آیا در قرآن آیه اى در رابطه با عصمت پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) وجود دارد؟ در روایات چطور؟

افزون بر آیاتى که به طور کلّى بر عصمت پیامبران دلالت دارد ، آیاتى نیز به طور اختصاصى عصمت پیامبر اسلام ( صلى الله علیه و آله ) را اثبات مى کنند که نمونه هایى از آنها در پى مى آید : {J یک . ب J} رخى از آیات بر عصمت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) از خیانت در وحى و دروغ پردازى در اصل ادّعاى رسالت و کتاب آسمانى دلالت دارند . آیات زیر از این قبیل است : « وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ . لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ . ثمُ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ . فَمَا مِنکمُ مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِینَ » 1 « و اگر ( ( محمد ( صلى الله علیه و آله ) ) ) از دروغ بر ما سخنانى را مى بست ، حتماً او را ( به قهر و انتقام ) از یمینش مى گرفتیم . و رگ و قلب و شاهرگ او را قطع مى کردیم . و شما هیچ یک بر دفاع از او قادر نبودید . و این قرآن به حقیقت پند و تذکّرى براى پرهیزکاران عالم است » . آیات دیگرى مشابه مضمون بالا عصمت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) از خطا در دریافت کتاب الهى ( قرآن ) تا « وَ إِنَّهُ لَتَنْزِیلُ رَبِّ الْعالَمِینَ . نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ . عَلى قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ » 2 « این قرآن کتابى است که از ناحیه پروردگار جهانیان نازل شده . و آن را روح الامین به قلب تو نازل کرده تا از بیم دهندگان باشى » . {J دو . J} چندى از آیات مصونیت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) از فراموشى و نسیان در حفظ و نگدارى وحى را اثبات و آن را تضمین شده اعلام مى کنند ، مانند : « سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسى » 3 « زودا که قرآن را بر تو مى خوانیم ، پس هرگز آن را فراموش نخواهى کرد » . {J سه . J} آیاتى از قرآن با تأکید فراوان مصونیت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) از هرگونه انحراف و گمراهى ، در اعتقاد ، گفتار و . . . را در همه عمر دلالت مى کنند ، بنگرید : « وَ النَّجْمِ إِذا هَوى . ما ضَلَّ صاحِبُکُمْ وَ ما غَوى . وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى . إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ یُوحى » 4 « قسم به ستاره چون فرود آید . که همراه شما ( ( محمّد مصطفى ( صلى الله علیه و آله ) ) ) هیچ گاه در ضلالت و گمراهى نبوده است . و هرگز به هواى نفس سخن نمى گوید . سخن او هیچ غیر از وحى خدا نیست » . این آیات نشان مى دهد که عصمت پیامبر منحصر به دریافت ، نگهدارى و ابلاغ وحى قرآنى نیست ، بلکه شامل همه سخنان پیامبر از جمله تفسیر و تبیین آن حضرت از دین و دیگر مواضع و سخنانشان نیز مى شود . بنابراین ، تمام سخنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در امور دینى ، مصون از خطا ، اشتباه و نسیان مى باشد . {J چهار . J} آیاتى از قرآن به شأن مرجعیّت و تبیین گرى دینى پیامبر اشاره کرده و مى فرماید : « وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ » 5 « و ذکر ( قرآن ) را بر تو فرو فرستادیم تا براى مردم آنچه را که به سوى ایشان نازل شده است بیان و تفسیر نمایى » . قرآن مجید تفسیر معصومانه پیامبر از دین را رافع هرگونه اختلاف و مرجع نهایى قلمداد کرده ، مى فرماید : « وَ ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِى اخْتَلَفُوا فیهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَهً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ » 6 « و ما این کتاب را بر تو نازل نکردیم مگر براى این که حقایقى را که در آن اختلاف کرده اند ، براى آنان توضیح دهى ( ( تا از آرا ، نظریات و سلیقه هاى باطلشان نسبت به حقایق دست بردارند ) ) و براى مردمى که ایمان دارند ( ( مایه ) ) هدایت و رحمت باشد » . روشن است که زمانى تبیین و تفسیر پیامبر رافع اختلاف نظرى خواهد بود که آن حضرت داراى عصمت در تبیین باشند . در غیر این صورت احتمال خطا در تبیین او وجود دارد ، و لاجرم به لحاظ منطقى سخن او فصل الخطاب و رافع اختلاف نخواهد بود . {J پنج . J} خداوند در قرآن کریم مکرّر و با تعبیرهاى گوناگون به لزوم تبعیّت کامل و بى قید و شرط از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) سفارش کرده است . 7 چنانکه گذشت لازمه تبعیت مطلق و بى قید و شرط ، عصمت از هرگونه خطا و نسیان است . 8 براى مثال خداوند در آیه : « وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ » 9 « به پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) دستور مى دهد که از خواسته هاى نادانان و ناآگاهان پیروى نکند » . این آیه نیز گویاى آن است که خداوند هیچ وقت به تبعیت از غیر معصوم راضى نیست . مقدّمه اوّل استدلال ، بسیار روشن است . قرآن کریم در آیات بسیارى به اطاعت از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) دستور داده ، بلکه اطاعت از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) را اطاعت از خدا شمرده است : « مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ » 10 . « وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ » 11 . اما مقدّمه دوّم خداوند در آیات بسیارى به صورت مطلق به اطاعت از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) دستور داده است ، لذا از اطاعت در مقام اثبات مى فهمیم که مراد جدّى و واقعى نیز همان اطاعت مطلق است وگرنه در یک مورد مقیّد مى شد . مقدّمه سوّم نیز که اطاعت مطلق مساوى با عصمت است ، روشن است زیرا هدف اصلى از جعل لزوم اطاعت از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) اطاعت از دستورات الهى است . حال اگر پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) معصوم نبود و به خلاف دستورات الهى فرمان دهد نقض غرض مى شود و خداوند حکیم از آن پیراسته است ، پس مى فهمیم که پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) معصوم بوده که خداوند به اطاعت از وى دستور داده است . {J شش . J} از جمله دلایل عصمت تام پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) آیات زیر است : « وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَهٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ وَ ما یُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَضُرُّونَکَ مِنْ شَىْ ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظیماً » 12 آن بودند که تو را ( ( از داورى عادلانه ) ) منحرف کنند ، ( ( این سبک سرانِ خیالباف ) ) جز خودشان را منحرف نمى کنند ، و هیچ زیانى به تو نمى رسانند . و خدا کتاب و حکمت را بر تو نازل کرد و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت و همواره فضل خدا بر تو بزرگ است » . {J توضیح : J} پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در داورى و قضاوت وظیفه داشت صاحب حق را شناسایى کرده و او را به حق خود برساند ، ولى گروهى مى خواستند با صحنه سازى ، پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) را از مسیر شناخت حق منحرف سازند . خداوند در این آیه ناکامى آنان در لغزاندن و به اشتباه انداختن و به این وسیله زیان رساندن به پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) را تضمین مى کند . تضمین الهى در اینجا همان عصمت دادن به پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) از لغزش و خطا است . این آیه بر آن است که : . 1 انسان به طور معمول در معرض لغزش و فریب خوردن است ، مگر این که فضل و رحمت الهى شامل حال کسى شود و او را از لغزش برهند . . 2 فریب دشمنان در بازدارى پیامبر از اجراى عدالت آسیبى به آن حضرت نمى رساند بلکه آنان خود آسیب مى بینند . لاجرم پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) مصون از خطا در اجراى عدالت است . . 3 در نگاه علامه طباطبایى قسمت آخر آیه جنبه تعلیلى دارد . این که خداوند مى فرماید : « وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ عَلَّمَکَ ما لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ » . بیانگر سبب تضمین الهى نسبت به عصمت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) مى باشد یعنى خداوند از یک سو کتاب و حکمت را بر پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) نازل کرده و از دیگر سو علم تطبیق آنها را بر هر واقعه اى به آن حضرت آموخته 13 برخى نیز برآنند که این آیه هم بر عصمت دائمى دلالت دارد زیرا صیغه مضارع « وَ ما یَضُرُّونَکَ مِنْ شَىْ ءٍ » دلالت بر استمرار دارد و هم بر عصمت فراگیر زیرا در آخر آیه « وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ عَظِیماً » با بیان گستردگى رحمت الهى ( اعطاى مقام عصمت و علم ) نسبت به پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در واقع تأکید شده است که این مصونیت و تضمین الهى ، اختصاص به واقعه یا زمان خاصى ندارد . پس مدلول آیه ، عصمت تام و دائمى رسول خدا است . 14 {J هفت . J} امام هادى ( علیه السلام ) در درود بر پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) عرضه مى دارند : H « اللّهم اجعل افضل صلواتک على سیّدنا محمد عبدک و رسولک . . . المعصوم من کل خطأ و زلل ، المنزّه من کلّ دنس و خطل » E 15 « بارالها ، برترین درودهایت را بر سرور ما محمد ، بنده و فرستاده ات ، نثار فرما ، همو که از هر خطا و لغزشى معصوم و از هرگونه آلودگى و یاوه سرایى پیراسته بود » . {J هشت . J} درک اصحاب رسول خدا ( صلى الله علیه و آله ) نیز این بوده که آن حضرت از خطا معصوم مى باشند . خلیفه اوّل در خطبه آغازین خلافتش مى گوید : H « انّ رسول اللّه ( صلى الله علیه و آله ) خرج من الدّنیا و لیس احد یطالبه بضربه سوط فما فوقها و کان معصوماً من الخطا » E 16 « رسول خدا ( صلى الله علیه و آله ) از دنیا رحلت کرد ، در حالى که هیچ کس طلبى از او نداشت هر چند به مقدار یک ضربه تازیانه ( ( که به ناحق به کسى زده باشد ) ) ، چه رسد به بالاتر از آن چرا که ایشان معصوم از هر خطا بود » . ( 1 ) الحاقه ( 69 ) آیات 44 - . 47 ( 2 ) شعرا ( 26 ) ، آیات 192 - . 194 ( 3 ) اعلى ( 87 ) ، آیه . 6 ( 4 ) نجم ( 53 ) ، آیات 1 - . 4 ( 5 ) نحل ( 16 ) ، آیه . 44 ( 6 ) نحل ( 16 ) ، آیه . 64 ( 7 ) براى نمونه . ک : آل عمران ، آیات 32 و 132 نساء آیه 59 مائده ، آیه 92 انفال ، آیات 1 ، 20 و . 46 ( 8 ) . ک : بحارالانوار ، مجلسى ، ج 17 ، ص 108 بحرالمحیط ، محمد زرکشى ، ج 4 ، ص . 113 ( 9 ) جاثیه ( 45 ) ، آیه . 18 ( 10 ) نساء ( 4 ) ، آیه . 80 ( 11 ) نساء ( 4 ) ، آیه . 64 ( 12 ) نساء ( 4 ) آیه . 113 ( 13 ) بنگرید : المیزان ، ج 5 ، ص . 81 ( 14 ) بنگرید : الالهیات ، جعفر سبحانى ، ج 3 ، صص 193 - 195 ایضاح المراد فى شرح کشف المراد ، على ربانى گلپایگانى ، ص . 370 ( 15 ) بحارالانوار ، ج 99 ، ص . 178 ( 16 ) بحارالانوار ، ج 10 ، ص . 439 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه