مفهوم توکل در اسلام چیست؟

توکل مصدر باب  تفعل از مادۀ وکل و به معنای واگذاردن یا باز گذاشتن یا واگذاشتن کار خویش به دیگری و توکیل یعنی اعتماد کردن یا تفویض امور خود به قادر مطلق[1] حقیقت امر در مساله توکل این است که، به کرسی نشستن اراده انسان و دست یافتن به هدف و مقصد در این عالم (که عالم ماده است) احتیاج به اسبابی طبیعی و اسبابی روحی دارد، و چنان نیست که اسباب طبیعی تمام تاثیر را داشته باشد، پس اگر انسان بخواهد وارد در امری شود که بسیار مورد اهتمام او است، و همه اسباب طبیعی آن را که آن امر نیازمند به آن اسباب است فراهم کند، و با این حال به هدف خود نرسد، قطعا اسباب روحی و معنوی ( که گفتیم دخالت دارند ) تمام نبوده، و همین تمام نبودن آن اسباب نگذاشته است که وی به هدف خود برسد، مثلا اراده‏اش سست بوده، یا می‏ترسیده یا اندوه و غم مانعش شده یا شدت عمل و یا حرص و یا سفاهت به خرج داده یا سوء ظن داشته و یا چیز دیگری از این قبیل مانع به هدف رسیدنش شده است؛ و این گونه امور بسیار مهم و عمومی است و اگر همین انسان در هنگام ورود در آن امر به خدا توکل کند در حقیقت به سببی متصل شده که شکست‏ناپذیر است، سببی است فوق هر سبب دیگر، و در نتیجه تمسک به چنین سببی، اراده‏اش نیز قوی می‏شود، دیگر هیچ یک از اسباب ناسازگار روحی، بر اراده او غالب نمی‏آید و همین است موفقیت و سعادت. در توکل بر خدا جهت دیگری نیز هست که از ظاهر جمله: وَ مَن یَتَوَکلْ عَلی اللَّهِ فَهُوَ حَسبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَلِغُ أَمْرِهِ‏ ... [2]، این معنا بر می‏آید.[3] درست است که ناموس علیت و معلولیت و به عبارتی دیگر وساطت اسباب میان خدای سبحان و میان مسببات حق است و گریزی از آن نیست، اما این ناموس باعث نمی‏شود که ما حدوث حوادث را منحصر در صورتی بدانیم که اسبابش مهیا باشد، بلکه بحث عقلی و نظری و همچنین کتاب و سنت، در عین اینکه اصل واسطگی اسباب را اثبات می‏کند، انحصار آن ها را انکار می‏نماید، ... علم و ایمان به خدا ما را وادار می‏کند تا معتقد شویم به اینکه آنچه محال ذاتی نیست و عادت آن را محال نمی‏داند، دعای در مورد آن مستجاب است،]و توکل به خداوند در آن مورد صحیح است.] و در تفسیر عیاشی از امام صادق (علیه‏السلام) روایت آورده که در ذیل جمله فَلْیَستَجِیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی ...[4]: فرموده : یعنی ایمان بیاورند که من قادر هستم آنچه می‏خواهند به ایشان بدهم .[5] در روایات شیعی احادیث بسیاری است که ضمن بیان فضیلت توکل، بندگان را به آن ترغیب نموده اند. برخی از روایات مفهوم توکل را شرح داده اند مانند اینکه: پیامبر اکرم –صلی الله علیه و آله و سلم- از جبرئیل پرسید توکل چیست؟ جبرئیل پاسخ داد توکل علم به این معنی است که مخلوقات نه می توانند ضرری به انسان برسانند و نه می توانند نفعی را عاید انسان کنند... بنابراین باید از مخلوقات قطع امید کرد و به سوی حق روی آورد... اگر بنده ای چنین باشد و از کسی جز حق نترسد و طمعی جز به الله نداشته باشد در واقع دارای توکل است..[6] به نقل از محقق طوسی گفته شده است که توکل آن است که بنده در عین حالی که تمام امور خود را به خداوند سپرده است خود نیز به تلاش و کوشش بپردازد و این مفهوم همان معنی لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین است.[7]  .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه