۱. ظاهراً دلیل کسانی که عذاب استیصالی را از امّت اسلام نفی نموده اند ، آیات ۳۲ الی ۳۴ سوره فصّلت است.

1. ظاهراً دلیل کسانی که عذاب استیصالی را از امّت اسلام نفی نموده اند ، آیات 32 الی 34 سوره فصّلت است. خداوند متعال در این آیات شریفه می فرماید:« وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلیمٍ .ــ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ .ــ وَ ما لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ ما کانُوا أَوْلِیاءَهُ إِنْ أَوْلِیاؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُون : و (به خاطر بیاور) زمانى را که گفتند: پروردگارا! اگر این حق است و از طرف توست ، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! یا عذاب دردناکى براى ما بفرست. ـــ ولى(اى پیامبر!) تا تو در میان آنها هستى ، خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد ؛ و (نیز) تا استغفار مى کنند ، خدا عذابشان نمى کند. ــ چرا خدا آنها را مجازات نکند ، با اینکه از (عبادت موحّدان در کنار) مسجد الحرام جلوگیرى مى کنند در حالى که سرپرست آن نیستند؟! سرپرست آن ، فقط پرهیزگارانند؛ ولى بیشتر آنها نمى دانند.»( الانفال/32ــ 34 )لکن به نظر مفسّرین بزرگی چون علامه طباطبایی ، از این آیات شریفه نمی توان نفی عذاب استیصالی را در همه زمانها برداشت نمود ؛ بلکه حتّی نفی چنین عذابی را در زمان خود آن حضرت نیز نمی توان نتیجه گرفت. چرا که اوّلاً در خود آیات قرآن کریم ، امّت اسلام تهدید به عذاب شده اند. خداوند متعال فرموده است:« فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُکُمْ صاعِقَةً مِثْلَ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ : اگر آنها روى گردان شوند، بگو: من شما را از صاعقه اى همانند صاعقه عاد و ثمود مى ترسانم.»( فصلت/13) ثانیاً در زمان خود آن حضرت عذاب بر برخی افراد یا قبائل نازل شده است. برای مثال ابولهب به نفرین آن حضرت گرفتار شده و با مرض تنفّر آوری به درک واصل شد ؛ همچنین برخی استهزاء کنندگان آن حضرت به اشاره حضرت جبرئیل به انحاء گوناگون هلاک شدند و برخی نیز به نفرین خود آن حضرت گرفتار گشتند. در جنگ بدر مردانی آسمانی بر قریش تاختند و آنها را تار و مار ساختند. همچنین به نفرین آن حضرت هفت سال بر قبیله مضر باران نبارید تا این که توبه کردند و به دعای آن حضرت بارانی عظیم بر آنها باریدن گرفت.( ر.ک: منتهی الآمال ؛ معجزات نبی اکرم (ص) ) بعد از آن حضرت نیز به نفرین برخی اهل بیت (ع) بر کسانی عذاب نازل شده است.لذا مدلول آیات شریفه سوره فصّلت این نیست که عذاب استیصالی از امّت اسلام برداشته شده است. 2. اینکه خداوند متعال ، مدام از عذابهای نازل شده بر اقوام قبلی یاد کرده و امّت اسلام را انذار می کند ، به این سبب است که سنن الهی همواره ثابتند ؛ یعنی قوانینی ثابت و لایتغیّر بر نظام عالم حاکم اند ؛ و هر عقیده و عملی پیامدهای مختصّ به خود را دارد. لذا خداوند متعال با بیان عقیده و رفتار اقوام گذشته و عواقب سوء آن ، به آیندگان هشدار می دهد که مبادا شما نیز همان راهها را طی کنید ، چرا که طبق سنن الهی طیّ این راهها از طرف هر شخص و قومی ، عواقبی مشابه دارد. خداوند متعال می فرماید:« فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتی قَدْ خَلَتْ فی عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْکافِرُونَ : امّا هنگامى که عذاب ما را مشاهده کردند ، ایمانشان براى آنها سودى نداشت!این سنّت خداوند است که همواره در میان بندگانش اجرا شده ، و آنجا کافران زیانکار شدند»( غافر : 85)« اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ وَ مَکْرَ السَّیِّئِ وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلا : اینها همه بخاطر استکبار در زمین و نیرنگهاى بدشان بود ؛ امّا این نیرنگها تنها دامان صاحبانش را مى گیرد ؛ آیا آنها چیزى جز سنّت پیشینیان را انتظار دارند؟! هرگز براى سنّت خدا تبدیل نخواهى یافت، و هرگز براى سنّت الهى تغییرى نمى یابى »( فاطر : 43)« قُلْ لِلَّذینَ کَفَرُوا إِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ یَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلینَ به آنها که کافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ایستند، (و ایمان آورند،) گذشته آنها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آنها جارى مى شود. »( الأنفال : 38)« قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبین : پیش از شما، سنّت هایى وجود داشت ؛ پس در روى زمین، گردش کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان(آیات خدا) چگونه بود؟»( آل عمران/137)3. جاری شدن سنن الهی منوط به حضور انسان معصوم نیست ؛ همین اندازه که هدایت الهی به قومی رسیده باشد کافی است تا آنها ، در صورت استحقاق ، مشمول مجازات الهی شوند. اگر نزول عذاب ، در زمان نبی یا امام و با هشدار خاصّ و قبلی او باشد ، آن عذاب نسبت به بازماندگان ، معجزه آن نبی یا امام نیز محسوب می شود ؛ امّا اگر با هشدار خاصّ قبلی معصوم نباشد فقط جنبه عذاب و عبرت آموزی خواهد داشت. از راه براهین قطعی عقلی و نصوص قطعی دینی ، شکّی در این نیست که همه امور به دست خداست و جز به اراده او اتّفاقی نمی افتد ؛ و اراده خدا در عالم خلقت همان سنن تبدیل ناپذیری هستند که بر عالم حاکمند. لذا هر حادثه گوارا یا ناگواری که رخ می دهد به اذن و اراده حق تعالی است. و هیچ حادثه ناگواری برای بشر رخ نمی دهد مگر به چهار غرض یا برای امتحان است تا انسان در سایه آن تکامل یابد ؛ یا برای ترفیع درجه است ؛ یا کفّاره معاصی است که موجب پاک شدن معاصی می شود ؛ یا از باب مجازات و عذاب است. خداوند متعال می فرماید:«ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیم : هیچ مصیبتى رخ نمى دهد مگر به اذن خدا. و هر کس به خدا ایمان آورد، خداوند قلبش را هدایت مى کند؛ و خدا به هر چیز داناست»( التغابن : 11)« وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ : هر مصیبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است که انجام داده اید، و بسیارى را نیز عفو مى کند.»( الشورى : 30)بنا بر این حوادثی مثل زلزله ، سیل ، خشکسالی ، امراض فراگیر مثل سارس ، ایدز ، طاعون و... در عین اینکه حوادثی طبیعی هستند وسیله عذاب یا امتحان خدا نیز هستند. زلزله برای بقاء زمین لازم است ولی خداوند متعال می تواند آن را در مکانی بدون سکنه واقع سازد یا می تواند آن را در ضمن چندین زلزله آرام به جریان اندازد یا می تواند باران را به گونه ای تقسیم نماید که منجرّ به سیل نشود ؛ ولی در مواردی چنین نمی کند تا برای برخی عذاب و برای برخی دیگر وسیله امتحان یا کفّاره گناه باشد. همچنین طبق برخی روایات برخی عذابهای نوظهور نتیجه گناههای نو ظهورند. امام موسی الکاظم (ع) فرمودند:« کُلَّمَا أَحْدَثَ النَّاسُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْمَلُونَ- أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعُدُّون : هر گاه مردم گناه تازه ای پدید آورند که قبلاً نمی کردند خدا نیز بلاهاى تازه اى براى آنها به وجود مى آورد که مردم گمانش را نمی کردند. » (بحار الأنوا ، ج 75 ،ص322 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه