آیا در مورد عزاداری به شکل معین مثلا در قالب زنجیر زنی روایتی وجود دارد؟

بدون تردید اصل عزاداری و اقامه ماتم برای شهداء و آزاد مردان تاریخ، در اسلام سابقه دیرین دارد و از اخبار بر می آید که پیامبر (ص) نیز آن را تأیید کرد و در برگزاری آن همت می گماشت. اما در رابطه با کیفیت و شیوه برگزاری عزاداریهایی مانند زنجیر زنی حدیث و روایت معتبری وجود ندارد و مشخصه های عزاداری در زمان پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) محدود بود به مرثیه سرائی، گریستن و گریاندن در قالب شعر و مرثیه، جز این که هنگام رحلت پیامبر اکرم (ص) بنا بر نقل عایشه زنان به عزاداری پرداختند (و به سینه و صورت خود می زدند) (ابن هشام، سیره النبویه، ج 2، ص 428)، به هر صورت عزاداری به شکل معین مثلا در قالب سینه زنی و زنجیر زنی و ... به نحو مستقیم ریشه روایی ندارد و گویا شکل برپایی مراسم عزاداری، به خود مردم واگذار شده است تا با انطباق اصول کلی دین و راهنمایی ائمه اطهار (ع) و بزرگان دین با عرف محلی، تکریم و تجلیل شایسته از ائمه معصومین (ع) بجا آورند، و گفته اند راه افتادن دسته های سینه زنی از زمان آل بویه(قرن چهارم به بعد) در میان شیعیان رایج گردید. در عصر صفوی نیز دسته های سینه زنی همراه با خواندن اشعار با آهنگ یک نواخت -که در سوگ امام حسین (ع) سروده شده بود- در کوچه ها و خیابان می گشتند. دراین عصر برای افزایش هیجان مردم و هر چه شکوهمندتر شدن دسته های عزاداری، نواختن طبل و کوبیدن سنج معمول گردید و ادوات جنگی -که در میدان رزم کاربرد داشت- به این گونه مجالس راه یافت. (ر.ک: پشرو چلکووسکی، تعزیه هنر بومی ایران، ترجمه داوود حاتمی، علمی هرهنگی، ج 1، 1367 ش، ص 10).از تحول در شیوه های سینه زنی و زنجیر زنی، استفاده می شود که این مسأله از خواست های اجتماعی و بافت های جامعه، فرهنگ و آداب آنها سرچشمه می گیرد، البته سزاوار است که اصل و اساس این نوع زنجیر زدن ها پذیرفته شود، زیرا در جوشش احساسات و عواطف و تحریک هیجان اثرات مثبت دارد.بعد از ذکر مطالب فوق باید گفت مسأله زنجیر زنى در عزادارى امام حسین(ع) از دو جنبه دیگر نیز قابل بررسى و دقت است؛ نخست بعد فقهى آنست که به آن به عنوان عملى مجاز، مستحب و یا جز آن نگاه مى کنند و این که با چه شرایط و تا چه میزان به عنوان عمل پسندیده اسلامى و اظهار سوگوارى امام حسین وشعایر دینى، مى توان بدان نگریست. طبیعى است که از این نظر موضوع فوق باید از مراجع تقلید استفتاء شود و مراجع معظم نیز درباره کیفیت انواع سوگوارى نظر داده اند:بنا بر نظر مراجع سینه زنى و عزادارى اگر به صورت متعارف و به گونه اى که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه در عزادارى محسوب شود اشکال ندارد و هر کارى که براى انسان ضرر بدنی قابل توجهی داشته و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است(ترجمه اجوبة الاستفتاآت، قطع وزیری، ص 525)زنجیر زنی اگر به نحو متعارف و به گونه اى باشد که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه در عزادارى محسوب شود، اشکال ندارد(خامنه اى، اجوبة الاستفتاءات، س 1463)زنجیر تیغ دار: حضرت امام خمینی، آیات عظام خامنه اى، تبریزى، مکارم و فاضل: اگر استفاده از زنجیرهاى مزبور موجب وهن مذهب در برابر مردم شود و یا باعث ضرر بدنى قابل توجهى گردد، جایز نیست(امام، استفتاءات، ج 3، سؤالات س 34 و 37؛ خامنه اى، اجوبةالاستفتاءات، س 1441؛ تبریزى، استفتاءات، س 2003 و 2012؛ مکارم، استفتاءات، ج 1، س 574 و ج 2 و makaremshirazi.org، قمه زنى؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 2162 و 2166 و 2173)آیت الله صافى: اگر ضرر قابل توجهى براى بدن نداشته باشد. در عزاى سیدالشهدا(ع) اشکال ندارد(صافى، جامع الاحکام، ج 2، س 1594)آیت الله نورى: عزادارى براى امام حسین(ع) طبق سنت متعارف و معمول بین شیعیان اشکال ندارد(نورى، استفتاءات، ج 1، س 1063 و ج 2، س 601)جنبه دوم این است که همانطور که ذکر شد از نظر تاریخى در مصادر اصیل تاریخى چندان مورد توجه نبوده است. اما یکى از مواردى که از زنجیر یاد شده است در جریان رهایى حضرت یحیى بن زید بن على بن الحسین(ع) از زندان اموى در خراسان است که شیفتگان و شیعیان خراسانى به آهنگر مراجعه نموده قطعات وحلقه هاى زنجیرى که بدان حضرت یحیى در زندان بسته شده بود با قیمت گزافى خریدارى نمودند و آهنگر مزبور نیز بدلیل کثرت داوطلبان آن را قطعه قطعه نموده به هر یک مقدارى از آن را فروخت. البته در این گزارش تاریخى اصلاً بدین امر که مردم زنجیر مزبور و یا قطعات آن رابه سر و کتف زدند اشاره نشده است بلکه در عزادارى حضرت یحیى سیاهپوش شدند و در سال شهادت آن حضرت، فرزندان شان که در آن سال به دنیا آمدند یحیى و یا زید (اسم پدر حضرت یحیى) نامیدند، (جهت اطلاع بیشتر به کتاب امام خمینی و فرهنگ عاشورا، دفتر اول، ص 5 ـ 123، مقاله هاى دکتر سید محمد ثقفى، مراجعه شود).شاید بتوان گفت ریشه زنجیر زنی به شیعیان کشور هند بر میگردد. بنا به نقل منابع تاریخی یکى از مراسم عزادارى مشهور در میان شیعیان هندوستان، زنجیرزنى بوده است. آنان با زنجیر و چوبهاى میخ دار بر پشت خود مى زنند و در پى زنجیرزدن، از بدن آنان خون جارى مى شود. هرچند بسیارى از شیعیان هند این عمل را ناپسند مى دانند و مرتکب آن نمى شوند در عین حالى که نسبت به امام حسین(ع) اعتقاد کامل دارند.بعد از آن زنجیر زنى از هندوستان به ایران آمد. با این تفاوت که در ایران زنجیرزنى به صورت معمولى و بدون خونریزى است ولى در هندوستان بسیار وحشت آور است.زنجیرزنى هندى که همراه با خونریزى است از سوى مراجع تقلید شیعه تحریم شده است. آیةالله سید محسن امین از اولین کسانى است که به این گونه اعمال اعتراض و آن را تحریم کرد. آیةالله سید ابوالحسن اصفهانى نیز فتوا به حرمت این گونه اعمال داد، (موسوعة العتبات المقدسه،ج 8, ص ۳۷۸)نتیجه بحث:بنابراین هر چند در مورد کیفیت عزاداری (سینه زنی و زنجیر زنی) حدیث و یا روایتی نداشته باشیم و ضرورت هم ندارد که در تمامی موارد جزئی، حدیث و دستور خاص وارد شده باشد زیرا اصل و کلیت آن از سوی ائمه (ع) بیان شده است. اما از مجموع احادیثی که در رابطه با اصل عزاداری امام حسین (ع) و نیز از سیره مستمره ائمه (ع)، می توان استفاده کرد، این است که عزاداری امام حسین (ع) بایستی توأم با شکوه، فریاد، هیجان، اشک و ناله برخواسته از مکتب عاشورا باشد و طبیعی است که راه اندازی دستجات، دسته های سینه زنی و زنجیر زنی به شکل معقول و متعارف و همراه با وقار، حزن، اندون و ماتم، تا حدی که موجب وهن اسلام و اضرار بر نفس نباشد نقش مثبت و سازنده در شکوه و شور مجالس عزا دارد و نمی توان آن را نفی کرد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه