آیا خداوند آیات خود را برای فهم و استفاده مردم(عوام) نازل کرده یا (خواص) و یا برای همه مردم به اندازه درک آنها؟

براى روشن شدن موضوع و رسیدن به جواب به دو مورد اشاره مى شود: 1- قرآن مجید به منظور هدایت همگان نازل شده است، همه انسان هایى که در روى زمین در گستره زمان به سر مى برند از نور رهنمود آن برخوردار خواهند شد و در فهم قرآن نه فرهنگ خاصى معتبر است که بدون آن نیل به اسرار قرآن میسور نباشد و نه تمدن مخصوصى مانع است که با وجود آن بهره مندى از الطاف قرآن میسور نگردد. قرآن نذیر و بشیر عالمیان و هادى همه انسان ها است ازاین رو زبان آن نیز آشناى فطرت همگان است و قرآن که کتابى جهان شمول است باید به گونه اى با جهانیان سخن بگوید که همگان از فهم آن نصیبى داشته باشند تنها زبانى که جهان گسترده بشریت را - در دیروز و امروز و آینده هماهنگ مى کند زبان فطرت است که زبان مشترک انسان ها است و از طرفى قرآن که مدعى است من براى بشریت آمده ام باید به گونه اى باشد که همگان آن را بفهمند و براى همگان سودمند باشد به طورى که هیچ بشرى بى نیاز از آن نباشد و این زبان و فرهنگ قرآن - فطرت - آسان ترین و بهترین و نزدیک ترین راه براى انس با خداست. و لقد یسّرنا القرآن للذکر فهل من مدکّرM{این کتاب - قرآن - رابراى یاد حق آسان قرار دادیم آیا کسى هست که بدان متذکر شود}M. 2- فهم قرآن تکامل پذیر است و هم چنین افهام در فهم قرآن و حتى سنت معصومین(ع) مختلف است. الف) انبیاى الهى آمده اند گنجینه هاى فکر و عقل بشر را بشورانند تا انسان ها با فطرتى شکوفا، اصول و معارف ثابت دین را دریابند و آیات قرآن کریم با دست اعجاز الهى به گونه اى تنظیم شده است که تا پایان جهان مى توان از معارف بلند آن استفاده کرد و در هر زمان فهم از قرآن چه از نظر کیفى و چه از نظر کمى در تکامل و تزاید است. هر چه فطرت انسان ها شکوفاتر مى شود عقل و علم آنان نیز از انسان و جهان افزون تر مى گردد. با ملاحظه آراى مفسرین در طول تاریخ این مسأله آشکار مى گردد که فهم ها رو به تزاید و تکامل است. مثلاً: درباره نزول سوره مبارکه توحید و آیات اولیه سوره حدید هو الاول والاخر والظاهر والباطن... و هو علیم بذات الصدور مرحوم کلینى و شیخ صدوق روایتى را از امام سجاد(ع) نقل مى کند که آن حضرت فرمودند: ان الله عزوجل علم انه یکون فى آخر الزمان اقوام متعقون فانزل الله تعالى «قل هو الله احد» والایات من سورة الحدید، الى قوله «علیم بذات الصدور» فمن رام وراء ذلک فقد هلکM{خداوند متعال مى دانست که در آخر زمان اقوامى مى آیند که در مسائل تعمق و دقت مى کنند، لذا سوره قل هو الله احد و آیات آغاز سوره حدید تا علیم بذات الصدور را نازل فرمود پس هر کس ماوراى آن را طالب باشد هلاک مى شود}M. ب ) فهم قرآن به نسبت تفاوت ظرفیت ها متفاوت است. قرآن کتابى عمیق و داراى بطون است و هر کس به حد ظرفیت وجودى خود مى تواند از آن بهره مند شود و ائمه(ع) نیز آیات کریمه قرآن را براى همه افراد یکسان معنى نمى کردند، براى برخى ظاهر قرآن و براى برخى دیگر باطن قرآن را معنى مى فرمودند واین بستگى به تحمل افراد داشت و دل هاى انسان ها همانند ظرفهاى گوناگون است که هر کس به اندازه ظرفیت خود بهره مى برد و شاید آیندگان بتوانند معارف الهى را چه در قرآن و چه در روایات اهل بیت(ع) به نحو دقیق تر و عمیق تر از گذشتگان خود بفهمند. بنابراین فهم قرآن در بین گذشتگان و آیندگان متفاوت است. مسلما فهم آیندگان دقیق تر علمى تر و کامل تر است؛ بعضى از مسائل در زمان هاى گذشته جزء مسائل علمى به شمار مى رفت ولى همان مسائل امروز از بدیهیات است علت این به پیشرفت علوم و تکامل فهم ها برمى گردد؛ البته علوم و فهم گذشتگان در فهم مطالب و ادراک آیندگان بى تأثیر نیست.براى همگان بهره مندى از معارف قرآن تا حدودى ممکن است؛ امّا براى فهم آن - به عنوان منبع اساسى معرفت دینى نیازمندیم که ابزارهاى خاص آن را بیابیم و حدود استفاده از هر یک از آنها و میزان تأثیر و اعتبار آنها را بدانیم. مهم ترین ابزارها براى فهم قرآن، عبارت است از: یک. ادبیات و قواعد زبان شناختى براى درک سخن هر گوینده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهى از قواعد اولیه مربوط به زبان و لغت او ضرورى است. از این رو داشتن اطلاعات کافى و عمیق از ادبیات این زبان، داراى اهمیت است. در ادبیات نیز فهم معناشناسى واژه ها، آشنایى به علم صرف و علم نحو - که جایگاه ترکیبى کلمات را در ساختار جملات مشخص مى سازد و اطلاع از علم معانى و بیان و بدیع بایسته است. دو. آشنا بودن به مضمون و سیاق خود قرآن قرآن، قراینى دارد که بعضى پیوسته و برخى ناپیوسته است و براى فهم مقصود هر گوینده، مناسب ترین شیوه آن است که سخنان گوناگون خود او را در کنار هم و مرتبط با هم بنگریم. این شیوه در ارزیابى و نتیجه گیرى پرفایده است. سه. سنت معصوم علیه السلام از جمله شئون پیامبرصلى الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام ، تبیین مقاصد کتاب الهى است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»؛ نحل (16)، آیه 44.. علامه طباطبایى مى نویسد: «آیه مبارکه دلیل بر حجّت بودن سخن پیامبراکرم صلى الله علیه وآله در شرح آیات قرآن کریم است» المیزان، ج 12، ص 261.. سنّت و سخن معصوم علیه السلام در تفسیر قرآن و تعلیم شیوه تفسیر به مردم و تعلیم راهیابى به بطون قرآن، نقش اساسى دارد. چهار. عقل و تفکر خلاق مفسّر و بهره گیرنده از قرآن، باید عقل فعّال و تفکّر خلاّق داشته باشد تا بتواند از این ابزار، به طور صحیح و دقیق، معارف دینى را از آیات آن استفاده کند. براى مثال در معارف عقلى قرآن، درک بدیهیات و مسلمات عقلى و به کار بستن آنها لازم و بایسته است و... . پنج. جامع نگرى دین مجموعه عقاید و آموزه هایى را ارائه داده که اینها، باید با هم سازگار باشد. از این رو در برداشت از قرآن، باید هر مفهوم قرآنى، در مجموعه هاى آموزه هاى دینى - که از منابع اصلى به دست آمده نگریسته شود. فهم عمیق معانى قرآن، نیاز به تلاش علمى بسیار دارد؛ لذا مفسرانى موفق بوده اند که کوله بارى از سابقه علمى و تحقیقى بر دوش آنان بوده است. براى آگاهى بیشتر در این زمینه به کتاب هاى علوم قرآنى مراجعه شود؛ از جمله: الف. کمال، دزفولى، شناخت قرآن؛ ب. محمدحسین، بهشتى، روش برداشت از قرآن؛ پ. محمدباقر، سعیدى روشن، علوم قرآنى. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه