اشتغال زنان در جامعه چگونه باید باشد؟

در قسمت اول مقاله اشتغال زنان در جامعه خواندید: سنت های ریشه دار اجتماعی و دینی، زنان را به سوی حفظ ارکان خانواده دعوت می کند، اما هنجارهای دنیای متجدد (از سوی دیگر) آنان را به حضور هر چه بیشتر در جامعه و همکاری فعال در مراکز اشتغال فرا می خواند . حال چگونه می توان این دو را با هم جمع کرد؟ و در صورت به خطر افتادن یکی، اولویت با حفظ کدام است؟ نویسنده در ابتدای مقاله، و برای زمینه سازی پاسخ به سؤال های فوق، مواردی از اصول اسلامی را ذکر نمود; که عبارت بودند از: الف) تساوی زن و مرد در اصل آفرینش و گوهر اصلی انسانیت (روح) ; ب) تساوی در وصول به بالاترین مراتب کمال و معنویت; ج) مشارکت زنان و مردان در مسؤولیت های اجتماعی; د) استقلال اقتصادی زنان و مردان . از نظر نویسنده محترم، حضور جدی زنان در اداره امور داخلی خانواده، اولویت داشته و اشتغال زنان در مرتبه دوم قرار دارد . ایشان برای اثبات این مدعای خویش، در ضمن موارد ذیل، دلایل خویش را بر می شمرد . 1 - تحلیل ساختاری خانواده و توجه به تفاوت نقش ها 2 - تفاوت های تکوینی زن و مرد در شماره گذشته، یکی از تفاوت های تکوینی (تفاوت زیستی) شرح داده شد و اقسام آن مورد بررسی قرار گرفت . در این شماره، ادامه ادله این نویسنده را از نظر شما خوانندگان محترم می گذرانیم . ب) تفاوت های روانی: تفاوت های روانی بسیاری میان زن و مرد وجود دارد که از نظر علم روان شناسی به اثبات رسیده است . این تفاوت ها را نمی توان به سادگی، تنها زاییده تربیت و محیط دانست . بدیهی است شناخت و توجه به این تفاوت ها، هر یک از دو جنس زن و مرد و به طور کلی بشر را به سوی سعادت هر چه بیشتر رهنمون می سازد . تلقین تحمیلی زیست مردانه به زن - چنان که برخی از فمنیست های افراطی دنبال می کردند - نابودی انسانیت و هستی وی را در پی دارد، و روان و جسم او را در معرض هلاکت و بی هویتی و استعدادهایش را به سمت انحراف و نقصان سوق می دهد . برخی از تمایزات روانی زن و مرد را می توانیم چنین برشماریم: شکل گیری هویت دختران برای صمیمیت و در پسران برای استقلال و رقابت و فردیت است . (22) از جهت شخصیتی، زنان از مردان حسودتر و کنجکاوترند . اعتماد به نفس کمتری دارند اما پرخاشگری در مردان بیشتر از زنان است . (23) علایق زیبایی شناختی، اجتماعی و دینی زن ها بیشتر از مردهاست . مردها بیشتر به جنبه های سیاسی و نظری علاقه دارند و زن ها بیشتر به مسائل اخلاقی تمایل نشان می دهند . زن ها با حرارت به بی عدالتی اعتراض می کنند و نسبت به آداب و رسوم اجتماعی و ضوابط اخلاقی تلقین پذیرترند . (24) بر اساس تحقیقات، مردان بیشتر از زنان به امور مادی و اقتصادی گرایش دارند . (25) زن از مرد عاطفی تر است و به روابط عاطفی علاقه بیشتر نشان می دهد . احساس محبت در دختران بیش از پسران است، اما مردان بیشتر به ارتباط فعالیت مدار توجه دارند و دنیای بیرون را هدف قرار می دهند و انرژی خود را صرف آن می کنند . (26) جنس زن هیجانی تر از مرد است و کیفیت هیجان او نیز با مرد فرق می کند . بر اساس تحقیقات، پانزده درصد مردان از فشار روانی رنج می برند، این رقم در مورد زنان به 21 درصد می رسد . از نظر واکنش در برابر عوامل فشارزا نیز بین دو جنس تفاوت هایی مشاهده می شود . (27) وابستگی زن به مرد و استقلال خواهی مرد از نظر وضعیت جسمانی یک امر طبیعی است . روان زن به وابستگی گرایش دارد، از تنهایی می ترسد و در ارتباط با دیگران کارآمدتر می شود و از آن سو، مرد استقلال طلب است; زمانی که نیازمندی دیگران را به خود دریابد، احساس توانمندی می کند . (28) به طور کلی، مرد برون گرا و زن درون گراست و این ویژگی از کودکی در جنس زن وجود دارد . (29) در ناحیه هیجانات و عواطف، مطابق مطالعات «ترمن و میلز» (30) بر روی صدها نفر، تفاوت های زیر قابل تردید نیست: تشخص، ستیزه جویی، جسارت، استقامت و پرخاشگری در بیان احساسات در مردان بیشتر از زنان است . در مقابل، در زنان دلجویی و همدردی بیشتر است و اینان ریزکارتر و از نظر ذوقی حساس ترند . مردان به عملیات برجسته، حادثه آفرینی، فعالیت در هوای آزاد و کارهای مستلزم کوشش بدنی تمایل بیشتری دارند و به ماشین، ابزار و داد و ستد بیشتر علاقه مندند . اما زنان کارهای خانه، اشیا و اعمال ذوقی، دل سوزی و مواظبت از کودکان و ... علاقه دارند . (31) ج) تفاوت های رفتاری اقتصادی: در زمینه تفاوت های رفتاری، میان زنان ومردان، مطالعات «مردوک » ، (32) از دفاتر بایگانی دانشگاه ییل، توزیع فعالیت های اقتصادی بین زنان و مردان را این گونه ترسیم می کند: در 75 درصد از 224 قبیله سراسر دنیا چنین بوده است: مردان به کارهایی مثل گله بانی، صید ماهی، بریدن درختان، تله گذاری، کار در معادن، شکار، جنگ و ... می پرداخته اند، اما زنان به اموری مانند آسیاب دانه ها، آب کشی، آشپزی، جمع آوری مواد سوختی و محصولات گیاهی، دوختن، بافتن لباس، تهیه ظروف سفالی و غیر آن ها می پرداخته اند . (33) «مارگارت مید» ، (34) با مطالعات مردم شناسی خود، برخی از تفاوت های روانی و رفتاری را زیر سؤال می برد و می گوید: در قبیله «مندوگرها» ، مردان و زنان، هر دو افرادی خونخوار و ستیزه جو هستند و بالعکس در قبیله «آراپش » ، مرد کامل مردی است ملایم و حساس که با زن مهربان و حساسی ازدواج کرده است . بنابراین، در این دو قبیله، هیچ کدام از اختلاف بین زن و مرد استفاده نمی کردند . در قبیله «چامبولی » شیوه رفتار زن و مرد درست به عکس شیوه رفتاری است که در جوامع ما رایج است; زن تسلط جو و بی عاطفه است و اداره کارها به عهده اوست; مرد با مسؤولیت کمتر و از نظر عاطفی وابسته به زن می باشد . (35) تحقیقات «مکوپی و جاکلین » نیز می گوید: بررسی دقیق بیش از 2000 کتاب و مقاله پژوهشی نشان می دهد که بسیاری از فرض های رایج، مبنی بر تفاوت های جنسیتی بین زن و مرد، افسانه ای بیش نیست . (36) قبل از همه این ها، «افلاطون » در استدلال های خود بر نفی تفاوت بین زن و مرد چنین می گوید: هیچ حرفه اجتماعی نیست که خاص جنس زن باشد یا مرد . استعداد پرداختن به کارها و فنون گوناگون در مرد و زن برابر است و این که از جهت نطفه گذاری و زایمان متفاوتند، موجب تفاوت استعدادها نمی شود . پس زنان و مردان باید از تربیت برابر بهره مند بشوند و چون برای مردان تربیت روحی و بدنی را ضروری شمردیم، پس زنان باید از هر دو بهره مند شوند و فنون جنگ را نیز بیاموزند تا از هر حیث با مردان برابر باشند . (37) در جمع بندی مجموعه تفاوت های تکوینی - اعم از زیستی، روانی و رفتاری - ممکن است برخی تفاوت ها را ناشی از فرهنگ و تربیت ویژه بدانیم . اما می توان گفت: اولا، شواهد محدود «مارگارت مید» در مقابل مطالعات وسیع «مردوک » (75 درصد از 224 قبیله دنیا) نتیجه را چندان تغییر نمی دهد . ثانیا، در مورد تفاوت های بسیار زیستی که ناشی از ترشحات هورمونی، ساختمان بدنی، مغز و اعصاب و ... است و همین ها آثار و پیامدهای روانی نیز دارند، مساله کاملا بدیهی و روشن است و توصیه افلاطون نیز تحمیلی شاق و ناگوار بر طبیعت انسان (زنان) است . 3 . تفاوت های تشریعی ادیان الهی نیز در قالب احکام و تکالیف، بین زنان و مردان تفاوت هایی قائل شده اند . این تفاوت ها به ویژه در ادیان زرتشت، یهود و اسلام قابل مشاهده است . از آن جا که مخاطبان این نوشته، تعالیم اسلام را به عنوان چارچوبی ارزشی - اعتقادی برای خود پذیرفته اند . برخی از احکام اختصاصی زنان از دیدگاه اسلام که این تفاوت ها را آشکارتر می کند، بیان می شود: (38) 1 - حجاب یعنی پوشاندن بخشی از بدن مانند موی سر و زینت ها بر زن واجب است . (39) 2 - شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد است . (40) 3 - سهم ارث زن نصف سهم مرد است . (41) 4 - مرد می تواند تا چهار زن دائمی اختیار کند، ولی زن نمی تواند بیش از یک مرد را به همسری برگزیند . (42) 5 - دیه زن نصف دیه مرد است . (43) 6 - طلاق به دست مرد است . (44) 7 - برخی مناصب اجتماعی مانند قضاوت، مرجعیت و ... اختصاص به مردان دارد . (45) 8 - شرکت در جهاد برای زنان واجب نیست . (46) 9 - شرکت در مراسم مذهبی عمومی مانند نماز جماعت و جمعه، نماز عید، تشییع جنازه و ... برای زنان واجب نیست . (47) 10 - خروج زن از خانه بدون اجازه شوهر جایز نیست . (48) البته برخی علما، ممنوعیت خروج را در حدی می دانند که با حقوق زناشویی منافات داشته باشد . مجموعه احکام فوق و برخی موارد دیگر (بر اساس دیدگاه عدلیه که احکام تشریعی را مبتنی بر مصالح و مفاسد تکوینی می داند)، بر عدم لزوم حضور اجتماعی زنان و عدم حضور وسیع در مسؤولیت های اجتماعی، تاکید می نماید . نتیجه این که تقسیم وظایف و کارکردهای موجود در منظومه خانواده به صورتی که مکمل یکدیگر باشند، بر اساس تفاوت های تکوینی اعضای این سازمان (زن و شوهر) و بر اساس قانونمندی ها و هنجارهایی رقم می خورد که مبتنی بر تفاوت های تشریعی متخذ از تعالیم اسلام است و همین ها در حقیقت، الگوهای مراوده ای را تعیین می کنند . 4 . اداره مالی خانواده از دیدگاه تعالیم اسلام، اداره مالی خانواده، به طور کلی، به عهده مرد است: 1 . در قرآن کریم آمده است: «الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله ...» (49) مردان سرپرست زنانند به دلیل آن که خدا برخی از ایشان را بر عده ای دیگر برتری داده و نیز به دلیل آن که از اموالشان خرج می کنند . پس زنان شایسته، فرمانبردار (همسرانند) و به پاس آن چه خدا برای آنان حفظ کرده، اسرار (شوهران خود) را حفظ می کنند . 2 . نفقه زن در ازدواج دائمی بر عهده مرد است . منظور از نفقه، مسکن، لباس، غذا، اثاث خانه و سایر مواردی است که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد . (50) 3 . مهر یا صداق (کابین) زن بر عهده مرد است و زن بر اثر ازدواج، مالک آن می شود و می تواند آن را از همسر خود مطالبه کند . (51) 4 . تفاوت احکام مالی زنان و مردان در مورد ارث، دیه و غیر آن ها نیز متناسب با همین وظیفه و مسؤولیت مرد تنظیم شده است . (52) بنابراین بخش از استدلال نیز، از دیدگاه تعالیم اقتصادی - اجتماعی اسلام، اشتغال زنان به عنوان منبع درآمد برای خانواده توصیه نشده، بلکه به عهده مردان است . ادامه دارد ... نویسنده: مسعود آذربایجانی به نقل از مجله یاس شماره 15 پی نوشت ها: 22 - ژانت، روانشناسی زنان، ص 40 - 39 . 23 - روانشناسی کودک از دیدگاه معاصر، ج 2، ص 423 . 24 - روان شناسی تفاوت های فردی، ص 211 و 210 . 25 - همان، ص 423 . 26 - روان شناسی اختلافی زن و مرد، ص 92 . 27 - روان شناسی رشد: مفاهیم بنیادی در روان شناسی کودک، ص 45 . 28 - روان شناسی رشد کودک از دیدگاه معاصر، ج 2، ص 191 . 29 - روان شناسی نوجوانی، ص 134 . .ح ح ،ژحدخذ حذچ .ت .1 ،ذحذزحث .30 31 - روان شناسی اجتماعی، ج 1، ص 316، بسیاری از مطالعات و تحقیقات میدانی داخلی نیز نتایج فوق را به طور اجمالی تایید می کند; از جمله ر . ک: محمد بشیری، «بررسی ویژگی های شخصیتی طلاب و دانشجویان » (پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی، مؤسسه پژوهشی امام خمینی، 1379) و مسعود آذربایجانی، آزمون جهت گیری مذهبی با تکیه بر اسلام (پژوهشکده حوزه و دانشگاه) . .دح رحزس ذ .32 33 - روان شناسی اجتماعی، ص 322 . .ذ،حچحت .34 35 - همان، ص 323 . 36 - زمینه روان شناسی، ج 1، ص 164 . 37 - کتاب جمهوری افلاطون (کتاب پنجم)، ص 450 . 38 - ر . ک: بحارالانوار، ج 103، باب جوامع احکام النساء و نوادرها . 39 - نور/31 و احزاب/59 . 40 - بقره/282 . 41 - نساء/11 و 12 و 176 . 42 - همان/3 . 43 - وسائل الشیعه، ج 19، کتاب الدیات، باب 5 . 44 - همان، ج 15، کتاب الطلاق، باب 42 . 45 - همان، ج 18، ابواب صفات القاضی، باب 2 . 46 - همان، ج 11، ابواب جهاد العدو، باب 4 . 47 - همان، ج 5، ابواب صلاة الجمعه، باب 1 . 48 - همان، ج 14، ابواب مقدمات النکاح، باب 79 . 49 - نساء/34 و ر . ک: المیزان، ج 4، ص 367 - 365 . 50 - وسائل الشیعه، ج 15، ابواب النفقات، باب 2و1 . 51 - همان، ابواب المهور . 52 - ر . ک: مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص 286 و 285 . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه