اين که مي گويند اعمال انسان به کيفيت و میزان عقل و بصیرت او بستگي دارد. چنان چه يک نماز حضرت علي ـ عليه السلام ـ با عبادت انس و جن برابري مي کند و این به سبب بصيرتي بود که آن حضرت داشته است؛ اين بصيرت چيست؟ چگونه به وجود مي آيد؟ و چگونه است که انساني بي سواد ممکن است آن را کسب کند آيا با فکر به وجود مي آيد؟ آيا با تفکر يک انسان بي سواد احتمال آن که دچار توهم و شناختي ناقص گردد وجود دارد؟ لطفاً توضيح دهيد که چگونه مي توان به این عقل و بصیرت دست يافت؟ در صورت امکان کتابي که ساده و روان باشد معرفي کنيد.

مقدمه بصيرت و روشن بيني در دين از خواسته هاي اولياي دين و مؤمنان حقيقي است؛ چون بصيرت، چراغ راهي است که در تاريکي و ظلمت ها، راه بندگيرا براي انسان روشن مي سازد و او را از خطر افتادن و لغزش نگه مي دارد و با داشتن بصيرت در دين، انسان بر سر دو راهي خير و شر و سعادت و شقاوت، راه خير و سعادت را مي يابد و از شک و ترديد رها مي گردد. از اينکه پرسيديد بصيرت چيست و راه رسيدن به آن چگونه است؟ بايد گفته شود که بصيرت در لغت به معني دانايي، روشن بيني، زيرکي، هوشياري، يقين و برهان قاطع است. و در اصطلاح عبارت از قوه قلبي يا نيروي باطني است که به نور قدس روشن گرديده و توسط آن صاحب بصيرت، حقايق و بواطن اشياء را ببيند. همان طور که نفس به وسيله چشم، صور و ظاهر اشياء را مي بيند. و براي رسيدن به اين مرحله از بصيرت انسان بايد دو کوشش به طور موازي و همزمان انجام دهد. 1. کوشش علمي: در اين راستا انسان بايد آگاهي و معارف خويش را با مطالعات دين در بُعد عقايد، اخلاق، احکام و دستورات الهي افزون سازد. استفاده از درس اساتيد اخلاق و مطالعه فراوان اگر به جان نشيند در افراد مهذب براي رسيدن به بصيرت موثر است. 2. کوشش عملي: هر چه انسان از تجملات مادي چشم بپوشد و به اسرار عبادات واقف شود و در مسير بندگي قدم بردارد، حجاب هاي ظلماني کنار رفته و بصيرت و حکمت بر قلب وي جاري مي شود. البته خلوص در راه بندگي بسيار مهم است و يقيناً افراد با اخلاص زودتر به بصيرت مي رسند. پس اگر خدا را براي خدا خواستيم بصيرت هم به دست خواهيم آورد، هرچند مشکل، اما امکان پذير است. «1. در مرحله اول بکوشيد واجبات الهي را بدون کم و زياد انجام دهيد و از محرمات و معاصي با تمام وجود چشم بپوشيد که اين مرحله کمک بسيار زيادي براي رسيدن به بصيرت به انسان مي کند. 2. در مرحله دوم به مستحبات و نوافل بپردازيد و از مکروهات چشم بپوشيد. 3. در مرحله سوم تمامي اوصاف رذيله را از خويش دور سازيد و خود را به زيور اخلاق حسنه و ملکات فاضله بياراييد.». البته گفتن اين نکته براي يادآوري لازم است که براي رسيدن به بصيرت نبايد عجله کرد بلکه با توکل به خدا و توسل به اهلبيت ـ عليهم السلام ـ و با صبر و حوصله، در صدد فتح مراحل بصيرت باشيم و بيش از توانمان نبايد بر خود سخت بگيريم. و در جواب قسمت دوم سؤال شما بايد گفته شود که ملاک رسيدن به شناخت و بصيرت، سواد و دانش نيست چه بسا انسان هايي که سواد آنچناني نداشته ، اما به مرحله بالايي از بصيرت و شناخت رسيده اند که علماء نسبت به آنها غبطه خورده اند . و به عبارت بهتر اين که براي رسيدن به بصیرت دو راه وجود دارد يکي علم و دانش و ديگري صفاي باطن و تقواي الهي که در اين قسمت همه افراد چه باسواد و چه بي سواد مساوي هستند پس مي شود انسان بي سواد با تقواي الهي و صفاي باطني به يقين و بصيرت برسد يعني در واقع بين بصيرت و تقوا تلازم است. و اين تلازم بين بصيرت و تقوي را مي توان از آيات و روايات به دست آورد. مثلاً از دو جمله واتقوالله و يعلمکم الله مي توان استفاده کرد که تقوي و پرهيزکاري و خداپرستي اثر عميقي در آگاهي و روشن بيني و فزوني علم و دانش دارد و هنگامي که قلب آدمي پاک شد همچون آينه، حقايق را منعکس مي سازد. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «هر کس که چهل صبح براي خدا اخلاص ورزد چشمه هاي حکمت و دانش از قلبش بر زبانش جاري مي گردد». و امام صادق ـ عليه السلام ـ به طور روشن و واضح مي فرمايند که «اگر شياطين در دل هاي فرزندان آدم راه پيدا نکند (چه عالم و چه جاهل)، هر آينه ملکوت و باطن آسمان و زمين را خواهند ديد». و همچنين در روايتي ديگر آمده است: «اگر شما در گفتار خود مواظب مي بوديد و دهن به گفتن هر چيزي باز نمي کرديد و پر حرف نمي بوديد و دلهايتان گرفتار آشفتگي و پريشاني نبود مي ديديد آنچه را من مي بينم و مي شنيديد آنچه را من مي شنوم». از اين گونه روايات به دست مي آيد که اگر کسي راه عبوديت و بندگي در پيش گيرد و دل و جان خود را چراگاه شيطان نسازد باعث مي شود که ملکوت عالم و باطن پديده هاي عالم را ببيند و نسبت به آنها بصيرت داشته باشد و در اين زمينه در مرحله اول فرقي بين عالم و جاهل نيست؛ بلکه عمده کار روي تقوي و اطاعت الهي است. اصولاً بصيرت از ثمرات و آثار مستقيم تقوا و پرهيزگاري است إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّکمْ فُرْقَاناً؛ «اگر تقواي الهي داشته باشيد خداوند براي شما فرقان (علم فرق گذاشتن بين حق و باطل) را قرار مي دهد». اين همان بصيرت الهي است که در پرتو علم و عمل براي فرد مؤمن حاصل مي گردد. بله اگر صرف احتمال توهم و خطا باشد بايد بگوييم اين احتمال منحصر در شخص بي سواد نمي شود بلکه چه بسا فرد عالم هم به اين توهم و خطا مبتلا گردد، گرچه احتمال مبتلا شدن شخص عالم کمتر از جاهل است. نتيجه بصیرت نور دل است همان طور که بصر نور چشم است؛ لذا بصيرت و روشن بيني در دين از خواسته هاي اولياي دين و مؤمنان حقيقي است و با بصيرت در دين انسان از شک و ترديد رها مي گردد و هر قدر انسان با معارف و آموزه هاي ديني و الهي آشنا گردد و با محتواي پيام خداوند در قرآن و گفتار و عمل و سيره اولياي معصوم الهي بيشتر آشنا گردد و به آنها عمل نمايد زمينه بصيرت و روشن بيني در دين بيشتر براي او فراهم مي گردد و گفته شد که بصيرت از ثمرات و آثار مستقيم تقوي و پرهيزگاري است. إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّکمْ فُرْقَاناً؛ «اگر تقواي الهي داشته باشيد، خداوند براي شما فرقان را قرار مي دهد». چون تلازم دارند (بصيرت و تقوي) پس براي رسيدن به بصيرت فرقي بين عالم و جاهل نيست؛ گرچه عالم چه بسا زودتر برسد و يا اينکه کمتر احتمال خطا داشته باشد به دليل اين که زياد سفارش به علم و دانش شده است. البته بايد توجه داشت که مساله اخلاص امري ديگر است. آنچه درباره مثلا حضرت علي ـ عليه السلام ـ بر عمروبن عبدود در جنگ خندق آمده است به خاطر شرايط خاص آن جنگ و نيز عمل خالصانه و بدون هيچ ريا و هوي و هوس است که حضرت انجام دادند. البته اين اخلاص ثمره علم و بصيرت و تقواي فوق العاده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه