نظرتان درباره کلمات مکنون حضرت علي که توسط فيض کاشاني جمع آوري شده چيست؟

محمد بن شاه مرتضي بن شاه محمود، مشهور و معروف به ملا محسن يا فيض کاشاني، در حدود 1006 يا 1007 هجري در کاشان متولد شد و بعد از سپري کردن ايام کودکي به تحصيل علوم پرداخت و از محضر دانشمنداني چون ملا صدراي شيرازي بهره جست و به افتخار دامادي ملاصدرا نيز نائل آمد و در حدود سال 1091ق رحلت نمود. ملا محسن علاوه بر تدريس و تربيت شاگرداني متعدد از خود، آثار و تأليفاتي در زمينه علوم مختلف بر جاي گذاشت که آثار تأليفي وي را بيش از صد عنوان معرفي مي کنند. يکي از آثار تأليفي فيض کاشاني کتابي است تحت عنوان «کلمات المکنونة من علوم اهل الحکمة و المعرفة و اقوالهم».که در زمره رسائل تأليفي ملا محسن مي باشد و در اين کتاب عرفان و حکمت و شرع به نحو خاصي به هم آميخته است، ملّمعي است به زبان عربي و فارسي و ادوار کامل عرفان نظري را به طرزي مورد بحث قرار مي دهد و به مباحثي همچون، حقيقت و هستي، اسماء و صفات الهي، کيفيت خلق عالم، نفس انسان و کارکردهاي آن، مظاهر انسان کامل در نبوت و ولايت و سرچشمه عرفان و حکمت مي پرازد. مرحوم فيض در این کتاب، احاديثي از ائمه معصومين(ع) از کتب معتبر و غيره مانند کتاب هاي حديثي کافي و تأليفات شيخ صدوق احاديثي نقل کرده است. ولي از آنجا که اين کتاب به روش اهل طريقت و عرفان نوشته شده است و نيز مطالب و موضوعاتي که در آن مطرح شده، مبني بر اصول و عقايد عرفاء و اهل باطن است و اخبار و رواياتي از معصومين ـ عليهم السلام ـ در آن نقل شده است که در کتب حديث و مشايخ روايت چه قديم و چه جديد وجود ندارد، و در کليه جوامع حديثي و مدونات مشهور اثري از آنها نيست، حتي در نوشته هاي حديثي خود فيض هم اين گونه اخبار وجود ندارد. و بيشتر اين اخبار را از کتب ابن ابي جمهور احسائي و شيخ رجب برسي به صورت تقطيع و ارسال و برخي روايات هم که سند درست و حسابي ندارند، نقل شده است و از نظر دانشمندان حديث اين افراد و چنين احاديثي مخدوش هستند، علاوه بر آن، گويا مرحوم فيض در اين کتاب به برخي از مجتهدين و اصحاب فتواي معاصر خود اعتراضات و حملاتي نموده است لذا برخي مي گويند موقعي که مرحوم فيض اين کتاب را مي نوشته است به پختگي کامل علم نرسيده و از آنجا که با عرفاء مأنوس بوده و در مجالس و محافل آنها شرکت مي کرده از آنها تأثير پذيرفته است. اين کتاب علاوه بر اين که در بر گيرنده اخبار و احاديث شاذ است حدود چهار هزار و چهار صد و بيست شعر فارسي نيز در آن به کار رفته است. البته مرحوم ملا محسن، در اواخر عمر که به پختگي کامل علمي رسيده بود، کتاب کلمات المکنونه را تلخيص مي کند و تحت عنوان کلمات المخزونه کتابي جديد ارائه مي دهد که برخي مطالب را که در کتاب قبلي گفته بود حذف مي کند. البته بايد به اين نکته اشاره نمود که برخلاف آن چه که در سوال ذکر شده است، اين کتاب کلمات مکنون حضرت علي ـ عليه السلام ـ که فيض کاشاني آن را جمع کرده نيست، بلکه همان طور که ذکر شد، اين کتاب در بر گيرنده معارف ديني در قالب حديث و شعر است که احاديثش از معصومين ـ عليهم السلام ـ نقل شده والبته احاديث شاذ و نادري هم دارد و نيز به صورت عرفاني و باطني‌گری نوشته شده است بر اين اساس برخي تصور مي کنند که فيض کاشاني تفکر صوفي گري و روش صوفي منشي داشته است. البته مؤلف در اين کتاب از انديشه هاي عرفاني عبدالرحمان و محيي الدين ابن عربي هم بهره جسته است. بنابراين بايد گفت که کتاب کلمات مکنونه فيض کاشاني کتابي است که در مورد معارف اعتقادي و اصول اخلاقي و آداب ديني است که مؤلف با استفاده از احاديث معروف و مشهور و شاذ و نادر از ائمه معصومين و با انديشه هاي عرفاني و فلسفي تلفیق کرده است و نکاتي که در کتاب متذکر شده در شناخت روحيات و افکار وي قابل تأمل است هر چند که در اواخر عمر مؤلف با تأليف کتاب کلمات مخزونة که خلاصه کلمات المکنونه است، بيشتر مطالب را حذف کرده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه