا و آزرم ، سوال او را مطرح نکرده بود . در این حال به وى خطاب رسید : چرا سوال پرسش کننده را باز نگفتى ؟ جواب داد : بارالها ! سخت شرم داشتم لیکن خود از آن آگاهى . فرمود : به وى بگو عذابش کرده ام بى آنکه خود بداند از آنجا که نماز مى گذارد ، اما لذتى از آن نمى برد ! » در هر حال لذّت بردن از راز و نیاز با حضرت دوست ، به پیشواز نمازهاى واجب شتافتن ، اقامه نوافل و خستگى ناپذیرى در عرصه عبادت وأ از نشانه هاى نشاط و سرزندگى نماز است . . وقتى از علاّمه امینى پرسیدند : شما از خواندن هزار رکعت نماز در هر شب ، خسته نمى شوید ؟ » فرمود : « مگر ماهى از شنا ، خسته مى شود که من از اقامه نماز خسته شوم ؟ » امید و محبت ، دو حالتى هستند که اگر در انسان بوجود آیند ، به دنبال خود نشاط مى آورند . انسان کارهایى را که مورد محبت اوست و امید پاداش نیز از آنها دارد ، با یک شور و شعف خاصى انجام مى دهد . بنابر این اگر انسان به عبادت خداوند عشق بورزد و امید به پاداش او داشته باشد ، هرگز در انجام آن دچار کسالت و سستى نمى شود . چنین است که در وصف منافقین مى خوانیم : « اِذا قامُوا الى الصَّلاهِ قاموا کُسالى » « هنگامى که به نماز مى ایستد ، با کسالت مى ایستند » . راز این کسالت در بى اعتقادى آنان با پاداش ها و کیفرهاى الهى است . هر قدر ایمان و اعتقاد و عشق و علاقه آدمى به خداوند افزون گردد ، به همان میزان شور و نشاط در عبادت به پیشگاه الهى مشاهده مى شود و اگر چنین حالتى به وجود بیاید ، دیگر خلوت و جمع فرق نمى کند و به یقین عبادتى که در خلوت ترین اماکن انجام مى گیرد ، درصد نشاط آن اگر بالاتر از عبادت در میان جمع نباشد ، مطمئناً کمتر نخواهد بود . بر در میکده ام ، دست فشان خواهى دید پاى کوبان ، چو قلندر منشان ، خواهى دید باز ، سرمست از آن ساغر مى ، خواهم شد بى هُشم مسخره پیر و جوان ، خواهى دید از در مدرسه و دیر ، برون خواهم تاخت عاکف سایه آن سرو روان ، خواهى دید از اقامتگه هستى ، به سفر ، خواهم رفت به سوى نیستى ام ، رخت کشان ، خواهى دید خرقه فقر ، به یک باره ، تهى خوام کرد ننگ این خرقه پوسیده ، عیان خواهى دید 3 در مواقع خاص ، وقتى را که براى عبادت انتخاب مى کنید ، که نفس داراى نشاط و تازگى است و خستگى و فتور ندارد زیرا اگر نفس را در اوقات کسالت و خستگى وادار به عبادت کند ، ممکن است آثار بدى به آن مترتب شود که از جمله آنها آن است که انسان از عبادت منضجر شود و تکلف و تعسف آن زیاد گردد و کم کم باعث تنفر او شود . این علاوه بر آنکه ممکن است انسان را به کلى از ذکر حق منصرف کند و روح را از مقام عبودیت که منشأ همه سعادات است برنجاند ، از چنین عباداتى ، نورانیت قلبى حاصل نشود و باطن نفس از آن منفعل نگشته و صورت عبودیت صورت باطن قلب نشود . پى نوشت ها : . 1 بحارالانوار ، ج 75 ، ص . 2 . 377 اصول کافى ، ج 3 ، ص . 3 . 137 دیوان امام خمینى . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه