«اخلاق و زندگی»

«اخلاق و زندگی» تعلیمات اسلامی چون چشمه آبی است که گرچه در نهایت مزرعه را سیراب می کند امّا درمسیر نیز اثرات نیک خویش را بر جای می گذارد.قرآن کریم می فرماید:«ما به مردان و زنانی که عمل صالح بهمراه ایمان داشته باشند زندگی پاک و پاداش احسن خواهیم داد». اخلاق، یکی از مسائل مهمی است که در زندگی بشر نقش اساسی دارد. این موضوع در اسلام جایگاه ویژه ای دارد و در حقیقت یکی از ارکان تشکیل دهنده دین است. به تعبیر دیگر، چگونه فکر کردن و چه اعتقادی داشتن (اعتقادات)، چگونه عمل کردن (احکام) و با چه منش و خویی زیستن (اخلاق)، سه رکن اساسی است که محدوده تعلیمات دینی را تعیین می کند و در یک کلمه چنان که از برخی تعبیرات قرآنی و روایی به دست می آید، هدف و مقصد انبیای عظام، تکمیل مکارم اخلاقی و تهذیب نفوس بوده است. بدون شک، آسایش دنیا و آخرت، در سایه اخلاق نیک، تحقق می یابد.انسان اگر بخواهد در زندگی دنیا آسوده بوده و دور از نگرانیها و اضطرابهای ویرانگر به سر ببرد، راهی جز مبارزه با صفتهای زشت و پاکسازی دل از خوهای پلید ندارد. کیست که نداند صفاتی از قبیل: خوشرویی، تواضع، قناعت، محبت، اخلاص، بلندهمتی، طهارت و سلامت نفس و... انسان را از دغدغه های بی حاصل و از پریشانیهای بدفرجام، نجات می دهد و بر عکس، حالات و اوصافی مانند: غضب، خودخواهی، حرص، حسد، بخل، بدبینی، بدخواهی و آلودگیهای روحی، او را در غل و زنجیر گرفتار می کند و هـمـیـن دنـیـای او را کـه مـی تـوانـد در سایـه اخـلاق و رفتار شایسته، به خوشی و آسایش بگذرد، به جهنمّی سوزان و عذابی پر رنج و بی پایان تبدیل می کنند. بسیاری خیال می کنند که نتیجه دستورات اسلام را، تنها در آخرت باید جستجو کرد و این مکتب آمده است تا فقط سعادت اُخروی انسان را تأمین کند و به آسایش و رفاه انسان در دنیا کاری ندارد. شاید همین فکر باعث شده که برخی از جوانان معتقد به اسلام که در عمل دنبال هوسرانی و خوشگذرانیهای زودگذر هستند، وقتی به توبه و کنار گذاشتن اشتباهات خود دعوت می شوند، در پاسخ بگویند: ما جوانیم و باید از دوران جوانی و عیش و نوشهای آن بهره ببریم، بعد از گذشت این دوران خوش و پرطراوت، در پیری از گذشته خود توبه خواهیم کرد و بدین وسیله خود را برای پذیرش مرگ و رسیدن به سعادت آخرت و لذتهای آن آماده خواهیم ساخت. ما هنوز وقت بسیاری داریم، چرا باید جوانی خود را فدا کرده، از حالات و روزهای خوش آن صرف نظر کنیم و نقد را به نسیه بفروشیم!! چنین کارهایی ناشی از محرومیت و عقب ماندگی ذهنی است. این سخن، از برداشت نادرست آنها در باره برنامه های تربیتی اسلام، سرچشمه می گیرد. آنان خیال می کنند که اسلام تنها برای آبادانی آخرت آمده و با انسان و زندگی او در دنیا کاری ندارد و اگر او را به انجام اعمالی موظف کرده، تنها به خاطر این است که نتیجه آن را در آخرت ببیند و وارد بهشت شود. در منطق اینان قوانین اسلام همچون گلوله ای است که از لوله تفنگی خارج می شود و تنها آن نقطه آخر را هدف قرار داده و مسیری که می پیماید، بکلی از دایره مقصود تیرانداز خارج است، در صورتی که اگر بر اساس آیات قرآن و روایات ائمه معصومین -علیهم السلام- هدف از تعلیمات اسلامی را ارزیابی کنیم، باید آن را به چشمه آبی تشبیه کنیم که از نقطه ای به جوشش در آمده تا در پایان مسیر، مزرعه ای را سیراب کند، لیکن بر سر راه خود به تقوا و عمل صالح، در همین دنیا نیز انسان را به رستگاری و سعادت می رساند. بسیاری به اشتباه گمان می کنند ثمره دستورات اسلام را تنها باید در آخرت جستجو کرد! هدف انبیاء الهی تکمیل مکارم اخلاقی و تهذیب نفوس بوده است. هر کجا برسد، آنجا را نیز آباد کرده و زنده می کند. ما باید هدف صحیح و واقعی یک مجموعه هدفدار و مفید را از دستورالعملی که بانیان آن مطرح می کنند، بشناسیم، نه از زبان جاهلان و مغرضان یا کسانی که با آن مجموعه دشمنی دارند و آن را همسو با منافع شخصی یا قومی خود نمی بینند. آن چه گفته شد برداشتی است از آیات بسیاری که در اینجا برای نمونه سه آیه زیر را بیان کرده و خوانندگان گرامی را به تدبر هر چه بیشتر در آن دعوت می کنیم: «الا انّ اولیاءاللّه لاخوفٌ علیهم و لاهم یخزنون، الذین آمنوا و کانوا یتّقون لهم البشری فی الحیاة الدنیا و فی الاخرة لاتبدیل لکلمات اللّه ذالک هوالفوز العظیم؛دوستان خدا هیچ ترسی از آینده و هیچ حزنی نسبت به گذشته ندارند، همانها که اهل ایمان و تقوایند. مژده و بشارت برای آنهاست در زندگی دنیا و آخرت. آیات و قوانین الهی دستخوش تبدیل و تغییر نمی شود و این است رستگاری بزرگ.» (1) «من عمل صالحا من ذکرٍ او انثی و هو مؤمن فلنحیینّه حیوة طیبه و لنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون؛هر کس از مرد و زن، عمل صالحی که توأم با ایمان باشد انجام دهد، پس ما او را با زندگی پاک، زنده می کنیم و پاداش رفتار شایسته آنها را به نحو احسن خواهیم داد.»(2) ملاحظه می شود که در این آیه کریمه، زندگی پاک، نتیجه در پیش گرفتن شیوه صحیح در زندگی و انجام عمل صالح معرفی شده که هم زندگی دنیا و هم زندگی آخرت را در بر می گیرد. در این آیه گرچه بصراحت از دنیا و آخرت نامی به میان نیامده، ولی آیه بالا، از راحتی زندگی هر دو جهان یاد کرده است که در حقیقت، تفسیری بر این آیه شریفه محسوب می شود. «و مَنْ اَعْرَض عن ذکری فأنّ له معیشة ضنکا؛ و هر آن کس که از یاد من روبگرداند، دچار زندگی سخت و تنگ خواهد شد.»(3) مقصود از بیان این آیات، یادآوری این نکته است که از قرآن مجید چنین بر می آید که تقوا و عمل صالح، در همین دنیا نیز صاحبش را به رستگاری و سعادت می رساند و او را از تنگناها و پیچ و خمهای زندگی می رهاند. این حقیقت را با مطالعه در زندگی تربیت یافتگان واقعی این مکتب می توان دریافت. بنابراین، بزرگترین ظلم به خود آن است که بهترین اوقات و لحظه های عمر، یعنی جوانی را که سرشار از استعدادها و نشاط است به هوسرانی های زودگذر بگذرانیم و وقتی به خود آییم که دیگر فرصت و امکان کافی برای جبران نباشد. دوستان جوان باید توجه داشته باشند که ساختن بنای شخصیت را، سهل و آسان نینگارند و آن را از بنای یک ساختمان که برای ایجاد آن، سرمایه، وقت و مصالح لازم است، کمتر ندانند. کسی که سرمایه و استعدادهای جوانی را به خیال جبران بعدی، صرف بیهودگی و عیاشی کند. مانند فردی است که در فصل تابستان، پول، امکانات و وقت خود را به هدر دهد و در فصل سرما و یخبندان بخواهد با دست خالی برای خود جان پناهی بسازد که در این صورت، جز حسرت و آه چیزی عایدش نخواهد بود یا مانند آن بازمانده از قافله ای است که در منزلی به آسودگی آرمیده و پس از چند روز بخواهد با دویدن، خود را به قافله برساند. به قول یکی از بزرگان: ((جوانی ات را نگهدار، پیری، خودش را حفظ می کند)). چشمه هاى قوت و شهوت روان-سبز مى گردد زمین تن بدان خانه ى معمور و سقفش بس بلند-معتدل ارکان و بى تخلیط و بند پیش از آن که ایام پیرى در رسد-گردنت بندد به حَبْلٌ مِنْ مسد خاک شوره گردد و ریزان و سست- هرگز از شوره نبات خوش نرست آب زور و آب شهوت منقطع-او ز خویش و دیگران نامنتفع ابروان چون پالدم زیر آمده-چشم را نم آمده تارى شده از تشنج رو چو پشت سوسمار- رفته نطق و طعم و دندانها ز کار روز بى گه لاشه لنگ و ره دراز-کارگه ویران عمل رفته ز ساز. به نقل از تبیان ________________________________________ 1 ـ یونس، آیه62ـ64. 2 ـ نحل، آیه97. 3 ـ طه، آیه124. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه