اولویت بندی تهدیدات علیه جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷

بحث امنیت و به ویژه امنیت در حوزه ملی که از آن به امنیت ملی یاد می شود از جمله مهمترین موضوعاتی است که کارشناسان علوم استراتژیک در مورد آن به بحث و بررسی می پردازند . یکی از علل اهمیت یافتن این موضوع این است که این مساله در چند دهه گذشته با چالش از سوی کشورهای مختلف مواجه شده است به طوری که در مواردی از سطح امنیت ملی فراتر گذاشته و به نوبه خود امنیت جهانی را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است . اما کارشناسان از منظر های مختلف به تقسیم بندی تهدیدهای امنیت ملی پرداخته اند و مکاتب مختلفی در این زمینه ارائه شده است که پرداختن به آنها در این مختصر نمی گنجد و شما را به مطالعه کتبی که در خلال این مطالب به آنها اشاره می شود فرا می خوانیم و اجمالا در اینجا دو موضوع را مطرح می کنیم :الف – انواع تهدید بر علیه امنیت ملی به صورت عام ب – انواع تهدید بر علیه امنیت ملی به صورت خاص که در این مورد ، به صورت موردی و در مورد جمهوری اسلامی ایران بحث و بررسی صورت می گیرد :الف – انواع تهدیدها بر علیه امنیت ملی در سطح جهانی : (منبع بخش الف : تهدید و امنیت ، دکتر محسن مرادیان ، مرکز آموزشی پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی ، ص 197-187)در این زمینه تقسیم بندی های مختلفی صورت گرفته است که به یکی از این تقسیم بندی ها اشاره می گردد :منابع تهدید : منابع تهدید برای امنیت ملی کشورها در سه حوزه قابل شناسایی اند :1 – تهدیدات داخلی2 – تهدیدات خارجی 3 – تهدیدات فراملیتهدید داخلی به امنیت داخلی و تهدید خارجی به امنیت ملی مرتبط بوده و کشورها در تنظیم راهبرد امنیت و تعیین منافع ملی ناگزیر از توجه به آن ها می باشند . تهدیدات داخلی اقداماتی نظیر فساد سیاسی و رفتار جنایی را در بر می گیرند . تهدیدات خارجی نیز بر رفتارتجاوزکارانه دیگر کشورها متمرکزند . سومین دسته تهدیدها ، تهدیدات فراملی است که منافع حیاتی کشورها را به چالش می کشند . تهدیدهای فراملی هم از بازیگران بین المللی (نظیر شرکت ها و سازمان های غیر دولتی ، سازمان های جنایتکار و تروریست ها) و هم پدیدها های فراملی که شاید حسابگرانه یا ناشیانه عمل می کنند (نظیر ایدز و دیگر بیماریها ، آلودگی ، بازارهای جهانی ، و فناوری) سرچشمه می گیرند .می توان تهدیدهای داخلی که می توانند امنیت داخلی کشورها را به چالش بکشانند به شرح ذیل فهرست نمود :1. نابرابری اقتصادی : نبود فرصت برابر در اقتصاد و عدم وجود عدالت اجتماعی واقتصادی که بستر ساز ناامنی داخلی است . 2. تاثیر فشار اقتصادی در جامعه : فشار اقتصادی بر جامعه می تواند پیامدهایی همچون خشونت ، اعتراض اجتماعی ، بی نظمی و ... ایجادنماید . 3. رشد جمعیت که عواقب اجتماعی مهلکی بر جامعه خواهد داشت . نظیر بیکاری ، حاشیه نشینی ، کاهش درامدها ، کمبود منابع و ... . [البته اخیرا نظریاتی در حال گسترش می باشد که بر خلاف گذشته به منفی شدن تراز رشد جمعیت به عنوان تهدید نگریسته و از رشد جمعیت به عنوان مانعی در برابر این تهدیدها یاد می کنند]4. اقلیت های قومی و مذهبی 5. اختلاف نژادی 6. بحران های سیاسی – اجتماعی7. مناقشات داخلی8. موقعیت نامساعد جغرافیایی9. عدم وجود نیروهای مسلح و پلیس قدرتمند 10. مسدود کردن راه های قانونی و مسالمت آمیز اعتراض و انتقاد 11. اقتصاد زیر زمینی12. برخورد فیزیکی و خشن با آراء و اندیشه های مشروع و آزادی های عمومی13. بحران اخلاقی 14. جرایم رایانه ای تهدیدات خارجی نیز وجوه مختلفی دارند که برخی از این وجوه عبارتند از :1. جنگ و تهاجم نظامی 2. الحاق سرزمین کشوری به کشور دیگر3. اشغال بدون درگیری4. دخالت در امور داخلی کشور دیگر5. براندازی6. برهم خوردن توازن قوا7. عملیات پنهان سیاسی 8. مناقشات بین المللیمهمترین منابع تهدید :مهمترین منابع تهدیدکننده داخلی امنیت ملی :1. گروه های سیاسی معاند و مخالف2. گروه های قومی3. اقلیت های دینی4. قدرتمندان اقتصادی5. نیروهای مسلح6. اشرارمهمترین منابع تهدیدکننده خارجی امنیت ملی :1. کشور واحد 2. تهدید از سوی دو یا چند کشور3. سازمان های بین المللی4. شرکت های چند ملیتی5. قاچاقچیان بین المللی 6. گروههای تروریستی بین المللیاشکال تهدید های خارجی :1. شکل نظامی2. شکل اقتصادی 3. شکل سیاسی و حقوقی4. شکل اجتماعی و فرهنگی به معنای تبلیغ گسترده فرهنگ مغایر با کشور در سطح بین الملل ، زیر سوال بردن ارزش ها و فرهنگ کشور در سطح بین الملل ، رسوخ فرهنگ بیگانه از راه های اقتصادی ، سیاسی و دیپلماتیکب – انواع تهدیدها بر علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران : برای بررسی انوع تهدیدها بر علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ابتدا باید انواع گفتمان هایی که در ارتباط با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته است را مورد بررسی قرار داده و سپس بر اساس هر کدام از این گفتمان ها تهدیدهایی که بر علیه امنیت جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است را موردبررسی قرار دهیم . یکی از مهم ترین نظراتی که در بررسی تحولات سیاست های امنیتی جمهوری اسلامی ایران عرصه شده، این سیاست ها را بعد از انقلاب اسلامی به سه دوره «بسط محور»، «حفظمحور»، «رشد محور» تقسیم بندی کرده است.این تفکر اولین بار به صورت نظری توسط سعید حجاریان و محمد رضا تاجیک در سمینار توسعه و امنیت عمومی مطرح شد (سعید حجاریان، تحول مفهوم امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران و نیز محمد رضا تاجیک، توسعه وامنیت عمومی (ج 1 و ج 2)، معاونت امنیتی و انتظامی وزارت کشور، اسفند 1375) ولی محمد جواد لاریجانی هم در این زمینه مطالبی را مطرح کرده است. (محمد جواد لاریجانی، مقاله مدخلی بر مفاهیم و دکترین های امنیت ملی، چالشهای انقلاب در سیاست خارجی، (تهران: کتاب صبح، 1375)) براساس این نظریه، جمهوری اسلامی ایران از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی در سیاست خارجی خود، سه مرحله را پشت سر گذاشته است. در مرحله اول، گفتمان بسط محور برجهت گیری های جمهوری اسلامی ایران غالب شد که در آن، حفظ جمهوری اسلامی ایران در گرو بسط آن تلقی شده و امنیت، مفهومی محافظه کارانه تلقی گردید.بر اساس این نظریه، در دوره بسط محوری اصولا نمی توان از امنیت ملی بحث کرد بلکه اولویت اصلی، امنیت جهان اسلام است. با آغاز جنگ تحمیلی، این گفتمان جای خود را به گفتمان حفظ محور داد که بر اساس آن، حفظ نظام از اهمیت و اولویت اصلی برخوردارشد. نظریه هایی مانند ام القرا در این دوره شکل می گیرند. این نظریه، حفظ جمهوری اسلامی ایران را به خاطر حفظ مصالح جهان اسلام ضروری می داند.این گفتمان تا پایان جنگ، همچنان بر ذهنیت نخبگان سیاسی جمهوری اسلامی ایران غالب بوده و مبنای تصمیم گیری نظام است. بر اساس این گفتمان، بسط نظام در گرو حفظ نظام است. با پایان جنگ، به تدریج گفتمان جدیدی شکل می گیرد که اولویت اصلی آن در توسعه اقتصادی است و امنیت ملی بر اساس متغیر توسعه، تعریف و تبیین می شود. بر اساس این گفتمان، الگوی موفق «توسعه ملی »، الگوی موفق استراتژی امنیت ملی هم خواهد بود وبستر مناسب برای پیشبرد امر توسعه، چیزی جز امنیت نیست. بنابر این امنیت، مبنای توسعه و توسعه هم مبنای امنیت خواهد بود. از دیدگاه این نظریه در گفتمان رشد محور،تاکیدات امنیتی جنبه داخلی پیدا کرده و باید از درون به دنبال توسعه باشیم.(مقصود رنجبر ، گفتمان های امنیت ملی درجمهوری اسلامی ایران ، علوم سیاسی ، علوم سیاسی - دانشگاه باقرالعلوم (ع) ، تابستان 1379 ، شماره 9)1 – سطح تهدیدها و آسیب پذیری ها در گفتمان بسط محور (منبع این بخش : گفتمان های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران ، سید حسین ولی پور زرومی ، پژوهشکده مطالعات راهبردی ، 489-119)الف – سطح داخلی : الف – 1 : ابعاد سیاسی :• بی تجربگی سیاسی انقلابیون • دوگانگی در ساختار قدرت سیاسی• وجود برخورد جهان بینی ها درمیان گروه های مختلفالف – 2 : ابعاد غیر سیاسی :• ابعاد فرهنگی اجتماعی o تداوم ابتذال فرهنگی و اخلاقی در بخش هایی از جامعه o ضعف درشکل گیری هویت اجتماعی قویo تداوم برخی از ظواهر وابستگی فکری – فرهنگیo چالش های قومی - مذهبی• ابعاد اقتصادی • ابعاد نظامی و امنیتیب – سطح خارجی :ب – 1 : ابعاد بین المللی (آمریکا)ب – 2 : ابعاد منطقه ای :• تهدیدهای ناشی از منطقه عربی • تهدیدهای ناشی از اسرائیل2 – سطح تهدیدها و آسیب پذیری ها در گفتمان حفظ محور :1. تزلزل در پشتوانه اقتصادی2. دوگانگی در نیروهای نظامی 3. ماهیت جنگ طلب و شرور صدام4. برتری سخت افزارهای نظامی عراق نسبت به ایران 5. عدم توازن د رموفقیت های تبلیغی و روانی6. رویارویی نظم بین الملل با ایران7. بین المللی شدن جنگ و گستردگی میدان نبرد 3 – سطح تهدیدها و آسیب پذیری ها در گفتمان رشد محور : الف – سطح داخلی :1. ابعاد سیاسی :• رخنه در مبانی مشروعیت نظام • وجود دو گانگی سیاسی و تنازعات جناحی2. ابعاد اقتصادی :• تداوم وابستگی به اقتصاد تک محصولی• تداوم آثار توسعه نیافتگی• رواج و توسعه فقر و فساد3. ابعاد اجتماعی و فرهنگی :• تزلزل در پایه های هویت ملی (ارزشی) کشور• رشد فزاینده گسست های اجتماعی و فرهنگی• تشدید ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعیب – سطح بیرونی :1. ماهیت تنش زای منطقه ای و تداوم ناامنی برای ایران • فقدان ارتباط مثبت میان امنیت و امنیت منطقه ای • توالی بحران ها وبی ثباتی در منطقه o بحران عراق و آینده مبهم آنo خلیج فارس و آسیب پذیری های امنیتی ایران o حوزه شمال وشرق ایرانo اسرائیل ، معضل و دشمن ذاتی ایران2. تداوم خصومت ذاتی آمریکا با ایران • اعمال تحریم های اقتصادی • اعمال فشارهای سیاسی و تبلیغی• تقویت حلقه محاصره نظامی ایران3. ماهیت تنش زای روند های جهانی• نگرانی های اقتصادی• نگرانی های فرهنگی ، اجتماعی و سیاسیاز نظر ابزار نیز تهدیدها به دو نوع تقسیم می گردند :الف – تهدیدهای سخت که در آنها از ابزارهای خشونت آمیز استفاده می گردد ب – تهدیدهای نرم که فاقد ابزارهای خشونت آمیز هستند و یا کمتر از این ابزارها استفاده می شود و مشخصه عمده آن این است که در آن از ابزارهای فرهنگی استفاده می شود فلذا به فضایی که در آن این گونه تهدید وجود دارد فضای جنگ نرم گفته می شود هر چند برای حصول نتیجه بهتر ممکن است در پایان به تهدیدهای سخت نیز پرداخته شود . از نظر زمان تاثیر نیز تهدیدها به شرح ذیل طبقه بندی می شوند : 1. تهدید تند : که تاثیر آن بر امنیت بسیار سریع بوده و نیازمند عکس العمل سریع می باشد چرا که شرایط آن کاملا بحرانی است . 2. تهدید نیمه تند که با سرعت کم تری تاثیر می گذارد . 3. تهدید کند : که تاثیر آن در بلند مدت بوده و به کندی ظاهر می گردد . هر چند این نوع تهدید شرایط بحرانی ایجاد نمی کند اما عدم توجه به آن تاثیرات عمیقی بر جای گذاشته و حتی می تواند باعث اضمحلال نظام سیاسی گردد .(دکتر محسن مرادیان ، همان ، ص 189)آنچه گفته شد مهمترین تقسیم بندی هایی بودند که در باب تهدید بر علیه امنیت ملی صورت می گیرد و امید است مورد توجه شما واقع شود . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه