نظر شيعه و اهل سنت راجع به خمس را تبيين نمائيد، چرا اهل سنّت همانند ما خمس ندارند؟

مهم ترين آيه اي که دستور خمس در آن آمده است اين آيه شريفه است: وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاکينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن کنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ اگر به خدا ايمان داريد بدانيد هر چه را به عنوان غنيمت به دست مي آوريد بي ترديد يک پنجم آن براي خدا و رسول و خويشان و يتيمان و مساکين و در راه ماندگان (ازآل رسول) است. در اهميت خمس همين بس که کمتر آيه اي مربوط به احکام داراي اين همه تأکيد بوده است «و اعلموا، انما غتمتم من شي، لله خمسه». و در آخر نيز ضمن تهييج مردم به خمس مي فرمايد اگر ايمان داريد خمس بدهيد. بنابراين معلوم است که خمس از لوازم ايمان است. نقاط مشترک شيعه و سني در خمس 1. غنائم جنگي: شيعه و سني معتقدند که آيه 41 که مهم ترين آيه در مورد خمس مي باشد در يکي از جنگ ها (غزوه بني قينقاع، جنگ بدر يا احد)، نازل شده و خداوند از مجاهدان مي خواهد خمس آنچه را که غنيمت گرفته اند پرداخت نمايند ، بنابراین غنیمت جنگی از اموری است که شیعه و سنی بر پرداخت خمس آن اتفاق نظر دارند. 2. معادن: همان طور که شيعه طبق سنت قائل به خمس در معادن هست، اهل سنت نيز چنين نظري را داردندالبته با اندکي تفاوت در بين مذاهب آن؛ حنفيها با اين تفاوت که معادن سه قسم است و يک قسم آن خمس دارد قائل به خمس در معادن شده اند. مالکي ها نيز خمس در معادن طلا و نقره را واجب مي دانند شافعي ها و حنابله با اينکه معادن را به روشني بيان نکرده اند ولي از لفظ رُکاز که شامل همه معادن و گنج ها مي شود استفاده کرده اند. ابو هريره روايتي دارد مي گويد پيامبر فرمود «در رکاز خمس هست، يکي از حاضران پرسيد، رکاز چيست؟ حضرت فرمود: معادن طلا و نقره است که خداوند از روز نخست آفريد». ولي شيعه خمس در معادن طلا، نقره، سرب، مس، نفت، فيروزه، زغال سنگ، عقيق و نمک را واجب مي داند. 3. گنج يا دفينه: مالکي ها و حنفي ها خمس در گنج را نيز واجب مي دانند شافعي ها و حنابله خمس در گنج يا رکاز را نيز واجب مي دانند. نکته: رکاز در لغت به معناي هر گونه ماليستت که در زمين متمرکز يا پنهان شده باشد به همين دليل به تمام معادن، رکاز گفته مي شود. هم چنين است گنج ها و انواع اموال نهفته در زمين، که پيشينيان به دلائلي در زير زمين يا کوه ها پنهان مي کردند به اين ها رکاز مي گويند. از انس بن مالک نقل شده که همراه رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در راهي حرکت مي کرديم يکي از دوستان ما وارد ويرانه اي شد و در آن گنجي از طلا پيدا کرد، پيامبر دستور داد آن را وزن کنند در حدود 200 درهم شد حضرت فرمود: اين رکاز است و بر اين خمس واجب مي شود. در مذهب حقه تشيع نيز به گنج، اگر به نصاب 105 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا برسد البته بعد از کسر مخارج،خمس تعلق مي گيرد. 4. علمائي از اهل تسنن مثل ابو يوسف قاضي قائل به خمس در غواصي و جواهري از دريا پيدا مي شود نيز شده اند. علماء شيعه نيز علاوه بر اينها هم چنين اهل تسنن با استفاده از سنت و روايات قائل به وجوب خمس در 3 مورد ديگر نيز هستند: 1. منفعت کسب و کار 2. مال حلال مخلوط به حرام 3. زميني که کافر ذمّي از مسلمان بخرد. 5. حرمت زکات بر سادات: اين مسئله از مشترکات ديگري بين ما شيعيان و برادران اهل تسنن مي باشد در صحيح مسلم، بابي وجود دارد بنام (تحريم زکات بر رسول خدا و آلش) که يکي از احاديث مذکور در آن چنين است: ابو هريره گويد: «حسن بن علي ـ عليه السلام ـ خرماي صدقه را گرفت و در دهان گذاشت، پيامبر فرمود آن را بينداز، آيا نمي داني ما صدقه نمي خوريم». 6. اشتراک در تقسيم: در تقسيم خمس نيز اختلاف چنداني ديده نمي شود: فخر رازي خمس را بر 5 قسمت تقسيم مي کند: 1. سهمي براي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ؛ 2. سهمي براي اقرباي ايشان از نسل بني هاشم و بني المطلب، 3، 4، 5، يتيمان، مسکينان در راه ماندگان از بني هاشم و بني المطلب. شافعي نيز خمس را 5 قسمت مي داند: 1. سهم خاص رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ؛ 2. سهمي براي خويشاوندان از اغنياء و فقراي رسول خدا؛ 3، 4، 5، بين يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان تقسيم مي شود. ابوحنيفه نير معتقد است: سهم رسول خدا با مرگشان تمام مي شود و ذوي القربي نيز سهمشان مبتني بر حضور پيامبر است و ما بقي بين يتيمان و فقراء و ابن السادات است و به ثروتمندان آنها نمي رسد. زمخشري نيز در ذيل آيه خمس چنين آورده است: 1. نزد ابن مالک، خمس به امام واگذار مي شود که او طبق نظر خود خمس را تقسيم مي کند؛ 2. نزد اماميه و ابو عاليه (از اهل سنت) خمس به 6 قسم تقسيم مي شود. 3. در قول مذهب مالکيه و ابن عباس، خمس به 6 قسم تقسيم شده است ولي ابوبکر خمس را به 3 سهم منحصر کرد و بني هاشم را از آن منع نمود و خلفا نيز از او پيروي کردند. مذهب تشيع نيز با توجه کامل به مفاد آيه 41 سوره انفال و با تکيه بر سنت در کنار قران کريم، خمس را 6 سهم مي داند: 1. سهمي براي خدا که در اختيار رسول قرار مي گيرد تا در راه ولايت و حاکميت الهي صرف کند چون خداي متعال نيازي به او ندارد. 2. سهمي براي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ . 3. سهمي براي ذي القربي (که همان امام بر عصر مي باشد). تا اينجا يک ثلث که مربوط به حکومت اسلامي مي شود ثلث ديگر نيز عبارت است: 1. يتيمان 2. مسکينان 3. در راه ماندگان از بني هاشم و سادات مي باشند. بررسي برخي نظرات متفاوت اهل تسنن 1. اختصاص خمس به غنائم جنگي: اين مورد که نظر عده اي از اهل تسنن است داراي ترديدها و نکات مبهمي است لذا بايد گفت؛ اولا: غنيمت در لغت: هر نوع درآمدي است که نقطه مقابل غرامت که به معناي هر نوع ضرري است مي باشد لذا «آلوسي» مفسر مشهور اهل سنت معتقد است که «غُنم» به معناي هر نوع سود و منفعت است و اصطلاح شدن غنيمت به معناي غنائم جنگي است، که فقهاء اهل سنت اصطلاح شرعي مي دانند نيز محل اشکال است به دليل فرموده بزرگان: چه بسا شهرتي که اصل ندارد (رب شهرة لا اصل له). ثانيا: در قرآن نيز غنيمت به معناي هر نوع درآمدي است «مثل آيات 15، 18، 19، فتح و 94 نساء». ثالثا: براي بيان خمس علاوه بر قرآن از سنت نيز مي توان استفاده کرد و منافاتي ندارد همان طور که خود برادران اهل تسنن در خصوص خمس معادن و گنج ها و غواص استفاده کرده اند و مثل بسياري از احکام هم چون وجوب اصل نماز در قرآن و کيفيت و رکعات و... در سنت استفاده شده است، لذا قائل شدن به وجوب خمس در سه مورد اختلافي ديگر که شيعه از روايات متعدد از پيامبر و اهل بيت استفاده کرده است کاملا منطبق بر قرآن و سنت و عقل مي باشد. لذا در آخر يک سئوال مهم از برادران اهل تسنن داريم: تا اينجا مشترکات زيادي داشتيم و بر اساس همين مشترکات که: 1. زکات بر سادات حرام است 2. هميشه جنگ نيست که غنائمي به دست آيد. 3. هر روز معادن و گنج کشف نمي شود و غواصي صورت نمي گيرد تا خمس آن پرداخت شود لذا سادات يتيم و فقير و درمانده آن هم بخاطر حرمت زکات از کجا و چگونه ارتزاق نمايند و چه کسي متکفل زندگي آنها باشد؟ .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه