انتخاب حضرت آیت الله خامنه ای در میان این همه نایب عام به عنوان رهبر مورد تأیید کدام یکی از علما بوده است؟

عملکرد خبرگان رهبرى در انتخاب مقام معظم رهبرى ، بر اساس احراز دقیق و کامل شرایط و صلاحیتهاى مذکور در اصل پنجم و اصل یکصدونهم قانون‌اساسى ، صورت پذیرفت . در اینجا به صورت خلاصه به پاره‌اى از ویژگى‌ها و صلاحیت‌هاى حضرت آیت‌اللّه خامنه‌اى براى احراز منصب رهبرى نظام ، که مد نظر خبرگان رهبرى در شناسایى و معرفى ایشان به عنوان ولى فقیه جامع الشرایط وشایسته ترین فرد براى رهبرى بود ، اشاره مى شود : یک . صلاحیت علمى یکم . اجتهاد آیت‌اللَّه‌خامنه‌اى از سوى بسیارى از مراجع و بزرگان - از جمله حضرت امام ( ره ) - از قبل تصدیق شده بوده است . چنانکه حضرت امام‌قدس سره بارها صلاحیت‌ها و صفات والاى شخصیت ایشان را در تعابیرى مختلف بیان کرده بودند و مى فرمایند : « . . . جناب عالى را یکى از بازوهاى تواناى جمهورى اسلامى مى‌دانم و شما را چون برادرى ، که آشنا به مسائل فقه و متعهد به آن هستید و از مبانى فقه مربوط به ولایت مطلقه فقیه جداً جانب‌دارى مى‌کنید ، مى‌دانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانى اسلامى ، از جمله افراد نادرى هستید که چون خورشید ، روشنى مى‌دهید . » [ [ 1 و آیت الله فاضل لنکرانى ، از مراجع عظام تقلید نیز مى فرماید : « بنده به عنوان کسى که هم عضو مجلس خبرگان هستم و هم این که آشنایى با آیت الله خامنه‌اى دارم ، عرض مى‌کنم که ایشان اهل نظر و اهل اجتهاد هستند . . . به نظر من ایشان یک فقیه و یک مجتهد است . » [ [ 2 دوّم . همه رساله‌هاى عملیه نوشته‌اند که اگر دو نفر عادل خبره به اجتهاد کسى شهادت دهند ، اجتهاد او قابل قبول است این در حالى است که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم - که مرکب از ده‌ها مجتهد مطلق و چندین مرجع تقلید است ایشان را به مرجعیت پذیرفتند . همچنین در اساسنامه جامعه مدرسین آمده است : چیزى به عنوان نظر آن جامعه معتبر است که حداقل شانزده تن از اعضا آن را امضا کرده باشند . بنابراین اعلامیه جامعه مدرسین به این معنا است که حداقل شانزده تن از مجتهدان و خبرگان در فقه ، ایشان را مرجع مى‌دانند . سوّم . درس خارج مقام معظم رهبرى - که در آن بسیارى از فضلا شرکت کرده و همگى به وزانت علمى آن شهادت مى‌دهند دلیل بر بنیه علمى نیرومند و ملکه اجتهاد ایشان است . این توان علمى سابق بر رهبرى و حتى ریاست جمهورى ایشان است نه اینکه ایشان پس از رهبرى ، درس خوانده و به این رتبه از دانش رسیده باشند . دو . صلاحیت اخلاقى ( عدالت و تقواى لازم ) صلاحیت اخلاقى مقام معظم رهبرى نیز از امورى است که در رفتار و عملکردهاى فردى و اجتماعى ایشان - از زمان کودکى ، جوانى و مبارزات سیاسى و نیز مسؤولیت‌هاى متعددى که در بعد از انقلاب در شرایط حساس داشته‌اند به روشنى قابل اثبات بوده و تمام اشخاصى که از نزدیک با معظم‌له در ارتباطاند ، گواه بر این مدعا هستند . چنانکه آیت الله العظمى بهاء الدینى ( رضوان الله علیه ) از علما و عرفاى بزرگ معاصر مى فرمایند : « . . . از همان زمان ، رهبرى را در آقاى خامنه‌اى مى‌دیدم ، چرا که ایشان ذخیره الهى براى بعد از امام بوده است . باید او را در اهدافش یارى کنیم . باید توجه داشته باشیم که مخالفت‌با ولایت فقیه ، کار ساده‌اى نیست . » [ [ 3 سه . توانایى‌هاى شخصى در بند سوم اصل یکصد و نهم « بینش صحیح سیاسى و اجتماعى ، تدبیر ، شجاعت ، مدیریت و قدرت کافى براى رهبرى » از جمله شرایط و صفات رهبر دانسته شده است . یکم . مقصود از « بینش صحیح سیاسى و اجتماعى » آن است که رهبر ، آن چنان از مسائل و موضوعات و قضایاى سیاسى آگاه باشد که بر آن اساس ، هم قادر به اداره امور جامعه باشد و هم در جهت‌گیرى‌هاى ظریف بین‌المللى ، تصمیمات بجا ، شایسته و مفید به حال جامعه اتخاذ کند . دوّم . « مدیریت و تدبیر » عبارت از مجموعه استعدادهایى است که در شرایط خاص ، در رهبرى بارز و ظاهر مى‌شود و او را در اجراى وظایف سنگین خود یارى مى‌کند . کشف این استعدادها از جمله مواردى است که در تعیین رهبر ، به یقین باید مورد توجه خاص قرار گیرد . سوّم . « قدرت و شجاعت » نیز از جمله شرایطى است که یا از برجستگى‌هاى علمى و اخلاقى ناشى مى‌شود و یا آنکه در زمره استعدادهاى درونى رهبر به شمار مى‌رود . به هر حال مقام شامخ رهبرى چنین مراتبى را مى‌طلبد و به هنگام تعیین و انتخاب رهبرى ، باید به این موضوع توجه جدى داشت . مقام معظم رهبرى تاکنون توانایى‌هاى فوق‌العاده‌اى در راستاى رهبرى و مدیریت جامعه ، خصوصاً در مواقع بحرانى و سرنوشت‌ساز ، از خود بروز داده‌اند . از دیگر سو ایشان از بینش صحیح سیاسى و اجتماعى و قدرت و شجاعت بالایى برخوردار مى‌باشند . این مهم با مرورى بر پیشینه مدیریتى و سوابق درخشان ایشان در شوراى انقلاب ، مجلس خبرگان رهبرى ، مجلس شوراى اسلامى ، دوران ریاست جمهورى ، سخت‌ترین شرایط ناشى از جنگ و محاصره‌هاى بین‌المللى ، بیش از یک دهه رهبرى نظام و با موفقیت بیرون آمدن از فراز و نشیب‌ها و مشکلات متعدد داخلى و بین‌المللى به خوبى قابل اثبات است و مبیّن کارآمدى ، شجاعت ، صلابت در سخن و پایدارى در هدف ، تدبیر و مدیریت تواناى ایشان در مسؤولیت‌هاى خطیر مى باشد . [ [ 4 آخرین مرحله‌اى که شایسته است مورد توجه قرار گیرد ، انتخاب قانونى ایشان از سوى خبرگان رهبرى است . این انگاره خود متأثر از دو عامل است که هر کدام به تنهایى ، مهم‌ترین دلیل بر شایستگى ایشان براى رهبرى نظام اسلامى است : . 1 دارا بودن شرایط لازم براى رهبرى در حضرت آیت الله خامنه‌اى و احراز این شرایط از سوى خبرگان ، به عنوان بهترین و شایسته‌ترین فردى که قدرت و توانایى رهبرى نظام را دارد . این مسأله از سوى اکثریت قاطع اعضاى مجلس خبرگان تأیید شد . . 2 تأکید امام خمینى ( ره ) بر شایستگى آیت‌الله خامنه‌اى براى رهبرى نظام حضرت امام در موارد متعددى به شایستگى ایشان تصریح کرده‌اند . حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمى رفسنجانى در مجلس خبرگان رهبرى در سال 68 در حضور شاهدان این قضیه را نقل کرد : در قضایاى مهدى هاشمى همراه با آقایان خامنه‌اى ، موسوى اردبیلى و میرحسین موسوى خدمت امام راحل رسیدیم و سید احمد خمینى نیز حضور داشت . در آنجا به امام گفتیم : شما با اقدامات خود ما را درباره رهبرى آینده در بن‌بست قرار مى‌دهید . امام با اشاره به آقاى خامنه‌اى فرمود : « در میان شما کسى است که شایسته رهبرى است و شما در بن بست قرار نخواهید گرفت » . مرحوم حجت‌الاسلام سیداحمد خمینى ( ره ) نیز نقل نموده که امام راحل فرمود : « آقاى خامنه‌اى شایسته رهبرى است » و همچنین ایشان خطاب به مقام معظم رهبرى مى گویند : « حضرت امام بارها از جناب عالى به عنوان مجتهدى مسلم و بهترین فرد براى رهبرى نام بردند . » [ [ 5 واکنش علما و شخصیت ها پس از این انتخاب ، مراجع بزرگوار تقلید ، علما و شخصیت‌هاى مذهبى ، سیاسى ، فرهنگى و . . . ، هر یک در پیام‌ها ، سخنرانى‌ها ، مصاحبه‌ها ، با تمجید فراوان از این انتخاب ، آن را « هدایتى الهى » ، « انتخابى شایسته » ، « مایه دل‌گرمى و امیدوارى ملت ایران و یأس دشمنان » شمرده ، از ایشان با عنوان « شخصیتى ممتاز » ، « واجد همه شرایط رهبرى » و « صالح‌ترین فرد براى این منصب » نام بردند . [ [ 6 به عنوان نمونه آیت الله العظمى اراکى ( رحمه الله علیه ) در پیامى به مقام معظم رهبرى فرمودند : « انتخاب شایسته حضرت عالى به مقام رهبرى جمهورى اسلامى ایران ، مایه دلگرمى و امیدوارى ملت قهرمان ایران است . » [ [ 7 و آیت اللّه العظمى گلپایگانى ( ره ) در بخشى از پیام خود خطاب به ایشان چنین مى نگارد : « از خداوند متعال مسألت دارم که تأییدات خود را بر شما در منصب حساس رهبرى جمهورى اسلامى ایران مستدام بدارد » [ [ 8 و آیت اللّه یوسف صانعى نیز چنین بیان مى نماید : « آیت اللّه خامنه‌اى ، نه تنها مجتهد مسلّم مى‌باشد ، بلکه فقیه جامع الشرایط واجب‌الاتباع مى‌باشد . » [ [ 9 و آیت اللّه میرزا هاشم آملى نیز چنین بیان داشت : « انتخاب شایسته شما از سوى مجلس خبرگان ، موجب امید و آرامش گردید چرا که شما شخصیتى متفکر ، عارف به اسلام و صاحب درایت و تدبیر هستید » [ [ 10 آیت الله منتظرى نیزپس از انتخاب آیت الله خامنه اى به رهبرى ، پیام تبریکى فرستاده و انتخاب شایسته مجلس خبرگان را مورد تائید قرار مى دهند . [ [ 1 - صحیفه نور ، ج 20 ، ص . 173 [ [ 2 - روزنامه رسالت 68 / 3 / 22 و جهت آشنایى بیشتر با سایر دیدگاهها . ک : زندگینامه مقام معظم رهبرى ، مؤسسه فرهنگى قدر ولایت ، ص 242 . [ [ 3 - کتاب آیت‌بصیرت ، ص . 131 [ [ 4 - احمد جنتى ، نشریه دانشگاه امیر کبیر ، ویژه مجلس خبرگان دوره سوم ، ص . 38 [ [ 5 - روزنامه رسالت . 68 / 3 / 16 [ [ 6 - پرسش‌ها و پاسخ‌هایى در باره مجلس خبرگان رهبرى ، پیشین . [ [ 7 - روزنامه جمهورى اسلامى . 68 / 3 / 22 [ [ 8 - على مؤمن ، قیاده آیت اللّه الخامنه‌اى ، ص . 91 [ [ 9 - حکایت‌نامه سلاله زهراعلیهاالسلام ، ص . 225 [ [ 10 - قیاده آیت اللّه الخامنه‌اى ، پیشین ، ص 92 . ( منبع : انتخاب آیت الله خامنه اى ( کتاب مجلس خبرگان رهبرى ، علیرضا محمدى ] قم : معارف ، 1385 ) در ادامه جهت آشنایى کامل با موضوعات مختلفى که پیرامون انتخاب آیت الله خامنه اى به رهبرى نظام اسلامى در اجلاس فوق العاده خبرگان بعد از رحلت حضرت امام ( ره ) اتفاق افتاد و مسائل مرتبط با آن ، بخشى از کتاب « پرسش ها و پاسخ هایى درباره مجلس خبرگان رهبرى ، تهیه شده توسط دبیرخانه مجلس خبرگان » ارائه مى شود : {J اجلاس فوق العاده و چگونگى انتخاب مقام معظم رهبرى : J} . 1 آیا پیش از رحلت حضرت امام‌قدس سره ، مجلس خبرگان براى شناسایى افرادى که در مظان رهبرى قرار داشتند ، کارى کرده بود ؟ آیا اساساً چنین مسؤولیتى را بر عهده داشت یا نه ؟ پاسخ : یکى از وظایفى که براى کمیسیون اصل یکصدوهفتم و یکصدونهم قانون‌اساسى به تصویب رسیده است ، شناسایى افرادى است که در مظان رهبرى قرار دارند . ماده 18 آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان ، [ [ 1 در این باره چنین مى‌گوید : « به منظور آمادگى خبرگان ، براى اجراى اصل یکصدوهفتم و شناخت حدود و شرایط مذکور در اصل پنجم و یکصدونهم قانون‌اساسى ، کمیسیونى مرکّب از پانزده نفر از نمایندگان ، تشکیل مى‌شود تا درباره همه مسائل مربوطه تحقیق کند و درباره همه کسانى که در مظان رهبرى قرار دارند ، بررسى به عمل آورد و در اختیار دبیرخانه قرار دهد تا مورد استفاده و بررسى خبرگان واقع شود » . اما به علت آن‌که مدت زمان زیادى از برکنارى قائم مقام رهبرى نگذشته بود و در واقع ، به‌فاصله دو ماه پس از آن ، خبرگان با حادثه رحلت حضرت امام‌قدس سره رو به رو شده بودند ، دراین مدت کوتاه ، فرصت آن را نیافتند که به بررسى و شناخت افرادى که در مظان رهبرى هستند ، بپردازند . [ [ 2 . 2 آیا پیش از تشکیل اجلاس فوق‌العاده ، درباره تعیین رهبر ، بحثى مطرح شده بود ؟ پاسخ : پس از آن که گروه پزشکى معالج حضرت امام‌قدس سره ، خبرهاى مأیوس کننده‌اى از حال ایشان به مسؤولان عالى‌رتبه نظام دادند و گفتند که ایشان چند ساعتى بیش‌تر زنده نخواهند بود ، جلسه‌اى با حضور برخى از اعضاى شوراى بازنگرى قانون اساسى ، رؤساى قواى سه گانه و برخى دیگر از شخصیت‌ها ، نزدیک محل بسترى شدن حضرت امام تشکیل شد . اعضاى حاضر در این نشست ، که در بعد از ظهر روز سیزدهم خرداد 1368 انجام شد ، عبارت بودند از : حضرات آقایان خامنه‌اى ، مشکینى ، موسوى اردبیلى ، امینى ، هاشمى رفسنجانى ، طاهرى خرم آبادى ، خلخالى و احمد خمینى . این افراد ، پیش از هر چیز ، بر ضرورت تدوین برنامه‌اى منسجم و منظم ، براى رویارویى با حادثه‌اى که وقوع آن ، دور از انتظار نبود ، به ویژه براى رهبرى پس از امام تأکید کردند . در این جلسه ، هر یک از این افراد ، دیدگاه خود را در این باره مطرح کرد . برخى براى رهبرى ، نام افرادى را که به ذهنشان مى‌رسید ، مطرح کردند اما توافقى در این باره حاصل نشد . سرانجام ، به این نتیجه رسیدند که چون فردى را که مانند حضرت امام باشد ، در میان خود سراغ ندارند ، باید از راه دیگرى ، که قانون اساسى پیش‌بینى کرده است ، یعنى « شوراى رهبرى » استفاده کنند . با وجود آن‌که آیت‌اللّه امینى ( عضو کمیسیون رهبرى در شوراى بازنگرى قانون اساسى ) در همان جلسه ، بیان مى‌کند که مسأله شوراى رهبرى ، در کمیسیون مربوط در شوراى بازنگرى قانون اساسى رد شده است ، اما دیگر اعضا با این استدلال که در شرایط کنونى راهى جز این نداریم و تنها راه ممکن ، شوراى رهبر است ، بر نظر خود پافشارى کردند . [ [ 3 . 3 نخستین اقدام رسمى خبرگان ، در اجلاس فوق العاده ، براى تعیین رهبر چه‌بود ؟ پاسخ : نخستین موضوعى که در دستور کار این اجلاسیه قرار گرفت ، بررسى مسأله استعفاى آقاى منتظرى از سمت قائم‌مقامى بود ، هر چند که در این باره ، حضرت امام‌قدس سره نظر قطعى خود را بیان فرموده بودند و دیدگاه ایشان براى اعضاى خبرگان ، محترم و معتبر بود ، اما به هر حال ، این مسأله باید از طریق رسمى خود ، که اصل شکل‌گیرى آن از آن‌جا بود ، انجام پذیرد . اگر خبرگان ، این مسأله را فیصله نمى‌دادند ، ممکن بود بعدها از سوى افرادى شبهه پراکنى شود که خبرگانى که وى را به قائم مقامى رهبرى برگزیده‌اند ، انتخاب خود را ملغا و باطل اعلام نکرده‌اند . این موضوع به بحث گذاشته شد و اکثریت قریب به اتفاق اعضاى حاضر در جلسه ، استعفاى آقاى منتظرى را که طى نامه‌اى ( 68 / 1 / 7 ) به حضرت امام اعلام کرده بود ، پذیرفتند . البته یکى - دو نفر با این استدلال که نام‌برده از رهبرى فردى استعفا داده است و لیاقت عضویت در شوراى رهبرى را دارد ، با پذیرش استعفا به گونه کلى مخالفت کردند اما طبق رأى دیگر اعضا این دیدگاه پذیرفته نشد . [ [ 4 پس از آن ، مذاکرات درباره چگونگى تشکیل منصب رهبرى و این‌که به صورت فردى باشد یا شورایى ، آغاز شد و حدود دوازده نفر ( نیمى در موافقت با رهبرى فردى و نیمى در دفاع ازشورایى بودن آن ) به سخنرانى و طرح دیدگاه‌هاى خود پرداختند که سرانجام ، با رأى آوردن رهبرىِ فردى و سپس تعیین شخص آیت اللّه خامنه‌اى - دام ظله العالى - ، این مذاکرات به‌پایان رسید . . 4 در قانون اساسى پیش از بازنگرى ، شوراى رهبرى نیز پیش‌بینى شده بود . آیا در این باره نیز بحثى انجام پذیرفت ؟ چه کسانى از این مسأله دفاع مى‌کردند و استدلال آنان چه بود ؟ سرانجام این مذاکرات به کجا انجامید ؟ پاسخ : تقریباً شش نفر از اعضا در موافقت با شورایى بودن رهبرى ، به بیان دیدگاه‌هاى خود پرداختند ، که از آن جمله ، حضرات آقایان خامنه‌اى ، هاشمى رفسنجانى ، موسوى اردبیلى و طاهرى خرم آبادى بودند . دلایلى را که این افراد ، براى نظر خود ارائه مى‌دادند ، این بود که در شرایط حساس کنونى ، که هنوز نظام نوپاى اسلامى ، استحکام و ثبات کافى پیدا نکرده است ، فردى که مانند حضرت امام باشد و از آن نفوذ کلمه ، قاطعیت در رهبرى و جامعیت برخوردار باشد ، سراغ نداریم . اگر منصب رهبرى ، به صورت شورایى اداره شود ، این امر موجب جبران نواقص افراد خواهد شد . ضمن آن‌که شورایى بودن رهبرى ، وجه قانونى هم دارد و در قانون اساسى آمده است . در مقابل کسانى که طرفدار رهبرى فردى بودند ، چنین استدلال مى‌کردند که ولایت فقیه ، ادامه ولایت رسول خدا و ائمه اطهارعلیهم‌السلام است و در آن‌جا سابقه شورایى نداریم . در فقه شیعه نیز منصب ولایت ، به صورت شورایى تعریف نشده است و بنابر همین استدلال ، کمیسیون رهبرى شوراى بازنگرى قانون اساسى نیز به این نتیجه رسیده است که ذکر این مسأله در قانون اساسى ، وجه شرعى ندارد . ضمن آن‌که تجربه مدیریت شورایى ، از آغاز انقلاب ، که مناصب گوناگون به این صورت اداره مى‌شد ( مانند شوراى عالى قضایى ، صدا و سیما و اقتصاد ) آثار و تبعات ناموفقى را به دنبال داشته است . تمرکز رهبرى در یک فرد ، موجب وحدت ، قدرت ، قاطعیت و توانایى بیش‌تر و سریع‌تر در حل بحران‌ها و اداره امور خواهد بود همان گونه که درباره حضرت امام‌قدس سره نیز شاهد بوده‌ایم . افزون بر این ، رهبر مى‌تواند از بازوهاى مشورتى متخصص در امر اداره کشور ، در امور مختلف بهره بگیرد . سرانجام ، پس از مذاکرات نسبتاً طولانى ، یکى از اعضا ، پیشنهاد کفایت مذاکرات را مطرح کرد که این پیشنهاد به رأى گذاشته شد و به تصویب رسید . آن‌گاه تصمیم بر آن شد که صرف نظر از این‌که چه افرادى براى شوراى رهبرى یا رهبرى فردى مطرح باشند ، اصل شورایى یا فردى بودن آن به رأى گذاشته شود که پس از رأى‌گیرى ، رهبرى فردى رأى آورد . [ [ 5 . 5 نام چه کسانى براى شوراى رهبرى پیشنهاد شد ؟ آیا شوراى رهبرى مبناى فقهى دارد ؟ پاسخ : ترکیب‌ها و افراد مختلفى براى شوراى رهبرى پیشنهاد شدند : پیشنهاد اول : حضرات آقایان خامنه‌اى ، مشکینى و موسوى اردبیلى . پیشنهاد دوم : افراد یاد شده به همراه حضرات آقایان هاشمى رفسنجانى و سید احمدخمینى . پیشنهاد سوم : حضرات آقایان خامنه‌اى ، مشکینى ، موسوى اردبیلى ، فاضل لنکرانى وجوادى آملى . درباره این‌که آیا شوراى رهبرى ، مبناى فقهى دارد یا نه ، برخى چنین پاسخ داده‌اند که ولایت فقیه ادامه ولایت رسول خداصلى الله وعلیه وآله و ائمه اطهارعلیهم‌السلام است و در این امر ، سابقه شورایى نداریم و در فقه شیعه نیز منصب ولایت ، به صورت شورایى تعریف نشده است . [ [ 6 در پاسخ این نظریه باید گفت : درست است که ولایت فقیه ، ادامه ولایت رسول خدا وائمه اطهارعلیهم‌السلام است و حدود اختیارات فقیه داراى شرایط رهبرى ، تفاوتى با اختیارات آن بزرگواران در امر حکومت ندارد ، اما این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که ولایت آنان به نصب خاص و به صورت مستقیم از سوى خداوند متعال بوده است ، بر خلاف ولایت فقیه که در این زمینه ، معصومین‌علیهم‌السلام شرایط و ویژگى‌هاى رهبر جامعه اسلامى را بیان کرده‌اند ( نصب عام ) و آن‌گاه ، مردم را به شناخت مصداق آن صفات و ویژگى‌ها موظف ساخته‌اند . اکنون پرسش این است که اگر خبرگان ، که نمایندگان مردم براى شناخت رهبر هستند ، نتوانستند فقیهى را که بالاترین حد نصاب از آن شرایط را دارد ، شناسایى کنند ، بلکه چند فقیه ، در مرتبه نسبتاً یک‌سانى از ویژگى‌هاى مزبور وجود داشتند ، تکلیف چه خواهد بود ؟ به نظر مى‌رسد دست کم یکى از راه حل‌ها براى رهایى از تحیر در این امر خطیر ، ایجاد شورایى متشکل از آن فقها باشد همان گونه که در قانون‌اساسى پیش از بازنگرى نیز به این مسأله توجه شده بود و اگر مبناى فقهى و شرعى نداشت ، جمع درخور توجهى از مجتهدان و اسلام شناسان و خبرگان قانون‌اساسى ، آن را به تصویب نمى‌رساندند . با وجود این ، اعضاى شوراى بازنگرى قانون‌اساسى ، به این نتیجه رسیدند که براى انسجام ، اتقان و استحکام در امر رهبرى ، این منصب را به صورت فردى تعریف و تصویب کنند . درباره این‌که فقه شیعه ، منصب ولایت را به صورت شورایى تعریف نکرده است ، نیز باید گفت : در کلام فقها و متونى که به بحث و بررسى موضوع ولایت فقیه پرداخته‌اند ، ردى بر این مسأله که رهبرى جامعه ، به صورت شورایى اداره شود ، دیده نمى‌شود . البته به علت آن که این مسأله ، مورد نیاز نبوده است ، بحث مبسوطى از آن به میان نیامده است . کسانى هم که شورایى بودن را راه حلى براى رهایى از تحیر در مقام شناخت ولى فقیه دانسته‌اند ، ولایت را از آن شورا ندانسته‌اند ، بلکه هر یک از فقهاى عضو شورا را داراى ولایت و ملزم به مشورت و تبادل نظر با دیگر اعضا در بیان و اعلام نظریات خود دانسته‌اند . . 6 چه کسانى ، غیر از آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى براى رهبرى فردى مطرح بودند و استدلال کسانى که از این افراد حمایت مى‌کردند ، چه بود ؟ پاسخ : برخى خبرگان از آیت اللّه العظمى گلپایگانى‌قدس سره براى این امر نام مى‌بردند و محور استدلالشان ، قید مرجعیت بود و این‌که مستفاد از قانون‌اساسى ، مرجعیت فعلى است ، نه صلاحیت مرجعیت و این‌که نامه حضرت امام‌قدس سره درباره حذف قید مرجعیت از قانون اساسى ، هنوز شکل قانونى پیدا نکرده است . ضمن آن‌که همین عده ، به علت ضعف جسمانى آیت اللّه العظمى گلپایگانى و این‌که ممکن است ایشان توان اداره این گونه امور را نداشته باشد ، آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى را به عنوان معاون و جانشین ایشان معرفى مى‌کردند تا ایشان مسؤولیت‌هاى مربوط را عهده دار شوند که همین امر ، نشان دهنده این است که در نگاه این عده از خبرگان نیز تنها فردى که صلاحیت این منصب و توان عهده‌دار شدن آن را داشته است ، آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى بوده است . [ [ 7 . 7 وضعیت آرا چگونه بود ؟ چه عواملى موجب رأى آوردن بالاى آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى شد ؟ پاسخ : از مجموع 74 عضو حاضر در جلسه ، شصت نفر [ [ 8 در موافقت با رهبرى ایشان قیام کردند یعنى بیش از 2 / 3 ( دو سوم ) اعضاى حاضر در جلسه ، که 80 / 9 درصد حاضران و 72 درصد کل اعضا بودند ، به رهبرى ایشان رأى دادند . آیت اللَّه هاشمى رفسنجانى درباره دلایل رأى آوردن بالاى ایشان مى‌گوید : اول ، این‌که اوضاع خطرناک بود و خبرهایى هم از جبهه رسیده بود که نیروهاى صدام حرکت کردند و به جلو مى‌آیند . همه نگران بودیم که خلأ وجود رهبرى ، آن هم پس از رحلت امام ، مشکل آفرین شود . دوم ، همین حرف‌هایى را که پنج نفرى از امام شنیده بودیم ، مطرح کردیم . سوم ، نقل نظر امام ، که مجتهد کافى است و احتیاج به مرجع نیست . چهارم ، آن حرف‌هایى هم که نقل کردند امام پاى تلویزیون گفتند ، مؤثر بود . پنجم که مهم‌تر از همه است ، شخصیت وصلاحیت‌هاى خود آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى است که براى خبرگان شناخته شده بود واصلح از ایشان کسى را نمى‌شناختند . [ [ 9 اما تأییداتى که آقاى هاشمى رفسنجانى از حضرت امام‌قدس سره در این باره نقل کردند ، چنین‌بود : در جلسه‌اى که با حضور رؤساى سه قوه و برخى از آقایان ، خدمت امام رسیده و نگرانى خود را از خلأ رهبرى بعد از عزل آقاى منتظرى توسط ایشان ابراز کردیم ، امام‌قدس سره فرمودند : « خلأ رهبرى پیش نمى‌آید ، شما آدم دارید » . گفتیم : چه کسى ؟ ایشان در حضور آقاى خامنه‌اى فرمودند : « همین آقاى خامنه‌اى » که بعد از آن ، آقاى خامنه‌اى خدمت امام عرضه داشتند که نقل مطالب این جلسه را بر ما تحریم کنید و حضرت امام نیز چنین کردند . بعدها در جلسه‌اى که تنهایى خدمت امام رسیدم ، مطالب خود را با صراحت بیش‌تر بیان کرده و گفتم : آقا با وضعیت به وجود آمده ، درباره رهبرى چه کنیم ؟ ما که کسى را نداریم و . . . حضرت امام‌قدس سره فرمودند : « با وجود آقاى خامنه‌اى چرا این قدر تردید به خود راه مى‌دهید ؟ » . [ [ 10 حجت الاسلام و المسلمین مرحوم حاج سید احمد خمینى نقل مى‌کند : وقتى که آیت اللّه خامنه‌اى در سفر کره ( شمالى ) بودند ، امام گزارش‌هاى آن سفر را از تلویزیون‌مى‌دیدند . منظره‌ى دیدار از کره ، استقبال مردم و سخنرانى‌ها و مذاکرات آن سفر ، خیلى جالب بود . امام بعد از آن‌که این‌ها را مشاهده کردند ، فرمودند : « الحق ایشان شایستگى رهبرى را دارند » . [ [ 11 خانم زهرا مصطفوى ، دختر گرامى حضرت امام‌قدس سره مى‌گوید : من مدت‌ها قبل از برکنارى قائم مقام رهبرى ، شخصاً از محضر امام درباره رهبرى پرسیدم و ایشان از آیت اللّه خامنه‌اى نام بردند و پرسیدم که آیا شرط مرجعیت و اعلمیت ، در رهبرى لازم نیست ؟ ایشان نفى کردند . از مراتب علمى ایشان پرسیدم . صریحاً فرمودند که « ایشان اجتهادى را که براى ولى فقیه لازم است ، دارد » . [ [ 12 . 8 آیا با توجه به ادله فقهى ، رهبر مى‌تواند درباره جانشین خود ، اظهار نظر کند ؟ آیا نظر او حجیت شرعى یا اعتبار قانونى دارد ؟ پاسخ : صرف اظهار نظر در این باره ، هیچ گونه منع فقهى ندارد و او هم به عنوان فقیه‌شناسى عادل ، مى‌تواند از میان فقهاى پس از خود ، فرد افضل و اصلح براى رهبرى را شناسایى کند و چه بسا این شناخت او ، به علت اشراف بر امور و شناخت گسترده‌تر و بهترى که از اشخاص دارد ، مطابقت کامل‌ترى با واقع داشته باشد . اما این اظهار نظر نمى‌تواند تعیین رهبرى آن فرد به شمار آید ، به گونه‌اى که هیچ راه گریزى از آن وجود نداشته باشد زیرا در شرع ، راه شناخت ولى فقیه ، معرفى خبرگان بیان شده است و چه بسا رأى خبرگان بر غیر آن‌چه رهبر گفته است ، مستقر شود یا این‌که در فاصله رحلت رهبر قبلى و تعیین رهبر جدید ، فردى با صلاحیت‌هاى بیش‌تر یافت شود . به هر حال ، ملاک اصلى ، وجود شرایط است ، نه معرفى رهبر قبلى . ضمن آن‌که قانون‌اساسى نیز شناخت و معرفى رهبر را منحصراً در اختیار مجلس‌خبرگان قرار داده است و از جنبه حقوقى ، تنها قول خبرگان منتخب مردم اعتبار خواهد داشت . با وجود این ، اظهار نظر رهبر قبلى مى‌تواند شاهد و بیّنه‌اى مفید علم یا اطمینان کافى براى هر یک از اعضاى خبرگان باشد و مستند رأى آنان قرار گیرد . [ [ 13 بیانات و تأییداتى که حضرت امام‌قدس سره درباره رهبرى آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى ایراد فرموده بودند ، نیز این گونه بود و چه بسا براى برخى از اعضاى مجلس خبرگان ، به صورت حجتى شرعى و تکیه گاهى اطمینان‌بخش ، در رأى و انتخاب آنان مورد استناد قرار گرفته بود اما هرگز به معناى تعیین و انتخاب رهبر از سوى ایشان به شمار نمى‌آمد زیرا نقل این سخنان ، صرفاً در پاسخ کسانى بود که نظر شخصى ایشان را درباره رهبرى آینده نظام جویا شده بودند . . 9 خبرگان رهبرى ، چگونه شرایط یاد شده در اصل پنجم و یکصدونهم قانون‌اساسى را درباره آیت اللّه خامنه‌اى احراز کردند ؟ پاسخ : آیت‌اللّه خامنه‌اى - دام ظله العالى - نزد همه کسانى که با مسائل انقلاب آشنا بودند ، همواره با چهره‌اى متعهد ، مؤثر و فعال در همه عرصه‌هاى انقلاب اسلامى ، شناخته شده بودند . خبرگان رهبرى ، کارآمدى ، تدبیر و مدیریت ایشان را در مسؤولیت‌هاى خطیرى که بر عهده داشتند ، از نزدیک دیده ، شجاعت ، صلابت در سخن و پایدارى در هدف را در شخصیت ایشان لمس کرده بودند . سوابق درخشان ایشان را در جبهه جنگ ، شوراى عالى انقلاب ، مجلس خبرگان رهبرى ، مجلس شوراى اسلامى و ریاست جمهورى دیده بودند و به خوبى مى‌دانستند که توان این کار را دارند . بسیارى از اهل تشخیص و فقیه‌شناسان خبره ، با قاطعیت بیان کرده بودند که در میان علماى داخل و خارج از کشور ، هیچ کس به اندازه ایشان توانایى بر عهده گرفتن این مسؤولیت را ندارد . [ [ 14 احراز شرایطى چون مدیریت ، تدبیر ، آگاهى به زمان ، بینش درست سیاسى و اجتماعى و قدرت کافى براى رهبرى ، با توجه به شایستگى‌هاى بالایى که از آیت اللّه خامنه‌اى - دام ظله العالى - در مواضع متعدد و مناصب مختلف دیده شده بود ، براى اعضاى خبرگان ، در حد کاملى از قطعیت و یقین قرار داشت . درباره شرط اجتهاد و فقاهت نیز کسانى که آشنایى بیش‌ترى با ایشان داشتند و در دوران تحصیل ، همراه و همگام ایشان بودند ، از ذهن سرشار و استعداد بالا و پشتکار فراوان آیت اللّه خامنه‌اى - دام ظله العالى - به خوبى آگاه بودند و مى‌دانستند که ایشان سال‌ها پیش به درجه اجتهاد رسیده‌اند و این ، نکته‌اى نبود که نزد آقایان خبرگان ابهامى داشته باشد . از این رو ، در اجلاسیه فوق‌العاده خبرگان ، هیچ شک و شبهه درباره آن وجود نداشت و نزد اکثریت قاطع آنان وجود شرط اجتهاد در آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى محرز و یقینى بود . [ [ 15 افزون بر آن‌که طبق سیره دیرینه علما و فقهاى سلف ، که همواره اجتهاد افراد ، توسطاساتید و مراجع تأیید مى‌شد ، حضرت امام‌قدس سره بارها اجتهاد و دیگر شرایط رهبرى را درآیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى تأیید کرده بوند . مرحوم حاج احمد خمینى ، در بخشى ازنامه خود ، که پس از انتخاب آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى براى ایشان ارسال کرد ، چنین‌مى‌نویسد : . . . حضرت امام بارها از جناب عالى به عنوان مجتهدى مسلّم و نیز بهترین فرد براى رهبرى نظام اسلامى‌مان نام مى‌بردند . . . . [ [ 16 البته حضرت امام‌قدس سره بارها صلاحیت‌ها و صفات والاى شخصیت ایشان را در تعابیرى مختلف بیان کرده بودند از جمله : . . . جناب عالى را یکى از بازوهاى تواناى جمهورى اسلامى مى‌دانم و شما را چون برادرى ، که آشنا به مسائل فقه و متعهد به آن هستید و از مبانى فقه مربوط به ولایت مطلقه فقیه جداً جانب‌دارى مى‌کنید ، مى‌دانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانى اسلامى ، از جمله افراد نادرى هستید که چون خورشید ، روشنى مى‌دهید . [ [ 17 . . . جناب عالى ، که - بحمداللّه - به حسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید ، به امامت جمعه تهران منصوب مى‌باشید . [ [ 18 خداوند متعال بر ما منت نهاد که افکار عمومى را براى انتخاب رئیس جمهورى متعهد و مبارز ، در خط مستقیم اسلام و عالم به دین و سیاست ، هدایت فرمود . . . . [ [ 19 و بیانات دیگرى که همگى نشان از عمق نگاه حضرت امام‌قدس سره به شخصیت آیت اللّه خامنه‌اى داشت . [ [ 20 این در حالى بود که دیگر مراجع نیز با پذیرش ولایت ایشان ، عملاً به اجتهاد و وجود دیگر شرایط رهبرى در ایشان اذعان کردند . ضمن آن‌که علما ، فقها ، ائمه جمعه و . . . نیز پس ازاعلان رهبرى آیت‌اللّه خامنه‌اى‌دام ظله العالى از سوى مجلس خبرگان ، با اعلام وفادارى خودبه رهبرى ایشان ، وجود ویژگى‌ها و صفات رهبرى را در شخص آیت اللّه خامنه‌اى دام‌ظله العالى تأیید کرده ، ایشان را تنها گزینه و بهترین فرد جامع شرایط رهبرى و ولایت امردانستند . . 10 در قانون اساسى پیش از بازنگرى ، شرط مرجعیت ذکر شده بود . خبرگان چه برداشتى از این شرط داشتند ؟ انتخاب آنان با توجه به نبودن این ویژگى در زمان انتخاب آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى چه توجیه فقهى و حقوقى‌اى داشت ؟ پاسخ : در قانون اساسى پیش از بازنگرى ، در دو اصل یکصد و هفتم و یکصدونهم ، سخن‌از شرط مرجعیت به میان آمده بود . خبرگان رهبرى پس از بحث فراوان در این باره که‌آیا مراد از این ویژگى ، مرجعیت بالفعل است یا صلاحیت مرجعیت ، با اکثریت آرا به این‌نتیجه رسیدند که این دو اصل ، ظهور در مرجعیت فعلى دارند یعنى منظور از کلمه « مرجع » در قانون اساسى ، شخصى است که بالفعل نزد مردم ، مرجع تقلید شناخته شده‌باشد . [ [ 21 اما باتوجه به بیانى که حضرت امام‌قدس سره در پاسخ به نامه آیت‌اللّه مشکینى ( رئیس شوراى‌بازنگرى قانون اساسى ) در این باره داشتند ، فرمایش ایشان به عنوان حکم حکومتى ، سندمحکم و دلیل متقنى براى انتخاب خبرگان به شمار آمد و خبرگان با وجودآن‌چه درقانون اساسى ذکر شده بود ، مبادرت به انتخاب رهبر کردند که از صلاحیت‌مرجعیت وویژگى اجتهاد برخوردار بود اما مرجع بالفعل نبود . حضرت امام‌قدس سره درآن نامه مى‌فرمایند : من از ابتدا معتقد بودم و اصرار داشتم که شرط مرجعیت لازم نیست . مجتهد عادل مورد تأیید خبرگان محترم سراسر کشور ، کفایت مى‌کند . [ [ 22 بنابراین ، مجلس خبرگان ، در زمان انتخاب مقام معظم رهبرى ، به واسطه حکم حکومتى حضرت امام‌قدس سره نه شرعاً و نه قانوناً ملزم به رعایت شرط مرجعیت بالفعل درباره رهبر نبودند . . 11 انتخاب آیت اللّه خامنه‌اى دام ظله العالى به رهبرى نظام جمهورى اسلامى‌ایران ، چه واکنش‌ها و بازتاب‌هایى در عرصه سیاسى داخل و خارج از کشور داشت ؟ پاسخ : پس از این انتخاب ، مراجع بزرگوار تقلید ، علما و شخصیت‌ها ، هر یک در پیام‌ها ، سخنرانى‌ها ، مصاحبه‌ها و . . . با تمجید فراوان از این انتخاب ، آن را « هدایتى الهى » ، « انتخابى شایسته » ، « مایه دل‌گرمى و امیدوارى ملت ایران و یأس دشمنان » شمرده ، از ایشان با عنوان « شخصیتى ممتاز » ، « واجد همه شرایط رهبرى » و « صالح‌ترین فرد براى این منصب » نام بردند . آیت اللّه العظمى گلپایگانى‌قدس سره در بخشى از پیام خود خطاب به ایشان چنین نوشت : . . . از خداوند متعال مسألت دارم که تأییدات خود را بر شما در منصب حساس رهبرى جمهورى اسلامى ایران مستدام بدارد . . . . [ [ 23 آیت اللّه العظمى میرزا هاشم آملى‌قدس سره نیز چنین بیان داشت : . . . انتخاب شایسته شما از سوى مجلس خبرگان ، موجب امید و آرامش گردید چرا که شما شخصیتى متفکر ، عارف به اسلام و صاحب درایت و تدبیر هستید . . . . [ [ 24 آیت اللّه العظمى اراکى‌قدس سره : . . . انتخاب شایسته حضرت عالى ، مایه دل‌گرمى و امیدوارى ملت قهرمان ایران است . . . . [ [ 25 آیت اللّه العظمى بهاءالدینى‌قدس سره : . . . از همان زمان ، رهبرى را در آقاى خامنه‌اى مى‌دیدم چرا که ایشان ذخیره الهى براى بعد از امام بوده است . باید او را در اهدافش یارى کنیم . باید توجه داشته باشیم که مخالفت با ولایت فقیه ، کار ساده‌اى نیست . [ [ 26 آیت اللّه مهدوى کنى : این الهامى بود از الهامات الهى و هدایتى بود از هدایت معنوى روح حضرت امام . . . . [ [ 27 آیت اللّه یوسف صانعى : آیت اللّه خامنه‌اى ، نه تنها مجتهد مسلّم مى‌باشد ، بلکه فقیه جامع الشرایط واجب‌الاتباع مى‌باشد . [ [ 28 آیت اللّه هاشمى رفسنجانى : تمامى مناصبى که آیت اللّه خامنه‌اى قبول کردند ، با اصرار فراوان دیگران بوده و در قلب این مرد ، غیر از اطاعت خدا و خدمت و اداى فریضه الهى ، چیز دیگرى وجود ندارد . [ [ 29 آیت اللّه صالحى مازندرانى : حضرت آیت اللّه خامنه‌اى ، بهترین ، پاکیزه‌ترین و گواراترین ثمره‌اى است که شجره طیبه مجلس خبرگان ، به امت اسلامى تقدیم کرده است . کسى انتخاب شد که مرد دیانت و سیاست و مرد جهاد و اجتهاد است و از شجره طیبه رسالت و ولایت مى‌باشد . [ [ 30 آیت اللّه سید کاظم حائرى : آن‌چه براى من خیلى مشخص بود ، مسأله اخلاص ایشان است که ایشان جز خدا چیزى را در نظر ندارد . اخلاص از ایشان مى‌بارد . اخلاص ایشان خیلى روشن است براى من . ایشان به بهترین وجه ممکن ، الآن دارد کشور را اداره مى‌کند . [ [ 31 موارد بسیار دیگرى نیز در این باره وجود دارد که نقل همه آن‌ها مجال دیگرى رامى‌طلبد . جناح‌ها و احزاب سیاسى داخل کشور نیز ، با وجود تفاوت‌هایى که در مواضع خود درباره مسائل مختلف داشتند ، در برابر این تشخیص شایسته و به حق خبرگان ، موضعى کاملاً متفق و هماهنگ با یکدیگر داشتند و با رهبر معظم انقلاب ، به عنوان ولى‌فقیه واجب الاطاعه بیعت کردند . [ [ 32 با این حال ، دشمنان و مخالفان جمهورى اسلامى ایران ادعا کردند که مراجع تقلید ، رهبرى آقاى خامنه‌اى را نخواهند پذیرفت و به زودى اختلاف و درگیرى میان ایشان و دیگر مراجع تقلید شدت خواهد گرفت . تایمز لندن در این باره چنین نوشت : گزینش [ آیت اللّه ] خامنه‌اى آشکارا اقدامى مصالحه‌آمیز براى پر کردن خلأ قدرت ، در دوران عزادارى بود . جدال واقعى قدرت ، به بعد موکول شده است . [ [ 33 رادیو اسرائیل در تاریخ 68 / 2 / 27 چنین گفت : جدال قدرت ، در ایران احتمال دارد به گسترش عملیات تروریستى بینجامد . روزنامه لوموند ، چاپ فرانسه نیز طى مقالاتى ادعاهاى یاد شده را تکرار کرد و مطبوعات و رسانه‌هاى گسترده‌اى که در سراسر جهان ، تحت سلطه دشمنان انقلاب اسلامى بودند ، به بیان این گونه تبلیغات بى‌اساس پرداختند اما به فاصله اندکى ، همه آرزوهاى پوشالین آن‌ها نقش بر آب شد . مراجع ، علما ، شخصیت‌هاى کشورى و لشکرى ، اقشار مختلف مردم ، احزاب ، مطبوعات و . . . حمایت و پشتیبانى بى دریغ خود را از رهبر معظم انقلاب اعلام کردند و ایشان را ، هم‌چون بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامى‌قدس سره ، امام و مقتداى خود دانستند . - [ [ 1 این ماده ، در اجلاسیه دوم مجلس خبرگان دوره اول ، در تاریخ 63 / 4 / 24 براى اصلاح و تکمیل آیین‌نامه به تصویب رسید و در آخرین اصلاحات آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان ، تحت عنوان ماده 50 با دو تبصره ، به شرح ذیل به تصویب رسید : ماده 50 - وظیفه اصلى کمیسیون فوق ( کمیسیون اصل یکصدوهفتم و یکصدونهم ) ، عبارت است از تحقیق و بررسى درباره همه موارد مربوط به شرایط و صفات رهبر ، موضوع اصول یاد شده ، در ماده فوق و تمام کسانى که در مظان رهبرى قرار دارند و ارائه نتایج حاصله ، به هیئت‌رئیسه ، جهت استفاده و بررسى مجلس خبرگان . تبصره 1 - این کمیسیون ، کمیته ویژه سه نفرى را از بین اعضاى خود انتخاب مى‌کند تا با رعایت سرّى بودن مسأله ، تمام کسانى را که در مظان رهبرى قرار دارند ، مورد ارزیابى قرار داده و گزارش خود را به هیئت‌رئیسه تقدیم کند تا آن هیئت ، در زمان مناسب ، به مجلس خبرگان مطرح کند . تبصره 2 - گزارش این کمیته ، کاملاً سرّى است و به صورت اسناد طبقه‌بندى شده ، حفاظت مى‌گردد و بدون تصویب مجلس خبرگان ، در اختیار دیگرى قرار نمى‌گیرد ، مگر مقام معظم رهبرى ، که عنداللزوم به اطلاع معظم‌له مى‌رسد . [ [ 2 مصاحبه با آیت اللّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 3 مصاحبه با آیت اللَّه امینى و آیت اللَّه رفسنجانى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 4 مصاحبه با آیت اللَّه هاشمى رفسنجانى و آیت اللَّه امینى ، نواب رئیس وقت مجلس خبرگان ( نوار موجود در دبیرخانه مجلس خبرگان ) . [ [ 5 مصاحبه با آیت اللَّه هاشمى رفسنجانى و آیت اللَّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه مجلس خبرگان ) قدرت اللّه رحمانى ، بى‌پرده با هاشمى رفسنجانى ، ص 121 - 133 اکبر هاشمى رفسنجانى ، روزنامه کیهان ، 68 / 3 / 20 روزنامه رسالت ، 76 / 7 / 19 و روزنامه قدس ، . 77 / 7 / 19 [ [ 6 مصاحبه با آیت اللّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 7 مصاحبه با آیت اللَّه هاشمى رفسنجانى و آیت اللَّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 8 مجله مشکوه ، ش 23 و 24 ، ص . 275 [ [ 9 بى پرده با هاشمى رفسنجانى ، ص . 131 [ [ 10 روزنامه کیهان ، . 68 / 3 / 23 [ [ 11 روزنامه رسالت ، . 68 / 3 / 16 [ [ 12 روزنامه جمهورى اسلامى ، . 76 / 9 / 2 [ [ 13 مصاحبه با آیت‌اللّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 14 احمد جنتى ، نشریه دانشگاه امیر کبیر ، ویژه مجلس خبرگان دوره سوم ، ص . 38 [ [ 15 مصاحبه با آیت‌اللّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 16 مجله مشکوه ، ش 23 و 24 ، ص . 284 [ [ 17 صحیفه نور ، ج 20 ، ص . 173 [ [ 18 . همان ، ج 11 ، ص . 245 [ [ 19 همان ، ج 15 ، ص 171 و . 180 [ [ 20 زندگى نامه مقام معظم رهبرى ، ص 233 - . 235 [ [ 21 مصاحبه با آیت‌اللّه امینى ( نوار موجود در دبیرخانه ) . [ [ 22 صحیفه نور ، ج 21 ، ص . 129 [ [ 23 على مؤمن ، قیاده آیت اللّه الخامنه‌اى . . . ، ص . 91 [ [ 24 همان ، ص . 92 [ [ 25 زندگى نامه مقام معظم رهبرى ، ص . 242 [ [ 26 همان . [ [ 27 همان . [ [ 28 حکایت‌نامه سلاله زهراعلیهاالسلام ، ص . 225 [ [ 29 از جدایى تا رویارویى ، ص 218 و . 219 [ [ 30 روزنامه کیهان ، . 69 / 7 / 8 [ [ 31 نشریه ارم ، ش 3 ، ص . 40 [ [ 32 مجله مشکوه ، ش 23 و 24 ، ص 295 - . 304 [ [ 33 بولتن خبرى ، ش 16 ، . 20 / 3 / 68 آدرس اینترنتى .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه