جمله( السلام علیکم و رحمت الله و برکاته) در نماز مخاطبش کیست یعنی مرجع ضمیر «کم» کیست؟

مقصود از ضمیر مخاطب در السلام علیکم آخر نماز، تمامی مخلوقات خداوند، اعم از انبیا و اولیاى الهى و فرشتگان مقرب و موکل بر اعمال انسان و اداره جهان است .توضیح بیشتر:همان گونه که می دانید پس از تشهد در پایان نماز سه سلام است. سلام نخست به رسول خدا(ص)، سلام دوم به خود ما و بر بندگان شایسته الهی، سلام سوم بر همه فرشتگان و مؤمنان. در خصوص فلسفه سلام بر بندگان صالح و شایسته خداوند می توان وجوهی را بیان نمود:1. نماز سفر از خلق به سوی خالق و حق است:بدون تردید نماز وسیله عروج انسان و فاصله گرفتن از مردم و متصل شدن به حق و به تعبیر عرفا سفر از خلق و به سمت خالق است: «شخص نمازگزار از عالم شهادت -حضور- به عالم غیب می رود و به عبارتی از طبیعت به عالم غیب سفر می کند و از عالم کثرت وارد عالم وحدت می شود»(1)، این حرکت و مسافرت با تکبیره الاحرام نماز شروع و با سلام خاتمه پیدا می کند، در واقع سلام نمازگزار پایان معراج و مسافرت او و پیوستن دوباره او به جماعتی که با آنان نماز می خواند می باشد و لذا وقتی که نمازش تمام و زمینی شد و به جمع مردم پیوست، نخستین معاشرتش را با سلام که مظهر از اسمای الهی و برنامه بهشتیان و فرشتگان(2) و سمبل از تواضع و فروتنی است، آغاز می نماید، زیرا انسان نمازگزار در واقع این جا نبوده و تازه برگشته و بر اساس بینش اسلام، اولین سخن را با سلام شروع نماید، از همین رو رهبر عالیقدر اسلام پیامبر مکرم اسلام(ص) فرمودند: «هر کس پیش از سلام، سخن آغاز کند پاسخش نگویید»، بنابراین: «در اول رجوع از سفر سلام بر نبی اکرم(ص) دهد، زیرا که پس از رجوع از وحدت به کثرت، اول حقیقت تجلی ولایت است و سپس از آن به موجودات دیگر ... »(3).2. سلام نشانه روح رحمت و رأفت در اجتماع:نماز موجب می شود که در روابط خود با دیگران، اساس کار را بر رحمت قرار دهیم، همان گونه که خداوند متعال رحمن و رحیم است یعنی هم رحمت واسعه دارد و هم رحمت خاصه، که بارها این دو صفت الهی را در نماز تمرین می کنیم و لذا بر اساس این تعلیم اجتماعی که از نماز فرا می گیریم، نسبت به همه انسان ها که استعداد کرامت بشری دارند رحمت عامه داشته باشیم و مهر بورزیم و نسبت به خواهران و برادران ایمانی خود رحمت خاص نشان دهیم و همواره با آنان صمیمی و مهربان و دلسوز باشیم و اسلام این برنامه تربیتی را در پیکره سلام نماز قرار داده است، یعنی مسلمان ها در پایان نماز با سلام دادن هدف اساسی خود را از ارتباط با خدا (نماز) اعلام می دارند: با همه بندگان خداوند در حال سلم و صلح آشتی و برادری هستیم و با هیچ بنده از بندگان صالح و شایسته خداوند سر جنگ و ستیز نداریم و همه را دوست داشته و احترام قایلیم و حقوق انسانی و اساسی آنها را در مورد تعدی و تجاوز قرار نمی دهیم(4).3. سلام مایه آرامش و امان از عذاب الهی است:در مصادر اسلامی سفارش های ویژه درباره سلام و تحیت مشاهده می شود، به گونه ای که سلام در هیچ حال، نباید ترک شود، حتی در حساس ترین شرایط زندگی، در روایتی از علی بن موسی الرضا(ع) می خوانیم: «وحشتناک ترین دوران زندگی انسان، سه مرحله است: یکی موقع ولادت ... دیگری موقع مرگ ... و سومی زمانی است که انسان مبعوث می شود ... خداوند سلامت را در این سه مرحله، شامل حال یحیی نمود و او را در برابر وحشت ها امنیت و آرامش داد» و فرمود: «و سلام علیه ... پروردگارا! در این سه موطن حساس و بحرانی سلامت را به ما مرحمت کن»(5) و از امام صادق(ع) نیز روایت شده است: «معنای سلام در پایان نماز امان است، یعنی هر کسی امر خدا و سنت پیامبرش را با خشوع قلب به جای آورد، ‌از بلای دنیا در امان است و از عذاب آخرت بر کنار و سلام نامی از نام های خدای تعالی است که در میان خلق خود به ودیعت نهاده تا در داد و ستد و نگهداری امانات و روابط با هم و صدق همنشینی و معاشرتشان به کار برند»(6).و چون بندگان وارسته خودبین و خود محور و خودخواه نیستند اولا فقط خودشان را دعا نمی کنند بلکه برای همه آرزوی سلامت دارند و ثانیا خود را در قالب جمع می بینند لذا می گویند: «السلام علینا؛ سلام بر ما» و نه سلام بر من، و می افزاید که نه سلام بر ما بلکه بر همه بندگان شایسته خدا، علاوه بر این که شایسته سالاری محور تربیتی و الگوی زندگی او را نشان می دهد.در واقع نمازگزار در پایان عروج و گفتگوی با خداوند، با فرستادن سلام و تحیت برای افراد شایسته الهی، بشارت می دهد که به وسیله ارتباط و نزدیکی با خداوند درامن و آسایش از عذاب الهی قرار دارند وبدین ترتیب پیوندشان را به وسیله نماز با خالق آفرینش همواره حفظ نمایند.4. سلام احساس همبستگی:«نمازگزار وقتی در سلام نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح خدا و بر خودش سلام می دهد، احساس می کند که تنها نیست و یکی از آحاد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا در هر جای زمین احساس همبستگی می کند»(7)، این بود گونه از اسرار سلام بر بندگان شایسته خداوند در نماز که ما آن را با توجه به منابع وحی و اندیشه عالمان دینی استخراج نمودیم و ممکن است این دستور الهی دارای فلسفه و حکمت های خاصی باشد، که علم محدود ما هرگز به آن دست نیازد پی نوشت ها:1. سید یوسف ابراهیمیان آملی، نزدبان عروج، تهران: رسانش، 1381، ص 328.2. قرآن کریم، حشر، 22 و انعام، 54 و ابراهیم، 23.3. امام خمینی(ره)‌،‌ آداب نماز، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ سوم، 1372، ص 366.4. حسن راشدی، نمازشناسی، قم: ستاد اقامه نماز، 1378، ص 220.5. تفسیر برهان، ج 3، ص 7، به نقل از سید یوسف ابراهیمان، نردبان عروج، ص 330، پیشین.6. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 82، ص 307.7. محسن قرائتی، پرتوی از اسرار نماز، تهران: وزارت فرهنگ، چاپ اول، 1369، ص 190. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه