امام خميني(ره) با توجه به اهميت اين دوره تربيتي فرموده اند: «شما اگر بتوانيد اين بچه ها را تربيت كنيد به طوري كه از اول خدا خواه بار بيايند، توجه به خدا داشته باشند، شما اگر عبوديت خدا را و تربيت الهي را به اين بچه ها تزريق كنيد، اين بچه ها زود قبول مي كنند، اگر عبوديت خدا را و تربيت الهي را، و هر آن چه كه هست از اوست به اينها القاء كنيد و آنها بپذيرند، خدمت كرده ايد به اين جامعه».

برخي از مسائل و مقوله هاي تربيتي در مكتب تربيتي امام خميني رهبدين شرح است .1. اهميت سنين كودكي، نوجواني و جوانياز آنجا كه فرصت يادگيري و تربيت و انرژي در دوره كودكي و نوجواني بيشتر است، اين دوره از اهميت ويژه اي در كلام امام برخوردار است.امام خميني(ره) با توجه به اهميت اين دوره تربيتي فرموده اند:«شما اگر بتوانيد اين بچه ها را تربيت كنيد به طوري كه از اول خدا خواه بار بيايند، توجه به خدا داشته باشند، شما اگر عبوديت خدا را و تربيت الهي را به اين بچه ها تزريق كنيد، اين بچه ها زود قبول مي كنند، اگر عبوديت خدا را و تربيت الهي را، و هر آن چه كه هست از اوست به اينها القاء كنيد و آنها بپذيرند، خدمت كرده ايد به اين جامعه».نفس كودك در ابتداي امر، چون صفحه كاغذ بي نقش و نگاري است كه هر نقشي را به سهولت و آساني قبول كند، و چون قبول كرد، زوال آن به آساني نشود، همانگونه كه به تجربه ثابت شده كه تربيت اخلاقي كه در كودكي حاصل شده تا آخر سن كهولت و پيري باقي مي ماند و كمتر فراموش مي شود. از اين جهت، تربيت اطفال از مهماتي است كه بر عهده پدر و مادر و مربيان است و اگر در اين مرحله، سهل انگاري و سستي شود، چه بسا كه طفل بيچاره را كار به سوي رذائل بكشاند و كار او منتهي به شقاوت و بدبختي ابدي شود، تربيت طفل تا آنجا اهميت دارد كه چه بسا با تربيت يك طفل، يك جامعه بلكه يك مملكت اصلاح شود، و به فساد يك نفر، يك مملكت و ملت فاسد شود.(1)در اين راستا در بيانات ايشان تربيت در خانواده و در دامان مادر، اهميت ويژه اي مي يابد و سال هاي نوجواني و جواني به كرات از سوي ايشان به عنوان سال هاي خودسازي و ترك تعلقات معرفي مي شود.(2)در ضمن از ديدگاه امام خميني علاوه بر دوران كودكي، دوره جواني نيز از اهميت ويژه برخوردار است.ايشان در اين مورد مي فرمايند: «بر جوان ها لازم است كه تا فرصت جواني و صفاي باطني و فطرت اصلي باقي و دست نخورده است، در صدد تصفيه و تزكيه برآيند، و ريشه هاي اخلاق فاسده و اوصاف ظلمانيه را از قلوب خود بر كنند كه با بودن يكي از اخلاق زشت ناهنجار، سعادت انسان در خطر عظيم است».و نيز در ايام جواني اراده و تصميم انسان، جوان است و محكم. از اين جهت نيز، اصلاح براي انسان آسانتر است. ولي در پيري اراده سست و تصميم، پير است، چيره شدن بر قوا مشكلتر است.(3)براي اصلاح نفس ايام جواني سزاوارتر است، زيرا كه هم اراده قوي تر است، و هم كدورت و ظلمت نفس كمتر است و به فطرت نزديكتريم، و هم بار معصيت زياد نشده كه جبران آن مشكل باشد. جوانان قدر ايام جواني را بدانند كه اين نعمت بزرگ را با غفلت نگذرانند كه در ايّام پيري اصلاح نفس بسيار مشكل است. مشكلات بسيار در سنّ پيري براي انسان هست كه در ايّام جواني نيست.(4)فرمايشات امام در اهميت خودسازي در دوره جواني بيشتر است ما به اين مقدار بسنده كرديم.2. داشتن اخلاص جهت تربيت سازندهاز عوامل بسيار مهم و مؤثر در سازندگي خود و نيز ديگران اخلاص و پاك كردن نيت از هر انگيزه اي جز رضاي الهي و خدمت به بندگان خداست. تربيت سازنده روح آدمي است و بايد متناسب با ساختماني باشد كه در آن به كار مي رود.از آنجا كه روح پاك و فطرت الهي و دست نخورده بشر از دروغ و باطل گريزان است، تا در آنچه به او ارائه مي شود صدق و راستي نبيند، تسليم نشده و آن را نمي پذيرد. لذا تنها عمل و تربيتي، در اين كار مؤثر و سازنده است كه با نيت صادق و به قصد تربيت و خدمت صورت پذيرد و در غير اين صورت نه در جهت اصلاح نفس كارآيي داشته و نه در تربيت ديگران نقشي دارد.البته در خصوص تعليم، ممكن است شخصي بي قصد اخلاص نيز، معلومات و اندوخته هاي ذهني خود را به ديگران منتقل سازد، ولي اين كار در تربيت و تهذيب نفس غير ممكن است، گرچه در مورد آموزش نيز اگر نيت صادق همراه آن باشد، عمق، بالندگي و فهم را هم به دانش آموز، خواهد بخشيد و علم را بارور خواهد ساخت.3. تاكيد بر آموزه هاي اسلامي در امر تربيتيكي ديگر از مسائل مهمي كه در امر تربيت حضرت امام(ره) به آن اهميت مي داد، توجه به تعاليم قرآن و آموزه هاي ديني و روايي و سيره معصومين مي باشد. به طور مثال ايشان قرآن را كتاب تربيت و انسان سازي مي دانند و بر اين باورند كه اسلام و مكتب توحيدي مي تواند انسان را در همه ابعاد وجوديش تربيت كند. ايشان در اين باره مي فرمايند:تربيت بايد تربيت قرآني باشد. قرآن غني ترين كتاب هاي عالم در تربيت است... قرآن كتابي است براي انسان سازي، كتاب اصلاح يك جامعه است... بعد از آن بايد به سنت نبي و اخبار وارده از طرف پيغمبر اكرم و روايات وارده از ائمه هدي عمل بشود.(5)«اسلام در كنار مقررات اجتماعي، اقتصادي و غيره، به تربيت انسان بر اساس ايمان به خدا تكيه مي كند و در هدايت جامعه از اين بُعد، بيشتر براي هدايت انسان به طرف تعالي و سعادت عمل مي كند».(6)تعليم اگر مبتني بر تربيت اسلامي باشد مي تواند ما را از وابستگي فكري و ساير وابستگي ها نجات دهد.(7)آنان كه مشغول تربيت هستند، تربيت اسلامي داشته باشند، در تربيت اسلامي همه چيز است، يك فرد اگر همان طوري كه اسلام مي خواهد بزرگ شود، غير ممكن است به مملكت خود، به همسايه خود، به همشهري خود، به برادر خود و يا به يك آدم غريبه خيانت كند، اصلاً خيانت منتفي مي شود. لذا ما بايد كوشش كنيم كه افراد را بر اساس آموزه هاي اسلامي تربيت كنيم.(8)اشخاص را با تربيت اسلامي آشنا كنيد تا برخي گمان نكنند كه در اسلام راجع به امور تربيتي، (آموزه ها) كم است. اسلام عميق تر از همه جا و از همه مكتب ها راجع به امور انساني و راجع به امور تربيتي دارد كه در رأس مسائل اسلام است.(9) لذا نبايد بگذاريم اين آموزه ها گرد و غبار بگيرند و بچه هايمان سوغات فاسد غربي ها را در ذهنشان انبار كنند. و خلاصه آنكه مكتب اسلام، يك مكتب انسان ساز است نه مكاتب غربي.(10)بنابراين طبق ديدگاه امام خميني(ره) متوليان امر تربيت بايد به آموزه ها و داده هاي ديني در تربيت ديني توجه داشته باشند.4. تاكيد بر ربّاني ساختن تعليم و تربيتامام خميني(ره) همواره بر نقش تعليم و آموزش در تامين سعادت دنيوي و اخروي انسان سفارش مي كردند، سفارش به اينكه بايد علم در خدمت تربيت گرفته شود، توجه مي دادند كه تعليم و تربيت جهت دار باشد يعني جهت آن اسم رب و توجه به خدا باشد.عمده جهت اين است كه جهت اسم رب باشد، براي خدا و خلق خدا باشد. تربيت اگر براي خدا باشد انسان ساز مي شود، همه ترقيات و رشد بشر در سايه تربيت الهي است.(11)مواظب باشيد كه اعمالتان براي خدا باشد، بچه ها را تربيت الهي بكنيد، تربيت شيطاني نكنيد.(12)امام دراين مورد مي فرمايند: «اگر علم و دانش بدون بينش اخلاقي و بينش نفساني و الهي باشد، بشر را به هلاكت مي رساند، اينكه انبياء آن قدر در تربيت پافشاري مي كردند، آن قدري كه مردم را سوق مي دادند به اينكه مهذب باشند، به آن اندازه به علم سوق نمي دادند، اهميت اصلاح و خودسازي و تقدم تزكيه بر تعليم فهميده مي شود.(13)5. تقدم تهذيب بر تربيتاز ديدگاه امام خميني(ره) فرد قبل از آن كه نسبت به تربيت ساير افراد اقدام كند، بايد نسبت به اصلاح نفس و اخلاق خود اهتمام داشته باشد تا در تربيت ديني ديگران به نتايج چشمگيري دست پيدا كند. امام خميني(ره) در اين مورد مي گويد: «چيزي كه مهم است خصوصاً براي كساني كه مي خواهند امر تربيت را در مراكز آموزشي به دست گيرند، اين است كه از خودشان شروع كنند و خودشان را به اخلاق اسلامي آرايش دهند و از اخلاقي كه بر خلاف اسلام است، اعراض كنند، براي اينكه مي خواهند اسلام را در آنجا پياده كنند، نمي خواهند كه فقط يك اسمي باشد...».(14)6. توجه به تربيت همه جانبهامام خميني(ره) در كنار رشد و تربيت معنوي و عقلاني متربي، در عين حال از توجه به تربيت اجتماعي و سياسي غفلت نفرموده اند و در اين مورد مي فرمايند: «آقايان كه تربيت بچه ها را مي كنند مسايل سياسي روز را هم به آنها تعليم بكنند... يك بچه اي كه از مدرسه بيرون مي آيد بايد مسايل ديني اش را بلد باشد مسايل نماز و روزه اش را بداند هم تربيت هاي علمي بشود و هم تربيت سياسي...».بچه هاي ما در هر زماني موافق و مطابق زمان بايد تربيت شوند و در روايات هم هست كه بچه هايتان را براي زمان آتيه به غير زماني كه خودتان هستيد تربيت كنيد، اين بچه ها در آتيه بايد دست به كار مملكت و كشور شوند. شما بچه ها را از سياست، از اين طور چيزها دور نگه نداريد، دور نگه داشتن بچه ها از سياست فرمي مي شود كه وقتي وارد در اجتماع شدند، مثل يك آدم كوري وارد در اجتماع بشوند... آنها را وارد در مسائل روز كنيد از مسائل روز مطلع باشند... تربيت و تعليم همه جانبه بايد باشد يعني آن مقداري كه كشور نياز دارد. بايد تعليم و تربيت در همه ابعاد باشد.(15)نتيجه آن كه امام خميني(ره) به عنوان يك استاد و مربي به تمام معنا در امر تربيت نه تنها به يك مساله و به يك بعد تربيتي بلكه مجموعه مسائلي را در امر تربيت مهم مي دانستند و اهميت مي دادند.منابع1. امام خميني، جهاد اكبر، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چاپ نهم، 1378ش.2. امام خميني، سرّ الصلاة، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چاپ ششم، 1378ش، ج1و2.3. امام خميني، شرح حديث جنود عقل و جهل، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چاپ سوم، 1378ش.4. امام خميني، چهل حديث، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چاپ بيستم، 1378ش.5. صحيفه نور، ج6، ج9، ج13، ج14، ج15، ج17.6. فلسفي ، محمد تقي ، الحديت ـ روايات تربيتي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1368ش، ج3.7. ملكي تبريزي، ميرزا جواد آقا، أسرار الصلاة، انتشارات پيام آزادي، چاپ هشتم، 1378ش.8. فتحعلي خاني، محمد، نگاهي به مكتب تربيتي امام خميني(ره)، روان شناسي و علوم تربيتي «تربيت اسلامي» بهار 1380ش، شماره 5»، (24 صفحه - از 17 تا 40).9. علامه مجلسي، بحارالأنوار، الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، اسلاميه، تهران، چاپ مكرر، مختلف، ج1.10. فراهاني، مجتبي ، تعليم و تربيت از ديدگاه امام خميني، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378ش، چاپ دوم. .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه