ذکر «جَلی» و ذکر «خَفی» بدعتی از صوفیه است، یا پایه دینی در احادیث دارد؟ و چرا در لسان عرفا زیاد اشاره شده است؟ علامه مجلسی آن‌را حرام و بدعت می‌داند.(رساله‌ی اعتقادات علامه مجلسی(ره)، مناهج الحق و النجاه، مقدمه سوم).

ابتدا باید گفت که بر اساس صریح آنچه در قرآن کریم آمده است، خداوند به هر کار خیری چه آشکار باشد و چه پنهان، پاداش خواهد داد.[1]از طرفی ذکر و یاد خدا دارای آثار مهم و فروانی است.[2] ذکر خداوند گاهی پنهانی و خفی است و گاهی آشکارا و جلی. در قرآن و روایات به هر دو نوع آن اشاره شده است: «پروردگار خود را (آشکارا) از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانید! (و از تجاوز، دست بردارید که) او متجاوزان را دوست نمی‌دارد!»[3]از امام صادق(ع) نقل شده است که خداوند عز و جل می‌فرماید: هرکس مرا در نهان یاد کند من او را در آشکارا یاد می‌کنم.[4]در روایت دیگری چنین آمده است که خداوند به حضرت عیسی(ع) فرمود: مرا در درون خود(پنهانی) یاد کن، من تو را در نزد خودم(به صورت ویژه) یاد می‌کنم؛ مرا در آشکارا و علنی یاد کن، من تو را آشکارا در میان مردم یاد می‌کنم.[5] ‏امام صادق(ع) می‌فرماید: ذکر و یاد خداوند در میان انسان‌های غافل، مانند جنگ و جهاد با اهل حرب و کفار است.[6]به نظر می‌رسد ذکر جلی در این روایات منحصر در اذکار لفظی نیست؛ بلکه مقصود معنای عامی است که شامل افعالی؛ مانند نماز جماعت و برگزاری مراسمات مذهبی در محافل عمومی و هر رفتار آشکاری که انسان‌ها را به یاد خدا بیاندازد نیز خواهد شد.[7]بر این اساس، به یاد خدا بودن چه تنها در دل انسان باشد و چه جنبه‌های آشکاری نیز داشته باشد، رفتاری مطلوب است و این همان معنای «ذکر جلی» و «ذکر خفی» است که هیچ مسلمانی نمی‌تواند منکر آن باشد.اما آنچه برخی از بزرگان مانند مرحوم مجلسی آن‌را رد کرده و بدعت ارزیابی می‌کنند، رفتار و اعمالی است که عده‌‌ای از دراویش و مدعیان تصوف در محافل و مجالس خود انجام می‌دادند؛ زیرا «ذکر خفی»‌ که معنایش واضح است را تنها با نحوه خاصی می‌پذیرند.[8] و «ذکر جلی» نزد برخی از آنان نیز عبارت است از دم گرفتن به برخی از اذکار همراه با پایکوبی و رقص و انجام لهو و لعب.[9]بدیهی است که چنین مدل‌های خاصی از ذکر، حتی اگر برخی از آنها خلاف شرع نباشد، اما نمی‌توان آن‌را توصیه‌ای دینی دانست؛ از این‌رو انتساب آنها به دین و شرع، نوعی بدعت به شمار خواهد آمد. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه