تفاوت روح انسان و حیوان در چیست؟

معنای روح:روح در قرآن بـه مـعـنـاى امر خداوند است که همان کلمه ایجاد است و همان فعل مخصوص اوست بدون دخالت اسباب مادى و تاثیرات تدریجى آنها در آن. گـاهى این روح به تنهایى توصیف شده است مانند : یوم یقوم الروح و الملائکه صفا ( نباء / 38 ) گاهى همراه با ملائکه توصیف شده است مانند : انزل به الروح الامین على قلبک ( شعراء / 193 ) و گاهى آن حقیقتى است که در همه انسان ها دمیده شده است : ثم سویه و نفخ فیه من روحه ( سجده / 9 ) و گاهى آن حقیقتى است که همراه با مومنان و موید آنان است : اولئک فى قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه ( انعام / 122 ) . گاهى آن حقیقتى است که انبیاء با آن در تماس هستند : و کذلک اوحینا الیک روحامن امرنا ( شورى / 52 ) و گاهى آن حقیقتى است که در حیوانات و گیاهان زنده وجود دارد .روح انسانی همان بعد مجرد انسان است. زنده بودن و مرگ بستگی به وجود روح دارد.در مورد روح انسانى دو مسأله حائز اهمیت است:1. روح آدمى مجرّد است، یعنى؛ نه جسم است و نه اوصاف امور جسمانى را دارا است؛ نه مکان و زمان دارد نه وزن نه حجم؛ نه طول و عرض و عمق؛ نه محسوس است و نه داراى جزء.2. هویت واقعى انسان را (یعنى آنچه که انسانیت انسان وابسته به آن است) روح تشکیل مى دهد. در آیات مربوط به خلقت انسان، پس از طرح مراحل جسمانى آفرینش انسان از خلقتى دیگر و یا دمیدن روح در او، سخن به میان آمده است. و این نکته نشان غیر مادىبودن روح است. همچنین بقاى انسان پس از متلاشى شدن جسم و تداوم زندگى وى در عالم برزخ (عالم میان دنیا و آخرت) و به تمام و کمال دریافت شدن آن، نشانگر غیر مادى و غیر جسمانى بودن روح است.اما همین حقیقت واحد و مجرد - که آن را روح، نفس، روان و یا جان مى نامیم - مراتب و شؤون مختلفى دارد.در این زمینه حضرت امیرالمؤمنین على(ع) مى فرماید: «اى کمیل! در آدمى چهار نفس است: نفس نامى نباتى، نفس حسى حیوانى، نفس ناطقه قدسى و نفس کلى الهى و هر یک از این چهار را پنج قوه و دو خاصیت است. «نفس نامى نباتى»، داراى قواى پنجگانه است:ماسکه، جاذبه، هاضمه، دافعه و مربیّه و دو خاصیت آن خاصیت افزایش و کاهش است. این نفس از کبد برانگیخته مى شود و شبیه ترین چیزها به نفس حیوانى است. اما نفس حیوانى حسى را پنج قوه است: شنوایى، بینایى، بویایى، چشایی و لامسه و آن را نیز دو خاصیت رضا وغضب است و شبیه ترین چیزها به نفس درندگان و وحوش است.اما «نفس ناطقه قدسى»، براى آن پنج قوه است: فکر، ذکر، علم، حلم و هشیارى. این نفس از چیزى منبعث نمى گردد و شبیه ترین چیزها به نفس فرشتگان است و نزاهت و حکمت دو خاصیت آن است. اما «نفس کلى الهى» داراى این پنج قوه است: هستى در نیستى،نعمت در سختى، عزت در خوارى، فقر در حالت غنا و صبر در بلا و دو خاصیت آن حلم و کرم است.مبدأ این نفس پروردگار عالم است و به او نیز باز مى گردد. خداوند در قرآن مى فرماید: از روح خود در آدم دمیدم و نیز این آیه شریفه، دلیل عود و بازگشت نفس کلى الهى به حضرت حق است که مى فرماید: اى نفس مطمئن خشنود و پسندیده: به سوى پروردگار خودباز گرد. و عقل در میان همه قرار گرفته است تا هر کس از خوب و بدى سخن گوید، آن را به ترازوى عقل بسنجد، (ر.ک: نشان از بى نشان ها، ج اول، ص 203).البته منظور از نفوس چهارگانه، چهار امر منفّک و مستقل و جداى از هم نیست؛ بلکه یک حقیقت است که اگر در تحت تعلیم و تربیت واقع نشود، در همان حدّ نفس نباتى و حیوانى باقى مى ماند. اما اگر در مسیر هدایت و رشد واقع شود وسعت وجودى پیدا مى کند،دقیقا مثل حقیقت نور - که در عین وحدت مراتب مختلف دارد - هم شعله یک شمع نور است و هم تابش پر فروغ خورشید نور است. و لذا این توان و قابلیت در وجود ما گذاشته شده که با تزکیه و ترک «گناهان و آلودگى ها» و کسب «معرفت و حکمت» نور وجود خویشتن را قوت بخشیم و به مراحل عالى نفس (نفس کلى الهى) دست پیدا کنیم. اما در باب تسمیه و نامگذارى مراتب گوناگون بعضى به ساحت هاى پایین و مادون این حقیقت مجرد، اسم «نفس» را اطلاق کرده اند و بر ساحت والایى آن نام «روح» گذاشته اند. به عبارتى ساحت نفس، ساحت تمایز ما ازدیگران و ساحت تفرد انسان است. اما ساحت روح، ساحت عدم تمایز و احساس وحدت با همه هستى است. در مرحله روح، من و تو و او برداشته مى شود و مقام فنا در این ساحت تجلى مى کند و لذا در عالم انسانى، هر چه ژرف تر شویم؛ یعنى، به حقایق عالى مراتب نفس دست پیداکنیم، متعالى تر مى گردیم هر چه در این دریاى بى کران، عمیق تر شویم؛ از لحاظ ارزشى والاتر و سعه وجودى ما بیشتر خواهد شد.اما نفس حیوانی در رتبه فروتری از نفس انسان قرار داردوفقط دارای قوای حسی است یعنی ادراکات عقلی و گرایشات متعالی ندارد و لی شعور حسی و شهوت و غضب دارد. نفس نباتی در مرتبه فروتر از حیوان است و فقط تولید مثل و تغذیه دارد واما نفس انسان کمالات نفس نباتی و حیوانی را داراست و افزون بر آن قدرت تفکر و تعقل و اختیار و دارای فطرت الهی و گرایشات متعالی و فراغریزی نیز می باشد.براى مطالعه بیشتر ر.ک:1. کتاب معارف قرآن (خداشناسى - کیهان شناسى - انشان شناسى) آیت الله مصباح یزدى.2. معرفت نفس، آیت الله حسن زاده آملى.3. انسان در اسلام، احمد واعظى، دفتر همکارى حوزه و دانشگاه.4. کیفیت ارتباط ساحت هاى وجود انسان، (مجله حوزه و دانشگاه)، محمد بهشتى.5. حیات جاودانه، پژوهشى در قلمرو معادشناسى، امیر دیوانى.6. رابطه نفس و بدن، (مجله حوزه و دانشگاه)، سید محمد غروى. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه