(متن کتاب: اکنون این سؤال رخ مى نماید که)با توجه به انحصار حقانیت در دین توحیدى اسلام و شریعت آسمانى محمدى صلى الله علیه وآله یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان و پیروان دیگر ادیان چه وضعى خواهند داشت؟آیا همه آنان به جهت بطلان دینشان اهل دوزخ و شقاوتند یا اهل نجات و رستگارى؟

در برابر این پرسش سه رویکرد وجود دارد:1. انحصارگرایى سخت گیرانه؛ بر اساس این گمانه در میان همه اهل زمین تنها پیروان دین و مذهب و فرقه واحدى اهل نجات و رستگارى اند. به عنوان مثال: تنها مسلمان شیعه دوازده امامىِ پایبند به همه اصول مذهب و احکام شریعت امکان رستگارى دارد و دیگران همه نارستگارانند. چنین نگرشى نه مبناى خردپذیرى دارد و نه با منطق اسلام سازگار است. از نظر عقلى نیز این گمانه مغایر با اصل غلبه خیر بر شر است و از نظر دینى با غلبه رحمت خدا و هدف اساسى خلقت انسان و ملاک ها و معیارهاى رستگارى و نارستگارى ناسازگارى دارد. جهت آگاهى بیشتر در این زمینه بنگرید: شهید مطهرى، مجموعه آثار، ج 1، صص 285-288، قم و تهران: صدرا.2. تکثرگرایى نجات؛ براساس این گمانه، همه پیروان ادیان اهل نجات و رستگارى اند. به عبارت دیگر شرط نیک فرجامى فقط دیندارى است و بس، اما اینکه کدامین دین را برگزینیم هیچ نقشى در این زمینه ندارد. این گمانه مبتنى بر پلورالیسم دینى است که بطلان و ناراستى آن از نظر عقل و دین بررسى شد. همان، ص 280-285.3. قرآن و نجات گرایى اعتدالى؛ قرآن در باب نجات نه سخت گیرى انحصارگرایانه را بر مى تابد و نه کثرت گرایىِ حق و باطل یکسان انگار را.در نگاه قرآن کفر و انحراف از دین حق دو گونه است:1. کفر عناد و لجاجت (جحود)؛ کسى که داراى چنین کفرى است از نظر اسلام قطعاً مستحق عقوبت است.2. کفر جهالت و نادانى؛ چنین کفرى اگر ناشى از تقصیر و کوتاهى عمدى شخص نباشد، بلکه صاحب آن از سویداى دل جویاى حقیقت و پیرو آن در حدى که با آن آشناست باشد، و با قلب سلیم و تسلیم قلبى در برابر حق، خدا را ملاقات کند؛ خداوند او را معذب نمى سازد؛ چراکه عذاب خدا تابع حجت هایى است که بر بندگان تمام کرده و واکنش هاى منفى آگاهانه و حق ستیزانه آنها در برابر حجج الهى.قرآن ضمن آنکه تنها دین حق و صراط نجات را آیین اسلام مى داند، به نکات مهمى در کنار این مسئله پیرامون شرایط نجات و رستگارى اشاره مى کند از جمله:الف. درباره قیامت مى فرماید: «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مَالٌ وَلا بَنُونَ. إِلا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»؛شعراء (26)، آیات 88-89.؛ «روزى که مال و پسران سود نبخشد جز اینکه کسى با قلب سلیم نزد خدا بیاید». قلب سلیم نیز قلب تسلیم در برابر خدا و حقیقت است.ب. از طرف دیگر مى فرماید: «وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولا» اسراء (17)، آیه 15.؛ «ما چنین نیستیم که رسول نفرستاده (بدون اتمام حجت) کسى را عذاب کنیم».ج. قرآن در جاهاى دیگر یادآور شده است که «إِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»؛توبه (9)، آیه 120.؛ «خدا هرگز پاداش نیکوکاران را تباه نمى سازد».از آنچه گذشت روشن مى شود که سعادت اخروى در گرو عوامل متعددى است از جمله:1. حسن فعلى یا گزینش راه درست؛2. حسن فاعلى؛ یعنى سلامت و پاکى درون و تسلیم امر حق بودن؛3. برقرارى حجت الهى و چگونگى برخورد و واکنش هاى انسان در برابر آن.انگاره فوق خرد پذیرترین انگاره است؛ در این انگاره از سویى مسئولیت انسان در جستجو و گزینش راه حق محفوظ است و از دیگر سو هیچ انسانى صرفاً به جهت عدم دست یابى غیرارادى به راه حق و حقیقت مورد عذاب و شقاوت قرار نمى گیرد. جهت آگاهى بیشتر بنگرید: شهید مطهرى، مجموعه آثار، ج 1، صص 289-292 و 295-326 ؛ ج 5، ص 56-61 ؛ علامه طباطبایى، المیزان، ج 5، ص 56-61. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه