چرا در شهادتين براي پيامبر مي گوييد اشهد ان محمد رسول الله ولي براي امام علي ـ عليه السلام ـ مي گوييد اشهد ان علي ولي الله؟ چرا مقام امام علي ـ عليه السلام ـ را از پيامبر بالاتر مي بريد؟

در ضمن سئوال مورد بحث، از به کار بردن لفظ «رسول الله...» براي پيامبر و ولي الله براي امير المومنين در شهادتين، اين برداشت شده است که گويا شيعيان مقام و جايگاه حضرت علي ـ عليه السلام ـ را بالاتر از مقام و جايگاه نبي مکرم اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرض کرده اند. در راستاي تصحيح اين برداشت، به عنوان مقدمه لازم است به تبيين مفهوم ولايت بپردازيم و سپس توهم مذکور را مرتفع نمائيم. گذشته از معناي لغوي، ولايت که برخي براي آن تا 21 معنا شمرده اند ـ از جمله نزديکي و قرب، دين، دوستي، ياري، عقيده و... ـلغت ولي در فرهنگ قرآن به کسي اطلاق مي شود که امور انسان ها را سرپرستي نموده و حق تصرف در شوؤن ايشان را دارا باشد. ولايت داراي اقسامي است: ولايت تکويني که عبارت است از قدرت تصرف در امور تکويني ـ اين ولايت از آن خداست و او اين نوع ولايت را به برخي از بندگانش مثل پيامبران عطا فرموده است ـ و ولايت تشريعي که بر دو قسم است: 1. حق تشريع و وضع احکام شرعي واقعي. 2. امر و نهي که وظيفه مردم در قبال آن اطاعت است که خداوند اين نوع ولايت را نيز به پيامبران و جانشيان آنها عطا فرموده است. در اين بين نکته قابل توجه اين است که ولايت عام تر از نبوت است به اين معنا که هر پيامبري وليّ است اما هر وليّ اي پيامبر نيست. از طرفي برخي معتقدند که مقام ولايت بالاتر از مقام نبوت است که يکي از دلايل آن پيروي موسي ـ عليه السلام ـ از خضر ـ عليه السلام ـ و پيروي عيسي ـ عليه السلام ـ از امام مهدي ـ عليه السلام ـ است. در باب تبيين و تشريع چگونگي ولايت و اقسام آن سخن بسيار است که از طرح آنها صرف نظر مي کنيم و به پاسخ سئوال مورد بحث مي پردازيم: بر خلاف آنچه در ضمن اين سئوال مطرح شده است شيعيان با به کار بردن لفظ ولي الله براي امام علي ـ عليه السلام ـ و لفظ رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ براي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به دنبال بالاتر بودن مقام حضرت امير ـ عليه السلام ـ نسبت به پيامبر نيستند و اصولا منظور شان از نحوه استعمال لفظي شهادتين، اختصاص دادن مقام ولايت به امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ و سلب آن از نبي مکرم اسلام نمي باشد. بر عکس شيعيان براي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مقام ولايت قائل اند آن هم پيش از امير المومنين و حتي به تعبيري در مرتبه اي بالاتر از امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ خداوند در آيه اطاعت مي فرمايد: يا ايها الذين آمنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منکم «اي کساني که ايمان آورده ايد از خداوند اطاعت کنيد و از پيامبر و اولي الامر اطاعت کنيد». در اين آيه لفظ اطيعوا دو مرتبه تکرار شده است؛ يکبار براي خداوند و بار ديگر براي پيامبر و سپس حکم اولي الامر به رسول عطف شده است. تکرار لفظ اطيعوا براي رسول با اينکه مي شد رسول به الله عطف شود و لفظ اطيعوا تکرار نگردد نشانه تأکيد ويژه خداوند بر اطاعت از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است و اين همان مقام ولايت پيامبر است و مقام ولايت اولي الامر که همان ائمه طاهرين هستند پس از مقام ولايت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي آيد و در واقع برگرفته از ولايت خداي متعال و ولايت رسول اوست. اين اطاعت به ترتيب است اول از خداوند بعد از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و بعد صاحبان امر که طبق احاديث فراوان همان ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و در رأس آنها حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي باشد. آيه شريفه: انما وليکم الله و رسوله و الذين آمنوا.... نيز دلالت صريح بر ولايت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دارد. همان طور که آيه شريفه من يطع الرسول فقد اطاع الله. بر اين اصل مهم اشاره دارد و اطاعت و ولايت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را اطاعت و ولايت خداوند مي داند. بنابراين پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ داراي مقام ولايت است. نکته مهم ديگر اين است که از نگاه شيعه تا زماني که نبي مکرم اسلام در حيات بودند مقام ولايت را ايشان دارا بودند و امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ نيز تحت ولايت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قرار داشتند تا آنجا که حضرت مي فرمود: «انما انا عبد من عبيد محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ؛ همانا من عبدي از عبدهاي محمد هستم». و اين اوج ولايت پذيري امير المومنين نسبت به پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را نشان مي دهد. بنابراين تا زماني که نبي اکرم اسلام در حيات بودند، ولي الله بودند و پس از رحلت ايشان، حضرت علي ـ عليه السلام ـ ولي الله و ولي و سرپرست مومنين گرديد و پيامبر شخصا در مواقف مختلف بر اين امر مهم گواهي داده و آن را مورد تأکيد قرار دادند و فرمودند: «من کنت مولاه فهذا علي مولاه؛ هر کس من ولي اويم، اين علي ولي و سرپرست اوست». لذا مقام ولايت امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ از حيث مرتبه و زمان متأخر از ولايت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است گرچه ولايت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با همه معاني و گونه هايي که داشت براي اميرالمومنين علي ـ عليه السلام ـ ثابت گرديد. نکته ديگر در پاسخ اين سئوال، اين است که نبي مکرم اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در کنار مقام ولايت، مقام رسالت را نيز دارا بود حال آنکه حضرت علي ـ عليه السلام ـ داراي مقام رسالت نبود و از اين منظر، استعمال لفظ رسول الله پس از نام پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و به کار نبردن آن براي علي و به کار بردن لفظ ولي الله براي حضرت نه تنها بالاتر بردن مقام علي ـ عليه السلام ـ نسبت به پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيست بلکه بالعکس اشاره به مقامي براي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دارد که علي فاقد آن بود و آن مقام رسالت پيامبر است و اين همه در حالي است که مقام رسالت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ عجين و همراه با مقام ولايت حضرت است و جداي از آن نيست و اين مطلب از آيات و روايات بسياري به دست مي آيد. از جمله اين آيه شريفه که مي فرمايد: و ما کان لمومن و لا مومنة اذا قصي الله و رسوله امرا ان يکون لهم الخيرة من امرهم و من يعص الله و رسوله فقد ضل ضلالا مبينا؛ و هيچ مرد و زن مومني را نرسد که چون خدا و رسولش به کاري فرمان دهند، براي آنان در کارشان اختياري باشد، و هر کس خدا و رسولش را نافرماني کند قطعا دچار گمراهي آشکاري گرديده است». اين آيه به روشني دلالت دارد بر اينکه رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر همه چيز حتي امور شخص مومنان اولي است و ولايت دارد. قاسم بن معاويه مي گويد: امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: زماني که يکي از شما گفت: لا اله الا الله محمد رسول الله» سپس بگويد: علي امير المومنين». امام رضا ـ عليه السلام ـ در اين زمينه فرمودند: کلام خوش به سوي خدا بر مي گردد يعني جمله لا اله الا الله، محمد رسول الله، علي ولي الله و خليفة محمد رسول الله و... و عمل صالح کلام طيب را عروج مي دهد. شيعه با تبعيت از ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ و در جواب دو دسته از مردمي که در حق علي ـ عليه السلام ـ جفا کردند يعني دسته اي از روي حسادت و کينه حتي تا سبّ علي ـ عليه السلام ـ در منابر نيز پيش رفتند. و نيز عده اي در حق امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ اظهار دوستي بيش از اندازه کردند و راه به غلو يافتند و نعوذ بالله علي را خدا دانستند. راه ميانه را در پيش گرفته و گفتند که علي نه خدا بوده و نه پيامبر و با وجود اثبات کرامات زيادي براي آن حضرت، معتقدند ايشان تنها ولي خدا و امام و پيشواي معصوم شيعيان است شيخ صدوق در اين باره مي نويسد: اصرار ما براي گفتن: اشهدان عليا ولي الله» به اين جهت است که موضع گيري ما به عنوان شعار شيعه واقعي، در برابر کساني که ادعاي دوستي نسبت به آن حضرت را دارند، کاملا روشن شود و بدانند که ما علي را فقط ولي خدا مي دانيم. در اذان و اقامه اين شهادت را بيان مي داريم که علي ـ عليه السلام ـ دوستدار خدا و خداوند نيز دوستدار اوست و اين بدان معني نيست که ما مقام علي ـ عليه السلام ـ را از حضرت رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بالاتر مي بريم چرا که حضرت رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در روز غدير خم در جمع مسلماناني که از حج بر مي گشتند خطاب به همه حاضران فرمودند: «من کنت مولاه، فعلي مولاه». کسي که من مولا و سرپرست اويم علي نيز مولا و سرپرست اوست. البته اين شهادت دادن به ولايت علي ـ عليه السلام ـ چيزي جديد نيست که بعد از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به وجود آمده باشد. بلکه بعد از واقعه غدير خم، دوستداران علي ـ عليه السلام ـ در اذان و اقامه به ولايت علي ـ عليه السلام ـ نيز شهادت مي دادند که يکي از آنها سلمان فارسي بود و خبر اين رفتار سلمان ميان مسلمين پخش شد و مردي خدمت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آمده عرض کرد: مطلبي شنيدم که تا به حال نشنيده بودم، حضرت فرمود: چيست؟ عرض کرد: سلمان در اذانش بعد از شهادت به رسالت شهادت به ولايت علي نيز مي دهد حضرت فرمود: چيز خوبي شنيديد. و در روايت ديگر نيز آمده است که اباذر در اذان چنين کرده است و گفته است: اشهدان عليا ولي الله، و خبر به رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ رسيد، حضرت فرمود: آري چنين است. آقا قول من در غدير خم را فراموش کرده ايد: من کنت مولاه فعلي مولاه. با توجه به اين روايت مي توان گفت که شهادت بر ولايت علي ـ عليه السلام ـ در اذان و اقامه از شعارهاي اصيل و با سابقه شيعيان است که در رأس آنها سلمان و ابوذر، دو صحابي بزرگ با عظمت و مورد تکريم پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قرار دارند که اين عمل آن دو بزرگوار مورد تقرير و تأييد پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز قرار گرفته است بديهي است که تقرير معصوم نيز مثل قول و فعل معصوم حجّت است با اين بيان اثبات مي شود که اين شهادت جزء سنت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است. بر اين اساس و به ترتيبي که در اذان و اقامه گفته مي شود شهادت به ولايت علي ـ عليه السلام ـ بعد از شهادت به وحدانيت خداوند و رسالت حضرت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي باشد. از طرف ديگر خود خداوند در قرآن کريم: حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به عنوان رسول يعني فرستاده شده معرفي مي کند: «محمد فرستاده خداست و کساني که با او هستند بر کفار سخت گيرند و نسبت به همديگر مهربان هستند». و حال آنکه در تعريف ولي چنين تعريفي نيامده است. علاوه بر آن رسول خدا نيز ولي خدا است و به اين خاطر حتي بر جان هاي و اموال مؤمنين ولايت دارد. بنابراين شهادت به ولايت در شهادت به رسالت گنجانده شده است، زيرا که ولايت باطن رسالت است. با وجود اينکه شهادت به ولايت حضرت علي ـ عليه السلام ـ جزء اذان نيست ليکن روح آن است و همان طور که کمالِ دين مقدس اسلام به نص قرآن به ولايت آن حضرت کامل و تمام مي شود کمال و تمام اذان هم به ذکر ولايت آن حضرت است، چنانچه در زمان حضرت رسول ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نيز چنين بود.با توجه به مطالب فوق به روشني در مي يابيم که تصور مقامي بالاتر از مقام پيامبر براي علي که از ترکيب الفاظ شهادتين ممکن است به ذهن خطور کند، تصوري نادرست است و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشرف مخلوقات عالم بوده و در مرتبه اي بالاتر از کليه موجودات و تمامي بندگان نيک و صالح خداوند حتي امير المومنين علي ـ عليه السلام ـ قرار دارند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه