تعداد فرزندان امام کاظم (ع) چندتا بودند؟

در این‌باره باید گفت : اختلاف یا حتی تضادهای فاحش در اقوال تاریخی راجع به تعداد فرزندان پسر و دختر ایشان، حاکی از آن است که همه اقوال صحیح نمی‌باشد؛ اگر به اقوال توجه شود، مشاهده می‌شود که گاهی نام، کنیه و لقب یک فرزند، به عنوان سه فرزند جداگانه بیان شده است، و یا ممکن است نام نوه‌های ایشان هم جزو فرزندان آورده باشند وقتی برخی 27، برخی 37 و حتی برخی 59 فرزند بیان می‌دارند، معلوم می‌شود که بسیاری بر اقوال غیر مستند و ناموثق استناد کرده‌اند.امام تمام عمر خود را که در زندان نبوده‌اند تا پرسیده شود پس چگونه این تعداد فرزند داشته‌اند؟ بلکه در بین حبس‌ها، مدت‌ زمان‌هایی نیز آزاد بوده‌اند، اما تحت کنترل شدید. به همین دلیل شاهدیم که اغلب ازدواج‌های ایشان به صورت ازدواج موقت یا ازدواج با کنیزان صورت می‌پذیرفته است. البته باید توجه داشته باشیم که کثرت فرزندان ایشان نیز بر اساس همان حکمت می‌باشد.طبق قول مشهور آن حضرت دارای 37 فرزند پسر و دختر بوده است( مفید، ارشاد، ترجمة سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ 2، ج2، ص 236؛ به نقل از نگرشی مختصر بر زندگانی چهارده معصوم، سید محمد علوی حسین پور،ص 443، قم، انتشارات نغمات، اول‌، 1385.) شیخ مفید ـ رحمه الله علیه ـ در الارشاد، نام فرزندان آن حضرت را این گونه ذکر کرده است: \r\n1. علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ ، 2. ابراهیم، 3. عباس، 4. قاسم که مادرهای ایشان ام ولد(کنیز) بودند. 5. اسماعیل، 6. جعفر، 7. هارون، 8. حسن که مادرهای ایشان امّ ولد بودند. 9. احمد، 10. محمد، 11. حمزه که اینان نیز مادرشان ام ولد بود. 12. عبدالله، 13. سجاد، 14. عبیدالله 15. زید، 16. حسن، 17. فضل، 18. حسین، 19. سلیمان که اینان هر کدام یا هر چند تن از یک زن ام ولد بوده‌اند. 20. فاطمه کبری، 21. فاطمه صغری، 22. رقیه، 23. حلیمه، 24. ام ابیها، 25. رقیه صغری، 26. ام جعفر، 27. لبابه، 28. زینب، 29. خدیجه، 30. علیه، 31. آمنه، 32. حسنه، 33. بریهه، 34. عایشه، 35. ام سلمه، 36. میمونه، 37. ام کلثوم مادرهای اینان نیز ام ولد بوده‌اند.(ارشاد، ص 236؛ نگرشی مختصر بر زندگانی چهارده معصوم، ص 443)\r\nبه هر حال درباره علت تعدد فرزندان ایشان باید گفت:\r\nاولا شهادت این امام بزرگوار در 25 رجب سال 183 در زندانی واقع در بغداد صورت گرفته است.( ابن شهر آشوب، مناقب، نجف، مطبعه الحیدریه، سال 1376، ج4، ص 349) بنابراین شهادت آن حضرت در سنین جوانی اتفاق نیفتاده، آن حضرت هنگام شهادت 55 سال از عمر شریفشان می‌گذشت. \r\nثانیا علاوه بر این به این نکته نیز باید توجّه داشت که مدت زندانی بودن آن حضرت بیشتر از 5 یا 6 سال نبوده است. بیشتر دورة زندگی آن حضرت مصادف با حکومت عباسیان بوده است. آن حضرت با چند تن از خلفای عباسی همزمان بود و بیشتر مدت زندانی شدن آن حضرت در دورة هارون الرشید عباسی صورت گرفته است. آن حضرت حدود 9 سال با منصور عباسی همزمان بود. منصور به ظاهر متعرض آن حضرت نشد.( محمد باقر مجلسی، جلاء العیون، چاپ نهم، قم، نشر سرور، 1382 ش، ص896) در دورة مهدی عباسی آن حضرت مدت کوتاهی در زندان به سر برد. مهدی عباسی در آغاز خلافت متعرض امام هفتم نمی‌شد، ولی فعالیت‌های آن حضرت را کنترل می‌کرد... او که در اثر محبوبیت عمیق پیشوای هفتم در جامعه اسلامی، حکومت خود را در خطر می‌دید، دستور بازداشت امام را صادر کرد... پیشوای هفتم مدّت کوتاهی در زندان بغداد بود، ولی طولی نکشید که مهدی روی پاره‌ای از ملاحظات سیاسی امام را آزاد ساخت(مجلسی، بحارالانوار، ج48) در دورة هادی عباسی هم آن حضرت آزاد بود، هر چند حکومت او بیش از یک سال طول نکشید. \r\nبیشترین مدت زندانی شدن امام هفتم ـ علیه السّلام ـ در دروة هارون بوده است. در سال 179 هـ هارون برای استحکام خلافت خود به منظور دستگیر کردن امام موسی ـ علیه السّلام ـ اراده حج کرد... هارون، فضل بن ربیع را فرستاد و آن حضرت را در اثنای نماز گرفته و دستگیر کردند و سپس حضرت را به بصره برده و زندانی کردند(مجلسی، جلاء العیون، پیشین 899) با توجّه به اینکه شهادت آن حضرت در سال 183 هـ ق اتّفاق افتاده است، بنابراین مدّت حبس آن حضرت در دروة هارون بیش از چهار سال نبوده است. \r\nبرخی از محققین به این نکته اشاره کرده و می نویسند:«امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان گرفتار بود، از این مدّت یک سال آن را در بصره و در زندان عیسی بن جعفر به سر برد و بقیه مدت را گاه در حبس فضل بن یحیی برمکی و گاه در حبس فضل بن ربیع گذرانید و در سال آخر در حبس سندی بن شاهک قرار گرفت.»( زاهدی گلپایگانی، زندگانی چهارده معصوم، مشهد، کتابفروشی جعفری، چاپ دوم، 1360، ص 201)\r\nدر کتاب منتخب التواریخ از کتاب رجال کبیر چند روایت نقل می‌کند که آنها صراحت دارند در اینکه حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان بوده است.( نجفی، محمد جواد، ستارگان درخشان، تهران ، کتابفروشی اسلامیه، ج9، ص 58)\r\nثالثا این نکته نیز نباید از نظر غافل بماند که همة فرزندان آن حضرت از یک همسر نبوده، بلکه همان‌طور که در الارشاد شیخ مفید آمده است:«فرزندان آن حضرت هر کدام یا هر چند تن از یک زن ام ولد (کنیز) بوده‌اند.»( مفید، پیشین، 236)\r\nنتیجه‌گیری: حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ در دوران خلفای عباسی مدّت چهار یا پنج سال در زندان به سر برده‌اند و بقیه این مدت را در شهر مدینه در کنار خانواده خویش بوده‌اند. و با توجّه به اینکه فرزندان آن حضرت هر چند نفر آنها از یک مادر متولد شده‌اند و همچنین با توجه به عمر شریف آن حضرت که 55 سال بوده است، لذا استبعادی وجود ندارد که فرزندان آن حضرت زیاد باشد و این امر کاملاً عادی است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه