منظور پیامبر از رهبانیت در حدیث«لم یکتب علینا الرهبانیة إنما رهبانیة أمتی الجهاد فی سبیل الله» چیست؟ حد متناسب و حدود افراط و تفریط آن کدامند؟

هدف پیامبر اکرم(ص) از رهبانیت در این حدیث توجه داشتن مسلمانان به ابعاد اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی اسلام بوده است، یکی از عوامل فرهنگی مؤثر در توسعه، به ویژه توسعه اقتصادی، نوع نگرش و توجه به دنیاست. این، یکی از مسائل پیچیده‏ای است که در نوع نگرش به آن برای توسعه افراط و تفریط های زیادی صورت گرفته است. عده‏ای معتقدند که توجه به دنیا و زخارف آن انسان را از کمال باز می‏دارد و نباید به دنیا دل بسته بود. البته شبیه به این مضمون در روایات و آیات آمده است. از طرفی عده‏ای از علما معتقدند که جامعه‏ای که دنیا را مطلوب نداند، نمی‏تواند به توسعه دست ‏یابد. استدلال این عده بر این است که توسعه باید در این دنیا صورت گیرد این، با به کارگیری عقل در جهت تسخیر نیروها و منابع موجود در طبیعت ‏به نفع بشر ممکن می‏شود. در آن صورت است که انسان می‏تواند بر رفاه و آسایش خود بیافزاید. بر این اساس اگر مکتبی، زندگی و حیات این دنیا را مذموم بداند. این دیدگاه به طور طبیعی در اعمال و افکار افراد جامعه اثر می‏گذارد. زیرا افکار و اعمال انسان ها، نتیجه فرهنگ و بینش آن هاست. اگر رفتارهای انسان ها معلول طبیعی افکار و اعتقادات آنان باشد، پس لاجرم باید قبول کرد که اعتقاد به مذموم بودن دنیا در رفتار انسان مؤثر است. البته اگر کسی دنیا را به خودی خود مذموم دانست، برای استفاده در حداکثر ممکن از منابع موجود در طبیعت ‏سعی و تلاش نخواهد کرد و هرگز برای دست یابی به سطح بالاتری از رفاه مادی به تلاش فوق‏العاده دست نخواهد زد بلکه به حداقل ها اکتفا خواهد کرد . سؤال این است که این بینش در تعالیم اسلامی چه جایگاهی دارد و چگونه می‏توان به زخارف دنیا توجه نداشت در عین حال به توسعه و رشد هم رسید؟ این مساله‏ای است که به تفاوت نوع توسعه و تعریف آن در اندیشه اسلامی با آنچه در دنیای غرب اتفاق افتاده است ‏باز می‏گردد. در واقع، این اختلاف دو بینش است. در اندیشه اسلامی، دل بستگی به دنیا مذموم است. اما دنبال دنیا رفتن به صورت ذاتی مذموم نیست. این مساله را می‏توان با مراجعه به آیات و روایات استنباط کرد، در آیات قرآنی در بعضی موارد دنیا با صفاتی نظیر لهو و لعب، متاع قلیل، متاع غرور، تکاثر و تفاخر معرفی شده است که همه، صفاتی دارای بار منفی هستند و در برخی مواقع با صفاتی نظیر فضل‏الهی، خیر، رحمت و حسنه معرفی شده است که همه بار مثبت دارند،البته آیاتی نیز وجود دارند که راز اختلاف این دو دسته ‏از صفات را بیان و تضاد ظاهری‏ این دو دسته ‏ازآیات را حل می‏کند.به عنوان مثال در قرآن شریف آمده است : «آنها که ایمان به ملاقات ما (و روز رستاخیز) ندارند، و به زندگی دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند، و آنها که از آیات ما غافلند، (همه) آنها جایگاهشان آتش است، بخاطر کارهایی که انجام می‏دادند!». نتیجه‏ای که از محتوای این آیه به دست می آید این است که علت مذمت دنیا بی‏اعتقادی به قیامت و منحصر کردن زندگی به حیات دنیایی (رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا) است. پس، دنیایی مذموم است که برای آخرت بنا نشود. لذا دنیا به خودی خود مذموم نیست ‏بلکه مطلوب نیز هست. در این باره پیامبر اکرم (ص) می‏فرماید: «نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَة» [ii] «دنیا بهترین کمک برای رسیدن به آخرت است» حضرت امام خمینی به این حقیقت که اگر دنیا در جهت اهداف آخرت باشد نه فقط مذموم نیست، بلکه دست یابی به آن واجب است و در مساله حکومت اشاره کرده‏اند: چنانچه از سخنان حضرت امام استنباط می‏شود، دنیاداری به صورت ذاتی مذموم نیست و اگر به وسیله حکومت ‏حق بتوان از ظلم و ستم جلوگیری کرد و به اقامه عدالت پرداخت، نه فقط مذموم نیست ‏بلکه از دیدگاه حضرت امام از والاترین واجبات است . تفاوت دیدگاه امام خمینی با دیدگاه غربیان در نگرش به دنیا و مظاهر آن در این است که برای آن ها رسیدن به این دنیا به صورت ذاتی برایشان هدف است، لذا تمام اهداف توسعه آن ها در همین دنیا خلاصه می‏شود، ولی از دیدگاه حضرت امام که از اسلام نشات گرفته است، دنیا وسیله‏ای برای مقاصد عالی تر و اهداف توسعه اسلامی است. لازمه این نگرش و عملکرد آن مستقل بودن انسان در مقابل دنیا و همین طور هدف مطلق ندانستن دنیاست . دلبستگی به دنیا به معنای هدف قرار دادن آن، مانع کمال انسان است و چنانچه گفته شد هدف اصلی توسعه اسلامی هم، کمال انسان است. به همین خاطر در اندیشه اسلامی دلبستگی نداشتن مطلق به دنیا از جمله ساده‏زیستی، عدم وابستگی به زخارف دنیا و مال و جاه وارد شده است . حضرت امام خمینی وجود روحیه ساده‏زیستی را شرط توانایی انسان برای مقابله با باطل و دفاع از حق می‏دانند و معتقدند که دلبستگی نداشتن به دنیا باعث می‏شود که مردان بزرگ بتوانند به ملت های خود خدمت کنند و به طور صریح می‏فرمایند با زندگی اشرافی و مصرفی نمی‏توان ارزش های انسانی اسلامی را حفظ کرد. این نکته هدف قرار دادن دنیا و دلبستگی افراطی به آن را نفی می‏کند وگرنه چنانچه دنیا مقدمه احقاق حق مظلومین و اقامه عدالت ‏باشد، از دیدگاه حضرت امام، دست یابی به آن از اهم واجبات است. البته این موضوع آن چیزی است که از مجموع تعالیم دینی قابل استنباط است. حضرت علی (ع) می‏فرماید: « بِالدُّنْیَا تُحْرَزُ الْآخِرَةُ‏» [iii] «آخرت به وسیله دنیا به دست می‏آید.» پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «الدنیا مزرعة الآخرة» [iv] دنیا را مزرعه و مقدمه آخرت می‏دانند. لذا رهبانیت در اسلام مردود است. حضرت امام در مواقع متعددی به این حقیقت اشاره کرده‏اند. از مجموع سخنان ایشان در این باره، نتایج زیر برداشت می‏شود. 1 - هدف قرار دادن دنیا و دلبستگی به آن مردود است . .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه