یقین به چه معناست ؟

نکته اول آنست که قرآن کریم در این آیه ویژگیهای متقین را بیان می کند که یکی ازآنها یقین به آخرت است . نکته دوم اینکه یقین دارای مراتبی است.همچنانکه ایمان هم درجاتی دارد همه مومنین به مرحله یقین ویایقین کامل نرسیده اند مراحلی را باید طی کنند تا به مرحله یقین برسند اگر همه مومنین به خدا وقیامت یقین داشتند این همه مشکلات وگناهان پیش نمی آمد خیلی از ایمانها در مراحل ابتدائی هستند وتلاش وکوشش ومعرفت همراه با عمل لازم دارد تا کامل شود وبه درجه یقین برسد.از دیدگاه قرآن «ایمان» عبارت است از علم و معرفت یقینى توأم با تسلیم و خضوع در برابر حق. در «یقین» چهار شرط هست و با آنها، ظن، شک و جهل، از قلمرو یقین خارج مى شود؛ چرا که در ظن و شک، جزم به ثبوت وجود ندارد، ولى یقین غیر قابل زوال است. قرآن کریم از ضرورتى که حاصل شرایط چهارگانه «یقین» است، با عباراتى از قبیل «لا رَیْبَ فِیهِ» و مانند آن یاد کرده است.مانند: بقره (2)، آیه 2؛ آل عمران (3)، آیه 9. در این خصوص نگا: معرفت شناسى در قرآن، ج 3 ص 255 و 256.از دیدگاه قرآن «یقین» داراى مراتبى است که به حسب آن «ایمان» نیز داراى مراتب مى گردد: علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین. «علم الیقین» در مرحله معرفت مفهومى و ذهنى است: مانند آنکه آدمى به جهنم و بهشت، در حد ادراک عقلى واقف گردد و خصایص آنها را در حد فهم مفهوم دریابد. «عین الیقین» یافتن حقایق خارجى و مشاهده همان معرفت مفهومى و ذهنى است؛ مثل آنکه وقتى ملحد را در قیامت به جهنم بردند، وى دیگر خود جهنم را مى بیند یا هنگامى که مؤمن را به بهشت بردند، او خود بهشت را مشاهده مى کند. «حق الیقین» آن است که انسان نه تنها شاهد حق باشد، بلکه عین شهود قرار گیرد و فانى از غیر و باقى بالله شود. از خود چیزى نداشته باشد و در معرفت الهى غرق شود.نگا: تکاثر (102)، آیه 5 و 6؛ حاقه (69)، آیه 51 و نیز: مراحل اخلاق در قرآن، ج 11 (تفسیر موضوعى)، ص 351 - 356.در قرآن کریم به بعضى از مقامات یا درجات مؤمنان، اشاره شده است:1. مقام تسلیم ؛ یعنى، واگذارى تمام ساحت هاى وجودى خود، به اختیار خداوند.مانند: بقره (2)، آیه 128 و نگا: تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج 1، ص 383 و 384. 2. مقام ابرار ; یعنى، گذشتن از آن چیزى که به آن نیازمندیم و بخشیدن آن به دیگران.مطففین (83)، آیه 18 - 22 و نگا: المیزان، ج 1، 430.3. مقام تقوا ؛ یعنى، خوف از خدا و کناره گیرى از گناه، [ البته به شرط اینکه ]مقصود از آن ترس و این کناره گیرى خداوند باشد.تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج 1، ص 205 - 219.4. مقام اخلاص؛ یعنى، انسان قلبش را مخصوص حق کند تا احدى جز مقلب القلوب در حرم دل او راه نیابد.لقمان (31)، آیه 32، بینه (98)، آیه 5؛ کهف (18)، آیه 110 و نگا: اوصاف الاشراف، ص 65؛ تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج 11، ص 253 - 258.امّا نشانه ها و آثار این یقین و ایمان واقعى را باید در اعمال و کردار خویش جست و جو کنیم؛ چنان که حضرت على«علیه السلام» مى فرماید: «عقیده مؤمن در کردارش دیده مى شود». ما این آثار و نشانه ها را در دو قلمرو فردى و اجتماعى شمارش مى کنیم:یک. آثار فردى :1. لذت معنوى و انبساط روحى،2. تغییر نگرش به امور معنوى و مادى،3. آرامش روحى،4. رضامندى از حق و خود مقصرانگارى،5. احساس عزّت و غلبه،در خصوص این پنج مورد نگا: کیش پارسایان، ص 37 - 45. 6. توکل بر خدا،انفال (8)، آیه 2.7. محافظت بر اداى فرایض، به خصوص نماز،مومنون (23)، آیه 9.8. عفت و پاک دامنى،همان، آیه 5.9. خشوع در نماز،همان، آیه 2.10. روى گردانى از امور لغو و بیهوده،همان، آیه 3.11. افزایش ایمان، هنگام شنیدن آیات الهى.انفال (8)، آیه 2.دو. آثار اجتماعى:1. تحکیم وحدت،2. استقرار عدالت اجتماعى،3. حسن مقابله با فساد و انحراف،در خصوص این سه مورد نگا: کیش پارسایان، ص 45 - 49.4. تأمین نیازهاى مادى دیگران،توبه (9)، آیه 71؛ انفال (8)، آیه 3.5. تواضع در برابر مردم،فرقان (25)، آیه 63.6. پیشى گرفتن در امور خیر،مؤمنون (23)،آیه 59.7. عدم طمع دوستى با کافران،مجادله (58)، آیه 22.8. کوشش در امانت دارى،مؤمنون (23)، آیه 8.9. وفاى به تعهدها و قرار دادها.همان.چنان که در تبیین ماهیت ایمان از دیدگاه قرآن گفته شد، ایمان هم به حوزه عقل مربوط است و هم به حوزه قلب؛ چرا که ایمان بر دو عنصر استوار است: عنصر معرفت و یقین که مرتبط با ساحت عقل آدمى است و عنصر انقیاد و تسلیم که مربوط به ساحت قلب بشر است. ایمان معرفت و یقین توأم با تسلیم درونى است؛ یعنى، در ایمان، آدمى به آموزه هایى معرفت و یقین داشته و قلب و دل او نسبت به آنها تسلیم و در برابر آنها منقاد است.یقین در قرآن: یقین عبارت است از جزم به ثبوت محمول براى موضوع و جزم به امتناع سلب محمول از موضوع و قابل زوال نبودن جزم اول و دوم. بنابراین، در یقین چهار شرط است و با این شرطها، ظن و شک و حتى جهل از قلمرو یقین خارج مى شوند. چرا که در ظن و شک جزم به نبوت محمول و جزم به امتناع سلب محمول از موضوع وجود ندارد و در جهل نیز هر چند جزم به ثبوت موضوع براى محمول و جزم به امتناع سلب محمول از موضوع وجود دارد لیکن این هر دو جزم با شبهه یا با برهانى که برخلاف آن اقامه شود زائل مى گردد ولى یقین غیرقابل زوال است. قرآن کریم از ضرورتى که حاصل شرایط چهارگانه یقین است با عباراتى از قبیل «لا رَیْبَ فِیهِ» و مانند آن یاد مى نماید مثلاً مى فرماید:ذلِکَ اَلْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ ؛ در آن کتاب (قرآن) تردیدى در آن راه ندارد و هدایت براى متقین است (بقره/ 2). مفاد لاریب این است که قرآن ضرورتاً حق است و چون در آن کتاب دعوت به مبدء و معاد دعوى وحى و رسالت است، دعوى آن نیز ضرورتاً حق مى باشد. در جاى دیگر مى فرماید: رَبَّنا إِنَّکَ جامِعُ اَلنَّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ ؛ پروردگارا تحقیقاً تو مردم را براى پاداشى در روزى که وقوع آن تردیدناپذیر است جمع مى نمایى (آل عمران/ 9) مفاد آن این است که فرا رسیدن روزى که پروردگار در آن بندگان را جمع مى نماید ضرورتاً حق است. نگا:1. معرفت شناسى در قرآن، آیت الله عبدالله جوادى آملى، اسراء قم، چاپ اول 1378ش، ج 13، تفسیر موضوعى، صص 255 - 256. واژه یقین به معناى پیش گفته با مشتقات گوناگون در قرآن چندین نوبت تکرار شده است [نگا: رعد/ 2 - بقره/ 4 و 118 - مائده/ 50 - نمل/ 3 و 82 - روم/ 60 - لقمان/ 4 - سجده/ 24 - جاثیه/ 4 و 20 - طور/ 36 - حجر/ 99 - واقعه/ 95 - حاقه/ 51 - مدثر/ 47 - نساء/ 157 - انعام/ 75 - شعراء/ 24 - دخان/ 7 - ذاریات/ 20] رعد/ 2) 2- آنان که از تباه شدن در خیالات و پندارهاى بازیگرانه ذهنى و غرق شدن در جهالت ها خوددارى نموده و به مقام شامخ تقوا رسیده اند به آخرت یقین دارند، (بقره/ 4)3- وصول به یقین بدون معرفت وکار و کوشش قابل تحقق نیست،(حجر/ 99)4- بهره وران از یقین راه خویش را ادامه داده و باکى از موانع در سیر خود ندارند، (سجده،/ 24).در این باره ر.ک: شناخت از دیدگاه علمى و دیدگاه قرآن، صص 493 - 499. ، آیت الله عبدالله جوادى آملى، نشر اسراء قم، چاپ اول پاییز 1378ش، ج 2، صص 205 و 206) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 3/100100274) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه